Ciągle robię nowe rzeczy

Rozmowa z Michaliną Owczarek-Siwak, dyrektorem Instytutu Biżuterii Akademii Sztuk Pięknych im. W. Strzemińskiego w Łodzi, o przyszłości polskiej biżuterii

Jako dyrektor Instytutu Biżuterii ASP w Łodzi jest pani najlepszą adresatką pytania o to, jakim zainteresowaniem cieszą się studia w zakresie projektowania biżuterii wśród młodych Polaków.

Wbrew pozorom zainteresowanie nie jest małe. W ostatnich latach tendencja jest zwyżkowa, w szczególności na studia I stopnia. Od czasu, kiedy kandydaci zdają bezpośrednio na nasz kierunek, bardziej świadomie wybierają specjalizację już na samym początku.

Jakie są oczekiwania studentów względem ASP i oczywiście jakie akademia ma oczekiwania wobec studentów?

Oczekiwania są różne. Niektórzy studenci chcą zostać artystami, inni projektantami, niektórzy liczą na to, że zaraz po studiach otworzą dobrze prosperującą działalność złotniczą. My staramy się sprostać ich oczekiwaniom, każdego traktując indywidualnie. Niemniej jednak z racji specyfiki uczelni przede wszystkim staramy się rozwinąć w nich świadomość artystyczną.

W jakim kierunku będzie rozwijał się Instytut Biżuterii w najbliższym czasie? Słowem, jakie plany na przyszłość?

W 2024 r. instytut będzie obchodził 65-lecie założenia pierwszej pracowni złotniczej, wtedy jeszcze w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie ASP). Jak widać, od tamtego czasu z pojedynczych zajęć biżuterii doszliśmy do bycia instytutem, w którym program całego nauczania ma wspierać praktyczną wiedzę o biżuterii. Mam nadzieję, że będziemy dalej iść w tę stronę. Zależy mi, aby studiujące u nas osoby, kończąc kierunek, miały jak największe szanse zostać w zawodzie, bez względu na to, czy chcą w przyszłości zostać artystami czy też pracować u kogoś.

Jest pani nie tylko dydaktykiem, ale przede wszystkim twórcą biżuterii. Jak z pani perspektywy zmienił się w ostatnim czasie rynek biżuteryjny? Które zmiany ocenia pani pozytywnie, a które negatywnie?

To zależy, czy mówimy o polskim rynku czy światowym. Pierwszy to grząski grunt. Zauważam tu pewną stagnację. Wszystkie elementy, do których przywykliśmy, np. wszelkiego rodzaju targi, zdają się być, przepraszam za określenie, stare. Nie zauważa się tu młodych osób. I choć darzę szacunkiem i sympatią polskich dojrzałych twórców biżuterii, to tylko ich widzi się w takich miejscach. Młodzi twórcy raczej prowadzą kampanię w internecie, tam stawiają pierwsze kroki. Żaden z nich nie zaryzykuje inwestycji w drogie targi, na których, mam wrażenie, nie ma też potencjalnego kupca, który – nawiasem mówiąc – jest u nas w kraju bardzo specyficzny. Światowy rynek jest z kolei bardziej rozległy, klient bardziej wymagający, ale bardziej otwarty na unikatowe projekty, czego u nas brakuje.

Z całą pewnością można powiedzieć, że za sprawą pandemii biżuteria na szeroką skalę znalazła się w sieci. Jak ocenia pani to zjawisko?

Nie jestem pewna, czy za sprawą pandemii. Prawdopodobnie ten okres przyspieszył sprawę. Natomiast jak wspomniałam, młodzi twórcy prezentują się głównie w mediach społecznościowych i myślę, że ta tendencja będzie wzrastać. To jest zwyczajnie wygodniejsze, zarówno dla twórcy, jak i kupca. Nie trzeba nigdzie chodzić, wystarczy kliknąć i paczka zaraz będzie. Do wszelkich innowacji popycha nas pierwiastek lenistwa, który posiada każdy człowiek.

Na naszych oczach zmienia się świat biżuterii. Tradycyjne warsztaty złotnicze powoli odchodzą do lamusa, a ich miejsce zajmują jednoosobowe wytwórnie wspomagane nowoczesnymi technologiami. Czy pani zdaniem na rynku biżuteryjnym będzie miejsce dla mistrzów złotnictwa wykonujących swoją pracę zgodnie z wielowiekową tradycją?

Myślę, że tak. Za parę lat będzie naprawdę mało osób, które potrafią coś zrobić własnoręcznie. O ile wszelkiego rodzaju technologie są wspaniałe i usprawniają proces produkcji, niekoniecznie masowej, o tyle czynnik ludzki, ta niedoskonałość przedmiotu, która wychodzi z rąk człowieka, jest czymś unikatowym, czymś, czego maszyna nie jest i nigdy nie będzie zdolna zrobić. Ja widzę inny problem. Nie brak osób zainteresowanych pobieraniem nauk u mistrzów, ale brak mistrzów zainteresowanych dawaniem nauk. Wielu z nich nie jest otwartych na to, aby przekazywać swoją wiedzę młodszym pokoleniom, a szkoda. Być może gdyby połączyć siły młodych i tych doświadczonych, tradycję mistrzów ze świeżym myśleniem tych dopiero wchodzących w ten świat, rynek biżuterii miałby szanse się rozwinąć w innym, być może ciekawszym kierunku.

Klienci na całym świecie, kierując się troską o środowisko naturalne, kupują coraz mniej biżuterii. Jak według pani będzie wyglądał rynek biżuteryjny za kilka lat? Czy będzie w nim miejsce dla tradycyjnie postrzeganej biżuterii? Czy może zastąpi ją biżuteria inteligentna nierozerwalnie związana z ciałem?

