Aniela Zinkiewicz-Ryndziewicz
Kierownik Muzeum Sztuki Złotniczej w Kazimierzu Dolnym
Do 2 grudnia w Muzeum Sztuki Złotniczej oddziale Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym można oglądać wystawę polskiej biżuterii patriotycznej i sztanc, z których była bita. Jedną z atrakcji ekspozycji jest unikatowa obrączka z napisem “OYCZYZNA OBROŃCY SWEMU”, jaką Tadeusz Kościuszko wręczał zamiast orderów swoim najwaleczniejszym żołnierzom Na kazimierskiej wystawie można zobaczyć polską biżuterię patriotyczną, począwszy od schyłku XVIII wieku do czasów współczesnych. Jest to ekspozycja unikatowa w skali kraju, ponieważ pokazano także, jak była wytwarzano, zestawiając sztance z konkretnymi egzemplarzami biżuterii z nich bitymi oraz z “półproduktami” w postaci blaszek srebrnych z wytłoczonymi Orłami, Pogonią czy kotwicami.
Manifestacja uczuć patriotycznych
Od końca XVIII wieku (czasu budzenia się świadomości narodowej) tego rodzaju ozdoby były formą manifestacji uczuć patriotycznych, zwłaszcza w okresach, gdy jawne okazywanie ich było zakazane. Były także środkiem porozumienia społecznego, przez występujące na nich znaki, symbole, wizerunki wodzów i bohaterów, napisy i daty upamiętniające wydarzenia i rocznice. Biżuteria prezentowana na wystawie towarzyszyła przez ponad dwa stulecia wszystkim istotom momentom w historii naszego kraju, była świadectwem zmagań narodu o odzyskanie niepodległości.
Oprócz obrączki, wręczanej przez Tadeusza Kościuszkę, podziwiać można żelazne pierścienie, które – jak głosi legenda – zostały wykute z podków konia księcia Józefa Poniatowskiego, czy oprawne w złoto krzyżyki wykonane z gałązek olch z Olszynki Grochowskiej, a także unikatową bransoletę, należącą według tradycji do wdowy po generale Józefie Sowińskim.
Biżuteria na czas żałoby
Z okresu żałoby narodowej, wprowadzonej po krwawym stłumieniu manifestacji, które odbywały się w Warszawie w 1861 w związku z 30. rocznicą bitwy pod Olszynką Grochowską, pochodzą liczne krzyże, broszki, obrączki i pierścienie. Widniejące na nich emblematy żałobne i narodowe, przeplatają się z symbolami religijnymi oraz z symbolami nadziei na odzyskanie niepodległości.
Obrączki za dary na potrzeby Legionów Polskich, pierścionki z włosia…
W kazimierskim muzeum zobaczyć można także żelazne obrączki, jakie rozdawane były w zamian za złoto i kosztowności ofiarowane na potrzeby Legionów Polskich w 1914 roku oraz pierścienie z Orłem na biało-czerwonej emalii, pochodzące z okresu II wojny światowej, a także pierścionki wyplatane z włosia, sprzedawane w okupowanej Warszawie na fundusz pomocy więźniom Pawiaka.
… i oporniki w stanie wojennym
Wystawę zamyka biżuteria z okresu stanu wojennego, z maleńkim opornikiem, który noszony w klapie marynarki czy przypięty do swetra, niespodziewanie zaczął powszechnie pełnić funkcję biżuterii patriotycznej. Ekspozycję uzupełniają objaśnienia tekstowe przy niektórych obiektach w gablotach oraz na planszach, wydzielających przestrzenie odpowiadające poszczególnym okresom historycznym. Oglądaniu towarzyszą dźwięki pieśni patriotycznych, od czasów Konstytucji 3 Maja poczynając, a na utworze “Mury” w wykonaniu Jacka Kaczmarskiego kończąc.
Nowe zabytki w Muzeum Sztuki Złotniczej Muzeum Sztuki Złotniczej niedawno powiększyło swoje zbiory o unikatowy zespół zabytków (blisko 300 narzędzi, maszyn, urządzeń, wzorników), stanowiących wyposażenie dawnego warsztatu złotniczego. Pochodzi on z pracowni, należącej od kilku pokoleń do tej samej rodziny złotników krakowskich, założonej w 1858 roku przez Wacława Głowackiego, znanego złotnika, medaliera i miłośnika Krakowa.
W skład zespołu, który muzeum nabyło od ostatniego z rodu czynnego złotnika, pana Piotra Chmielińskiego, wchodzi m.in. szczególnie cenna pod względem historycznym, unikatowa kolekcja 80 sztanc złotniczych, z których większość używana była do wyrobu biżuterii o motywach patriotycznych w 2 połowie XIX wieku, a także w okresie międzywojennym. Pozyskanie tak niezwykłej kolekcji sztanc zainspirowało temat prezentowanej obecnie w kazimierskim muzeum wystawy pt. “Biżuteria patriotyczna”.
Broszka z tarczą herbową na tle skrzyżowanych ponopli
Jedna ze sztanc używanych do wyrobu biżuterii, pochodząca z zakupionej przez muzeum w Kazimierzu kolekcji Piotra Chmielińskiego
Godło Rzeczypospolitej Obojga Narodów pojawia się na wielu prezentowanych na wystawie przedmiotach
Żelazne obrączki, jakimi honorowano darczyńców Legionów Polskich we Włoszech
Tarcze herbowe wybite z Kazimierzowskich sztanc (elementy do wytwarzania biżuterii patriotycznej)
Ekspozycja “Biżuteria patriotyczna. Wystawa polskiej biżuterii patriotycznej i sztanc, z których była bita” potrwa do 2 grudnia br. Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą z Muzeum Historycznego m. st. Warszawy, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Okręgowego w Koninie, Zamku Królewskiego na Wawelu oraz ze zbiorów własnych muzeum w Kazimierzu, a także od prywatnych kolekcjonerów z Krakowa, Warszawy, Lublina i Puław. Na 11 i 12 października w Domu Pracy Twórczej KUL w Kazimierzu planowana jest także sesja naukowa, poświęcona tematyce wystawy.
Wystawa i sesja naukowa zostały zrealizowane w ramach Programu Operacyjnego Patriotyzm jutra, ogłoszonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