Nie jestem przekonana, czy klienci kupują coraz mniej biżuterii. Mam wrażenie, że kupują, tylko nie tę, co trzeba. Właśnie tę przeczącą trosce o środowi sko. Ja nazywam takie zjawisko biżuterią fastfoodową. Wiele osób, zamiast kupić porządny naszyjnik, który będzie z dobrego materiału, z przyzwoitym kamieniem, dobrze wykonany, ale droższy, kupuje „badziew” za 9,99 z sieciówek (mam na myśli sieciówki z ubraniami). Naszyjnik po dwukrotnym założeniu zazwyczaj ląduje w koszu, bo nie opłaca się go naprawiać lub wyszedł z mody. To nie jest dbanie o środowisko, wręcz przeciwnie. Większą wagę do problemu przywiązują twórcy i małe marki. Jest coraz więcej osób tworzących w nurcie upcyklingu i coraz więcej marek wykorzystujących surowce z recyklingu, ale to tylko kropla w morzu. Sytuację zmieniłyby duże marki, właśnie te tworzące tradycyjną biżuterię, która zawsze będzie miała swoje miejsce, bo jest silnie ukorzeniona w kulturze, chociażby za sprawą pierścionków zaręczynowych czy obrączek. Jeśli zaś chodzi o biżuterię inteligentną, to szczerze mam nadzieję, że nawet jeżeli coś takiego się pojawi, to nie będzie szczególnie popularne. Wolałabym więcej inteligentnych odbiorców, świadomych tego, co kupują i co noszą, niż biżuterię, która ma za nich myśleć.

Świat wielkiej polityki dotknął rynku biżuteryjnego. Polityka zrównoważonego rozwoju, zeroemisyjność CO2, no waste, wojna w Ukrainie, inflacja – wszystko to ma wpływ na spowolnienie rozwoju rynku biżuterii. Jak polscy projektanci biżuterii, szczególnie ci stawiający pierwsze kroki na rynku, powinni zareagować na zmiany, aby dotrzeć ze swoim przekazem do odbiorców?

Każdy okres w historii odbija się echem w branży i nie jest to żadna tajemnica. Teraz jest jak jest i trzeba się do tego dostosować. Młodzi jednak zdają się nie zwracać uwagi na takie rzeczy. To znaczy oczywiście poruszają ich problemy ludzi w Ukrainie, ale nie przekładają inflacji czy rozgrywek politycznych na swoje życie. Wydaje mi się, że ci, którzy stawiają pierwsze kroki, odnoszą się bardziej do wszelkiego rodzaju trendów, na które reagują. Mają tego większą świadomość niż osoby nie wychowane w erze smartfonów. Są w tym szybsi, co widać chociażby w działalności młodych marek, które cały swój marketing opierają na (modnym) korzystaniu z materiałów z recyklingu czy posiadających certyfikaty małej emisyjności CO2. Z kolei starsze marki zazwyczaj używają znanych sobie, utartych, bezpiecznych szlaków, dlatego wolniej reagują na zmiany. Niemniej jednak nie tyle sytuacja, ile odbiorca jest teraz trudny. Internet zalewa oferta sprzedażowa, nie tylko biżuterii, ale ogólnie wszystkiego. Wbrew inflacji ludzie kupują ogromne ilości produktów, szczególnie tych uważanych za modne lub must have. Żeby jednak coś było artykułem pożądanym, musi być w bieżących trendach, a co za tym idzie, nie można stać w miejscu i robić ciągle tej samej linii, licząc na to, że będzie się sprzedawała jak 20 lat temu. Niestety musimy się dostosować do tego, że ludzie żyją szybko, szybko reagują i szybko tracą zainteresowanie.

Na koniec chciałabym zapytać o pani twórczość. Czy mimo nawału pracy na uczelni ma pani czas na rozwijanie twórczości?

I jakie ma pani plany twórcze na najbliższą przyszłość? Na przyjemne rzeczy czas zawsze się znajdzie. Staram się brać udział w jak największej ilości wystaw i konkursów, jest to dla mnie najciekawszy aspekt robienia biżuterii, bo tu można poszaleć. Nie zdarzyło mi się wysłać na konkurs starej pracy. Zresztą na wystawy zazwyczaj też robię nowe prace, bo nie lubię pokazywać ciągle tego samego, a więc siłą rzeczy się rozwijam, chyba, bo nie mnie to oceniać. Jeśli zaś chodzi o plany twórcze, to w najbliższej przyszłości na pewno zrobię coś nowego.

Sztuka błyskotliwości

Rozmowa z Bogusławą M. Kręglewską, właścicielką galerii biżuterii artystycznej Margot Studio, stylistką mody, projektantką biżuterii, o polskim rynku biżuteryjnym.

Pandemia, wojna w Ukrainie, polityka zrównoważonego rozwoju – wszystkie te wydarzenia odcisnęły piętno na polskim rynku sztuki złotniczej. Jak wpłynęły i wpływają na pani sztukę?

Nie łączyłabym wpływu na polski rynek sztuki złotniczej pandemii i wojny w Ukrainie z polityką zrównoważonego rozwoju. Z działaniami na rzecz ekorozwoju absolutnie się zgadzam i popieram je w mojej firmie. Wdrożyłam już (a może dopiero) pewne procedury, które są zgodne z filarami zrównoważonego rozwoju. Środowisko naturalne jest podstawą, gospodarka narzędziem, a dobrobyt społeczeństwa istotnym celem. Natomiast tak pandemia, jak i wojna u naszego sąsiada wpłynęły bardzo negatywnie na moją działalność gospodarczą. Znacznie ubyło klientów, a ci, którzy są, z wielką ostrożnością podejmują decyzje o zakupie biżuterii, która jakkolwiek patrzeć jest ostatnią rzeczą w całym „łańcuchu pokarmowym człowieka”. Nie zrażam się jednak tym faktem, gdyż praca z biżuterią była i jest dla mnie przyjemnością. Działam, trwam…

Czym dla pani jest biżuteria?

Tak jak dla wielu, oczywiście więcej niż tylko ozdobą. Jak zwykła mawiać Helena Rubinstein, kosmetyki i biżuteria to nasza druga skóra. Dobra biżuteria jest moim ważnym elementem ubioru. Definiuje styl, wrażliwość na piękno i podejście do jakości, w szerokim tego słowa znaczeniu. Zgodnie z moim mottem, „biżuteria winna być piękna, a jeśli nie, to przynajmniej intrygująca i tajemnicza”. Na pewno nie jest jednak dla mnie manifestem, bronią czy wyrazem buntu i protestu. Sposób wyrażania tych emocji zostawiam innym. Pozostaję przy biżuterii jako mojej wizytówce i przekaźniku czasu oraz historii.

Kim są odbiorcy pani biżuterii. Dla kogo tworzy pani swoje kolekcje?

Prowadzę od lat w Poznaniu małą galerię biżuterii artystycznej. Moimi klientami są przede wszystkim osoby dojrzałe, znające już swoje miejsce w społeczeństwie, albo też osoby dbające o swój styl, niejednokrotnie poszukujące sposobu na jego ukształtowanie. Głównie osoby, które nie gonią za biżuterią modową czy „gazetową”, ale poszukujące biżuterii jednostkowej, z treścią. W mojej galerii staram się prezentować różne spojrzenia na sztukę złotniczą. Zawsze jednak przekonuję kupujących, aby biżuteria, którą noszą, była z nimi spójna.

Skąd czerpie pani inspiracje i jak wygląda u pani proces twórczy?

W moim długoletnim obcowaniu z biżuterią samo projektowanie zajmuje niewiele czasu. Jeśli projektuję, to głównie z inspiracji i na życzenie klientów. Projektuję obiekty, które często są uzupełnieniem kolekcji osób zlecających mi pracę. Najczęściej jednak projektuję biżuterię dla uwypuklenia stylu i wizerunku użytkowniczek. Nie jest to prosty proces. W tym celu dużo rozmawiam z klientami, aby poznać ich „konstrukcję”. Poszukuję odpowiednich, niebanalnych materiałów, następnie szkicuję, maluję, jeśli trzeba to formuję bryły z papieru. Współpracuję z utalentowaną i doświadczoną złotniczką, która materializuje finalnie moje wyobrażenia, projekty.

Jak wyobraża sobie pani najbliższą przyszłość?

Moją przyszłość zawodową ściśle już łączę z prywatną. Zamierzam cieszyć się życiem, podróżować, otaczać się ciekawymi, dobrymi ludźmi. Nie tylko brać, ale też dawać otoczeniu. Zwłaszcza w tych trudnych czasach społeczno-politycznych. Gdy jednak na mojej drodze pojawi się jakiś ciekawy kamień, który mnie zafascynuje, na pewno będę chciała nadać mu znacznie użytkowe. Jeśli nie dla siebie, to dla moich kochanych, wiernych klientów.

Gdzie można zapoznać się z pani działalnością?

Na stronie internetowej www.margot-studio. pl, w mediach społecznościowych Facebook, Instagram oraz Twitter. Przede wszystkim jednak zapraszam do mojej skromnej galerii biżuterii artystycznej w Poznaniu, ul. Paderewskiego 7. Wizyta w Margot Studio to obcowanie ze sztuką złotniczą. Tu można nasycić nią swoje zmysły. Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Mniej, ale lepszej jakości

Rozmowa z profesorem Sławomirem Fijałkowskim o przyszłości polskiej biżuterii.

Panie profesorze, ostatni raz rozmawialiśmy na łamach „Polskiego Jubilera” przed wybuchem pandemii COVID-19. Dlatego też nie mogę nie zadać pytania, jakie straty i jakie korzyści, według pana, odniosła sztuka złotnicza w czasie i po pandemii.

Szczerze mówiąc, nie przepadam za określeniem „sztuka złotnicza”, które już dawno straciło swoją znaczeniową siłę. Ale rozumiem, że chodzi o biżuterię autorską, unikatową, zaprojektowaną nie tylko z myślą o szybkiej sprzedaży. Niestety taka właśnie biżuteria – i jej twórcy – ucierpiała dość mocno nie tylko przez covid i jego następstwa, ale obecnie jest również ofiarą inflacji i niepewnej sytuacji ekonomicznej. Stała się pierwszym pretekstem do oszczędności w grupie nabywców, którzy stanowili dotychczas podstawową grupę jej odbiorców. Sam chciałbym wiedzieć, jak długo potrwa powrót do koniunktury i czy w ogóle będzie to możliwe w skali, która pozwoliłaby traktować polski design jako znaczącą specjalność eksportową. Jedyny pozytywny impuls wynikający z następstw pandemii to proces przyspieszenia i intensyfikacji w zakresie e-commerce oraz wizerunkowej obecności marek i projektantów w sieci – co i tak wydawało się nieuchronną koniecznością.

Zmiany, jakie dokonały się na rynku sztuki złotniczej w ostatnim czasie, są ogromne, ale to jeszcze nie koniec. Przed nami kolejne wyzwania, jak choćby dostosowanie produkcji biżuterii do polityki zrównoważonego rozwoju. Czy według pana profesora zrównoważony rozwój jest szansą dla złotnictwa w Polsce i na świecie?

Chyba nie doszukiwałbym się tutaj jakichkolwiek komercyjnych korzyści, raczej etycznych powinności – rozumiejąc termin „zrównoważony rozwój” zgodnie z jego pierwotnym znaczeniem „sustainability” – nie tylko zresztą w zakresie biżuterii, ale wzornictwa w ogóle. Dość brutalnie zetknęli się ostatnio z tym zjawiskiem producenci biżuterii z bursztynem, którzy stali się adresatami pytań, czy bursztyn zastosowany w ich kolekcjach nie jest przypadkiem „ruski”. My sami – jako Amberif – podejmujemy wiele działań mających na celu uświadamianie konsumentom (ale też opornym producentom) konieczności zachowania standardów etycznych. Temu służy praca Laboratorium Bursztynu podczas targów, gdzie można bezpłatnie zbadać autentyczność i określić pochodzenie nabywanej biżuterii. Mimo zauważalnego postępu wciąż jest w tym zakresie wiele do zrobienia, tak aby świadomość zrównoważonego rozwoju całej branży nie padała ofiarą doraźnych egoizmów poszczególnych uczestników jubilerskiego rynku. Jak widać, temat jest dużo szerszy niż tylko powierzchownie rozumiana idea fair trade. Idąc dalej tym tropem, powinniśmy zrewidować również feudalne niekiedy relacje pracodawca – pracownik, ale to już byłaby dyskusja na trochę inny temat – choć wciąż o zrównoważonym rozwoju. Na pewno poszczególne wątki takiej refleksji stawać się będą koniecznością, a uczciwa komunikacja z odbiorcą, klientem, konsumentem zastąpić musi celebrycki marketing.

Z pewnością można stwierdzić, że biżuteria zmienia swoje oblicze. Konsumenci na całym świecie stali się w ostatnim czasie bardziej świadomi, przestali kupować biżuterię fast fashion, a skoncentrowali się na kosztownościach, których blask nie zgaśnie wraz z kolejną wprowadzoną na rynek kolekcją. Jak ocenia pan tę sytuację? I jak wobec niej powinni zachować się projektanci biżuterii?

To bardzo ważna sprawa, że możemy obserwować rozszerzającą się świadomość konsumencką w myśl zasady „mniej, ale lepszej jakości”. Dużo na sumieniu miała tutaj szczególnie branża odzieżowa, ale producenci biżuterii byli tylko mały krok za nią. Spadek zainteresowania jednorazową konfekcją jubilerską jest w moim przekonaniu wskazany – nie tylko z powodów ekologicznych, ale także jako manifestacja większego indywidualizmu i odwrót od bezrefleksyjnego konsumeryzmu. Szukając sygnałów zmian w innych obszarach rzeczywistości, wystarczy przeanalizować, jak szybko i jak radykalnie zmieniają się np. nawyki kulinarne. Tym samym możemy zachować nadzieję, że dobrze wykonana, starannie zaprojektowana biżuteria odzyskiwać zacznie zainteresowanie wymagającej publiczności. Może to właśnie naturalny proces powrotu do idei biżuterii jako osobistego amuletu, który nie powinien podlegać cyklom sezonowej mody.

Coraz częściej słyszymy o metaversie jako alternatywie dla tradycyjnie rozumianego rynku sprzedaży dóbr luksusowych. Metaverse zmienia istniejące modele biznesowe oraz tworzy nowe, wcześniej niespotykane. Obecnie na wirtualnej działce można wytwarzać materiały lub zapewniać doświadczenia innym użytkownikom platformy. Firmy modowe, jubilerskie mogą np. projektować wirtualne doświadczenia zakupowe, organizować pokazy mody, a projektanci biżuterii prezentować wystawy swojej biżuterii. Jak pan profesor postrzega możliwości tej technologii dla sztuki złotniczej?

To na razie najbardziej powierzchowne przejawy digitalizacji przemysłów kreatywnych. Za zakrętem czekają nas jednak kolejne niepokojące lub obiecujące (w zależności od punktu widzenia) zjawiska, jak np. udział sztucznej inteligencji w tworzeniu wizualnego środowiska, projektowanie generatywne/ parametryczne, VR i rozszerzona rzeczywistość, topologia i zaawansowane technologie addytywne (druk 3D). Sam jestem ciekaw, jak daleko w tej ewolucji zajdziemy. Jeden z moich studentów przygotowuje w gdańskiej ASP pracę dyplomową na temat pozarysunkowych metod projektowania – z coraz bardziej zaskakującymi rezultatami. Ja sam próbuję zwalczyć pokusę łatwego krytykowania nadużyć w bezrefleksyjnym stosowaniu cyfrowych narzędzi, oswajając je poprzez włączanie do własnej praktyki projektowej, jednak jako akademicki, bauhausowski designer nie mam wątpliwości, że w którymś momencie przestanę nadążać i poniosę negatywne skutki rozwoju technik CAD/CAM. Nieuchronna kolej rzeczy. Patrząc na to w dłuższej perspektywie, to przecież tylko narzędzia, których świadomego używania będziemy musieli się w końcu nauczyć (mam tylko nadzieję, że jednak w symbiozie z manualnymi, rzemieślniczymi umiejętnościami).

Jaka będzie, według pana profesora, biżuteria XXI wieku?

Na pewno zmieni się mocno (już się zresztą zmienia) definicja materiałów szlachetnych. Termin „biżuteria demokratyczna” jest przecież w obiegu – przynajmniej w środowiskach twórców i krytyków sztuki złotniczej – już dość długo. Być może więc punkt odniesienia, według którego biżuteria oceniana (i wyceniana) jest głównie według zawartości karatów, stanie się anachronizmem. Ja w każdym razie nie będę z tego powodu rozpaczał.

Na co dzień pracuje pan profesor z młodymi adeptami sztuki złotniczej. Jak oni patrzą na sztukę złotniczą i czym ich spojrzenie różni się od spojrzenia starszego pokolenia projektantów?

Nie ma chyba dzisiaj pracy dyplomowej, która nie odnosiłaby się do tych wątków, o których była mowa wcześniej – zrównoważonego rozwoju, wpływu działań projektanta na środowisko, uwzględniania aspektów etycznych, unikania demonstrowania statusu społecznego i ekskluzywności. To bardzo pozytywny trend. Znikają też historyczne stereotypy. Ostatnio podczas przygotowywania strategii promocji bursztynu rozmawialiśmy w branżowym, gdańskim gronie o wciąż pokutującym wizerunku bursztynu jako staroświeckiej folklorystycznej pamiątki znad morza, kupowanej przez konsumentów w przedziale wiekowym 70+. Okazało się, że odbiorcy z generacji Z (dwadzieścia kilka lat) zupełnie nie mają takich skojarzeń. Wręcz przeciwnie – bursztyn to dla nich lokalny materiał o dużym potencjale do opowiadania całkowicie współczesnych historii. To też bardzo optymistyczna zapowiedź zmiany myślenia o biżuterii – jako o przedmiocie będącym formą dialogu „nosiciela” z jego otoczeniem.

Czy widzi pan profesor szansę na rozwój polskiej sztuki złotniczej w nadchodzącym czasie, pełnym wyzwań dla wszystkich podmiotów gospodarczych działających w branży złotniczej? Czy polska szkoła złotnicza ma szansę na wyróżnienie się na światowych rynkach? Jaka według pana przyszłość czeka polską sztukę złotniczą? Czego w najbliższym czasie możemy się spodziewać?

Mam nadzieję (chociaż nie mam żadnej pewności), że biżuteria, jeden z najstarszych – obok uzbrojenia – archetypów kultury materialnej, pozostanie ważnym elementem wzornictwa, rzemiosła, czasami sztuki. I że polscy projektanci, a przy ich pomocy także polskie firmy jubilerskie znajdą w tym obszarze lukę, która zdefiniuje ich oryginalność w globalnym wyścigu (chociażby poprzez współczesną interpretację dwóch bardzo „polskich” materiałów – bursztynu i srebra). Korzystając z okazji, tym razem jako współorganizator Amberifu, zapraszam do Gdańska z nadzieją, że najbliższa edycja targów dostarczy inspirujących sygnałów zmian, pozwalających z optymizmem spojrzeć w przyszłość właśnie w opisywanym zakresie. Dziękuję za rozmowę.  Rozmawiała Marta Andrzejczak

Nasz narodowy klejnot

Rozmowa z Cezarym Łutowiczem, artystą, który 50 lat temu dał światu krzemień pasiasty

Jest pan artystą o niekwestionowanym talencie, dorobku i – co niezwykle ważne – wkładzie w zaistnienie w świadomości opinii międzynarodowej krzemienia pasiastego jako kamienia jubilerskiego. Ostatnio świętował pan pięćdziesięciolecie pracy twórczej, które jawi się jako pasmo okupionych ciężką pracą sukcesów. Stąd moje pytanie: jak ocenia pan te minione lata? Czy osiągnął pan wszystkie stawiane sobie cele?

Każda droga czymś się kończy, patrząc wstecz – to zbiór wydarzeń, dobrych, złych, spotykanie ludzi, którzy szydzili, ale i tych, którzy zachęcając, uczyli. Był czas, gdy ja z tym kamieniem wciskałem się w różne szczeliny. Teraz wiem, że to trzeba było przejść, aby otworzyła się Polska i świat na nowe dobro. Nieczęsto ludzkość chodząca już po Księżycu odkrywa kamień na Ziemi. Kamień tak świeży swoją innością, zachwycający urodą, rzadkością występowania oraz twardością. Przed czterema tysiącami lat był nieodzownym narzędziem w ręku człowieka.

Z chwilą pojawienia się metali (brąz, żelazo) popadł na dziesiątki wieków w zapomnienie. Był używany do utwardzania polnych dróg. Jest takie powiedzenie, że obcy widzi więcej i lepiej. Zdarzyło mi się być takim obcym – przyjechałem do Sandomierza ze Słupska w 1971 r. Pyta pani, czy osiągnąłem zamierzone cele… Ja je przekroczyłem. To zaskoczyło mnie samego, mój optymizm nie sięgał aż tak daleko.

Codzienna praca i obcowanie z krzemieniem pasiastym doprowadziły do tego, że stał się naszym narodowym klejnotem. Służby dyplomatyczne używają go jako prezentu dla delegacji z innych krajów. Mój Sandomierz w roku 2007 przyjął nazwę „Światowa stolica krzemienia pasiastego”. Tu rozwijają się pracownie obróbki krzemienia i oprawy w gustowną biżuterię. Kamień ten stał się oficjalną marką miasta.

Biżuteria z krzemieniem pasiastym jest niemal synonimem pana nazwiska. To dzięki panu o krzemieniu usłyszano nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. Dzięki pana pracy krzemień określany jest mianem polskiego diamentu, a Sandomierz stał się „Światową stolicą krzemienia”. Czym dla pana dzisiaj jest biżuteria z krzemieniem pasiastym? Jak widzi pan przyszłość tego kamienia w biżuterii? Czy coś jeszcze zostało do zrobienia?

Był czas, że krzemień pasiasty był łączony tylko ze mną, a w moim założeniu było, aby był on wyróżnikiem polskości w biżuterii. Starałem się zachęcać polskich twórców, aby mentalnie zbliżyli się do czegoś, co wyjątkowo jest nasze. Temu celowi służyły warsztaty złotnicze, które powstały z mojej inicjatywy. Prowadziliśmy je wspólnie, moja galeria i Muzeum Zamkowe w Sandomierzu. Cały cykl warsztatów trwał piętnaście lat, uczestniczyło w nich ok. 85 artystów. Plonem warsztatów jest – pozostająca w zbiorach tego muzeum – jedyna w świecie kolekcja „Krzemień pasiasty w biżuterii i obiektach sztuki”. Zbiór zawiera ok. 300 obiektów, wystawa jest stałą ekspozycją w tej przestrzeni. Czym jest dziś ta biżuteria? Oczywiście jest biżuterią polską.

Moje kolejne kroki zmierzają do zapewnienia kamieniowi prawnej (patentowej) wyłączności tylko do polskiej biżuterii. Podnoszę problem, budzę świadomość konieczności ochrony, ale ze względu na mój wiek i niezbyt długą perspektywę – zostawiam to dużo młodszym. Zabiegam również, aby nie nazywano krzemienia pasiastego polskim diamentem, bo nieuchronnie staje mi przed oczyma obraz: dwóch szlifierzy w Amsterdamie, jeden drugiemu pokazuje krzemień pasiasty ze słowami „Patrz, to polski diament” i obaj kucają ze śmiechu! Proponuję – i to się przyjmuje – używać nazwy „kamień rzadszy niż diament”. Pojęciowo dotykamy diamentu, a mówimy prawdę, bo diamenty występują w wielu miejscach globu, a krzemień w jednym.

We wrześniu w Sandomierzu z okazji 50-lecia wykorzystania krzemienia pasiastego w biżuterii odbyła się konferencja mu poświęcona. Brali w niej udział najwybitniejsi polscy złotnicy, profesorowie akademii sztuk pięknych, gemmolodzy i miłośnicy krzemienia. Jakie wnioski płyną z ich przemyśleń?

Tak, 9 września w Sandomierzu podczas corocznego Festiwalu Krzemienia Pasiastego wśród wielu imprez kierowanych do różnych grup społecznych odbyła się konferencja naukowa pt. „50 lat krzemienia pasiastego w biżuterii”. Zaszczycili ją swą obecnością i referatami luminarze nauki, sztuki i praktyki około biżuterii i krzemienia pasiastego. Zależało nam na tym, aby zebrać materiały, które kiedyś będą rzetelnym źródłem cytatów.

Jubileusz skłania do podsumowań, ale także pozwala na zastanowienie się nad przyszłością. Dlatego też chciałabym poznać pana plany na najbliższy czas. Czym chce pan zaskoczyć swoich odbiorców?

Pyta pani o plany na przyszłość – oczywiście codzienność z ukochanym kamieniem, mimo lat głowa pełna niezrealizowanych projektów, a ile zdążę?

I na koniec – czy gdyby mógł pan cofnąć się w czasie, ponownie związałby pan swoje życie z krzemieniem i ziemią sandomierską? Czy poszedłby pan w innym kierunku poszukiwań twórczych?

Cofając projekcje mego życia, pewny jestem, że zacząłbym od nowa…

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Motorem biznesu zawsze była, jest i będzie moda

Rozmowa z Marcinem Tymińskim,
prezesem Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych

Sytuacja na rynku biżuterii autorskiej w Polsce jest trudna. Pandemia, wojna w Ukrainie, zmiany w prawie, kryzys energetyczny spowodowały, że twórcom coraz trudniej znaleźć odbiorców dla swojej sztuki. Jakie działania podejmuje Stowarzyszenie Twórców Form Złotniczych, którego jest pan prezesem, aby pomóc polskim artystom złotnikom?

Zacznę od skomentowania i drobnego sprostowania powszechnego wyobrażenia o STFZ. Stowarzyszenie ma w swym statucie zapis, że jest zrzeszeniem artystów złotników i ma na celu nie tyle opiekę nad interesami i biznesem poszczególnych artystów, ile ich promocję poprzez wystawy, konkursy czy prezentacje. Oczywiście staram się o preferencyjne traktowanie naszej grupy m.in. na imprezach targowych, podstawowa korzyść z członkostwa w skądinąd elitarnej grupie twórców. Jestem prezesem STFZ od 12 lat i od samego początku staram się dbać głównie o tego typu działania. Odnosząc się stricte do tematu biznesowego, nietrudno nie stwierdzić, że przez ostatnie lata cały czas towarzyszą nam różne napięcia, mniejsze i większe niepokoje i kryzysy społeczno- gospodarczo-polityczne, wręcz nie nadążamy za bieżącymi wydarzeniami.

W tym kontekście często słyszę, że te wszystkie zewnętrzne okoliczności, niektórzy mówią nawet o plagach, stanowią główny powód niepowodzeń. Natomiast z moich obserwacji wynika, że nie są to jedyne powody, w każdym razie nie bezpośrednie. Skłaniam się raczej do opinii, że w dużym stopniu przyczyna leży w nas samych. Świat bardzo przyspieszył, a wielu z nas po prostu nie zdążyło wsiąść do tego pędzącego pociągu. Pojawiły się nowe technologie, nowe narzędzia i materiały, a także inni klienci, oczekujący czegoś odświeżonego, którzy nie są już zainteresowani koralami i wzorami sprzed kilkudziesięciu lat.

Moda na vintage jest bardzo wybiórcza, współczesność nie czerpie z niej absolutnie wszystkiego i nie przenosi jeden do jednego do tu i teraz. Ostatni rok pokazuje tę tendencję na przykładzie mody na perły – naszyjniki z pereł są dziś noszone przez nastoletnich i dwudziestoletnich chłopców. Motorem biznesu zawsze była, jest i będzie moda i bieżące trendy przez nią wyznaczane. To ona kształtuje i napędza klientów, a właściwie decyduje o tym, co się aktualnie sprzeda. Na szczęście trendy modowe nie są zjawiskiem globalnym – co innego kupują Chińczycy, co innego Amerykanie, co innego dominuje w Europie.

Natomiast to, co łączy tych wszystkich odbiorców mody, to wspólna technologia i kanały komunikacji. Cały świat biznesu, a także muzea, galerie czy przeróżne targi branżowe, oprócz podjętych prób rozwiązań hybrydowych, stawiają na internetowe platformy zakupowe. Umożliwił to jednoczesny rozwój firm transportowych, kurierskich i ubezpieczeniowych – tego typu usługi stały się na tyle tanie i powszechne, że skłania to do korzystania z nich.

Jak ocenia pan zmiany, które dokonały się w ostatnim czasie na rynku biżuterii autorskiej? Faktem niezaprzeczalnym i ponadczasowym

wyznacznikiem jest to, że klient chce wydawać pieniądze na przedmioty dobrze zaprojektowane i perfekcyjnie wykonane. I tak, jak dla wielu artystów jest to szansa, to paradoksalnie dla równie licznej grupy – wręcz odwrotnie. Oprócz tego muszę też wspomnieć o starszym pokoleniu, które nie zawsze może dotrzymać kroku i podążać za nowinkami technologicznymi, a mimo to utrzymuje swoją bazę wieloletnich klientów, którzy przede wszystkim doceniają jakość pracy, rzemiosło i doświadczenie, które w tym przypadku zwykle się bronią.

W kontekście techniczno-technologicznym młodym twórcom jest łatwiej, mają łatwość poruszania się w wirtualnym świecie, zaprojektowane przez nich przedmioty bywają fantastyczne, niekiedy są w tym mistrzami i wizjonerami. Dla młodych programy graficzne i drukarki nie mają tajemnic. Często jednak brakuje im umiejętności, a ich biżuterii jeszcze dość daleko do doskonałości. Cała branża niestety pokoleniowo mocno się zestarzała, młodych i rokujących jest coraz mniej.

Być może też dlatego, że w tym zawodzie brak jest perspektyw na bycie zamożnym i popularnym niczym medialni celebryci. Co więcej, złotnictwo to, wbrew pozorom, bardzo wymagające rzemiosło, często krew, pot i łzy, dosłownie. O odciskach na poparzonych od polerki palcach czy poprzecinanych piłką włosową opuszkach mało kto wie, publiczność kojarzy ten zawód z elegancją i delikatnością.

Jakie, pana zdaniem, działania powinni podjąć artyści, aby w pełni wykorzystać szansę cyfrowej rewolucji w branży jubilerskiej?

Pyta pani, co mógłbym poradzić? Według mnie nie ma uniwersalnej recepty. Każdy z nas ma inną konstrukcję, inne potrzeby i oczekiwania. Ale to, co wiem na pewno, to fakt, że nie można obrazić się na świat i zamknąć na niego – na technologie, mody czy odmienionych klientów. Ale także na współpracę z młodszym pokoleniem, obeznanym z siecią internetową i technologiami. Sprzedaż przez internet jest bliżej, niż myślimy, właściwie już zdominowała rynek. A to, nad czym poza tym powinniśmy pracować, jeśli chcemy się utrzymać na powierzchni, to dbanie o własne marki, o jakość i wyjątkowość, które nas cechują i które mamy jeszcze z dawnych czasów! Ponadto trzeba mieć świadomość, że przyszłością jest praca w zespole. Współcześnie coraz mniej jest miejsca dla artystów, którzy robią wszystko sami – wymyślają, wykonują i do tego jeszcze sprzedają na targach, których zresztą jest coraz mniej.

Wzorem musi być dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, niezależnie od branży, które zatrudnia wyspecjalizowanych pracowników. Sam, poza zajmowaniem się biżuterią autorską, jako projektant współpracuję z firmą oferującą naturalne diamenty kolorowe, ale też bezbarwne. Uważam, że łączenie się w imię dobrego designu z tego typu przedsięwzięciami to kierunek na przyszłość. Jako twórca kojarzony z dosyć specyficznym materiałem, jakim jest polimer, nie stronię jednocześnie od platyny, złota, bursztynu czy właśnie od wspomnianych diamentów.

Na najbliższy czas planuję jeszcze bardziej zacieśnić taką współpracę i obecnie przygotowuję się do czegoś dużego i naprawdę znaczącego, mam nadzieję, że znajdzie to także swoje miejsce w Polsce. Kończąc, podsumuję słowami, abyśmy nie bali się nowego, bo to i tak przyjdzie, i tak nas dosięgnie. Od nas zależy, gdzie się wtedy znajdziemy…

Dziękuję za rozmowę. 

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Biżuteria zawsze znajdzie swoje miejsce

Rozmowa z Michaliną Owczarek-Siwak
o polskiej sztuce złotniczej

W Instytucie Biżuterii na Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi prowadzi pani Pracownię Podstaw Projektowania Biżuterii. Jak z tej perspektywy ocenia pani poziom polskiej szkoły złotniczej?

Tak, prowadzę Pracownię Podstaw Projektowania Biżuterii i dodatkowo kurs manualny. Są to zajęcia dla studentów I roku studiów licencjackich. To na nich stawiają pierwsze kroki, zanim poznają inne pracownie związane z biżuterią i ostatecznie wybiorą jedną z pracowni specjalistycznych, w której zrobią dyplom. Mam do czynienia z bardzo świeżymi ludźmi, którzy nie mają jeszcze ukształtowanych poglądów na temat projektowania, ale jedynie ogólny ogląd tego, co dzieje się w branży i jak ona właściwie wygląda. Wpływanie na świadomość młodych ludzi bywa trudne, ale bardzo satysfakcjonujące. Szczególnie że większość rozwija się bardzo szybko i chętnie. Warto jednak zwrócić uwagę, że studenci są teraz zupełnie inni, wychowani na smartfonach i internecie, mają inne podejście do życia. Dlatego zajęcia muszą być dostosowane do ich sposobu myślenia i działania. Studenci oczywiście są różni i każdego trzeba traktować indywidualnie. Część z nich ma ambicje zostać artystami, dla niektórych akademia jest etapem na drodze do bycia projektantem biżuterii komercyjnej, pozostali w trakcie studiów zmieniają zainteresowania i idą w innym kierunku. Bez względu jednak na to, ilu z nich wybierze drogę związaną z biżuterią w późniejszym życiu, wydaje mi się, że w dalszym ciągu polska szkoła złotnicza nie odstaje poziomem od zagranicznych.

Jest pani zarówno teoretykiem, jak i praktykiem w zakresie projektowania i tworzenia biżuterii. Czy mogłaby pani podzielić się swoją refleksją na temat biżuterii artystycznej w Polsce? Co zmieniło się w ostatnim czasie? I czego możemy spodziewać się w przyszłości?

Wydaje mi się, że biżuteria artystyczna w Polsce zdominowana jest przez starych wyjadaczy. Ma to swoje plusy i minusy. Z jednej strony młodzi ludzie mają świetne przykłady polskiego złotnictwa, okazję, by zapoznać się z nim na wszelkiego rodzaju wystawach, poznać osobiście autorów, ich poglądy, nauczyć się czegoś od mistrzów, co jest wspaniałe. Z drugiej jednak strony mam wrażenie, że ta aura dla młodych ludzi jest onieśmielająca, przez co nie biorą oni udziału w takich przedsięwzięciach. Mam wrażenie, że najmłodsze pokolenie, które gdzieś się pokazuje, ma już około 40 lat. Niemniej jednak wydaje mi się, że polska biżuteria artystyczna cały czas się rozwija. Twórcy są coraz bardziej otwarci, odważni. Mogą o tym świadczyć chociażby Międzynarodowy Konkurs Sztuki Złotniczej w Legnicy, do którego wybieranych jest coraz więcej prac polskich twórców, ale i zagraniczne konkursy, takie jak Tincal lab. Brakuje mi może trochę większej różnorodności. Spotykam się z tendencją, że na konkursach czy wystawach, pokazywane są cięgle te same prace. Oczywiście posiadanie swojej stylistyki jest naturalne i należy być wiernym swoim przekonaniom, jednak denerwujące jest, kiedy na problem zawarty w tematyce konkursu dostajemy ciągle tę samą odpowiedź, którą bez czytania podpisu można od razu przypisać konkretnemu twórcy. Ma się wtedy wrażenie, że nieustannie ogląda się to samo. Podobnie jest z biżuterią artystyczną przeznaczoną do sprzedaży. W pewnym momencie wszystko zaczyna się zlewać w jedną całość. Biorąc jednak pod uwagę, że Polska, niestety w dalszym ciągu, ma mało odbiorców biżuterii artystycznej, szczególnie tej z przekazem, tej odważnej, twórcy kierują swoje prace raczej w stronę pokazową czy też wystawową. Jednak wydaje mi się, że z czasem się to zmieni, głównie za sprawą pokolenia, które w tym momencie zaczyna studia. Są mimo wszystko bardziej otwarci i nie wstydzą się głośno mówić tego, co chcą powiedzieć, nie są aż tak zachowawczy w swoich poglądach i wizerunku.

Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi to najznamienitsza polska uczelnia kształcąca projektantów i twórców biżuterii. Pracuje pani na co dzień z młodymi ludźmi, którzy wiążą swoje życie artystyczne i zawodowe z biżuterią, ucząc się jej w murach ASP. Stąd też moje pytanie: czym dla młodego pokolenia twórców jest biżuteria – samodzielnym dziełem sztuki czy przedmiotem użytkowym?

Myślę, że to zależy od osoby. Kiedy studenci do nas przychodzą, zazwyczaj biżuteria kojarzy im się w bardzo określony sposób. Najczęściej są to pierścionki zaręczynowe i drobne przywieszki na cieniutkich łańcuszkach. Dlatego na samym początku jest im dość trudno, bo muszą przedefiniować wszystko, co do tej pory wiedzieli, i otworzyć się na zupełnie inny świat. Wszyscy pedagodzy instytutu mają określone pojmowanie biżuterii, każdy z nas wyrastał z tego samego źródła i nawet jeżeli podlegało ono pewnym modyfikacją, to rdzeń jest taki sam. Staramy się przekazywać dalej te założenia. Moim zdaniem biżuteria, bez względu na to, czy artystyczna, czy komercyjna, jest przedmiotem użytkowym, a przynajmniej powinna taka być. Pytanie jednak, na czym ma polegać ta użytkowość i czy to nie twórca określa jej zakres. Między innymi takie pytania stawiam studentom, to ich rozwija, mam nadzieję. Studia to jest ostatni moment, kiedy mogą poszaleć i tworzyć nawet najdziwniejsze rzeczy, ale właśnie takie działania pozwolą im potem projektować nowe wzory, skierowane do wybranej przez siebie grupy odbiorców. Tak naprawdę nie jest istotne, czy dalej w życiu zawodowym obecni studenci będą projektantami biżuterii artystycznej, komercyjnej czy jeszcze innej. Tu uczą się kreatywności, myślenia w nieszablonowy sposób i przełożenia tego na to, co robią, ale i tego, czym dla nich jest biżuteria i jak ją pojmują. Jest wiele definicji biżuterii i chociaż wiem, że wielu twórców się ze mną nie zgodzi, to tak naprawdę każdy pojmuje ją inaczej. I to dobrze, dzięki temu ten temat jest dalej otwarty, a co za tym idzie – dalej się rozwija.

Czy można, pani zdaniem, dokonać podziału na biżuterię artystyczną i komercyjną? Czy te dwie, zdawałoby się, zgoła odmienne dziedziny mogą współistnieć?

Wydaje mi się, że dziedzina biżuterii jest bardzo rozległym tematem i ma wiele grup. Samą artystyczną można podzielić na przynajmniej dwie – narracyjną i sprzedażową. Jednak nie jestem pewna, czy te wszystkie podziały nie są sztucznie wytworzonymi uproszczeniami tylko po to, aby odbiorcy było łatwiej zdefiniować, czego potrzebuje. Oczywiście jest wiele różnic między tymi dwiema wspomnianymi grupami, chociażby materiały, z których powstają, czy liczba egzemplarzy, w jakiej został wykonany konkretny model, ale to chyba dobrze, dzięki temu, zarówno twórcy, jak i odbiorcy mają większe pole manewru. A czy mogą współistnieć? Przecież tak jest.

Jak ocenia pani zmiany, jakie dokonały się w ostatnim czasie na rynku biżuterii? Pandemia bowiem wprowadziła biżuterię do nieco innego świata – wirtualnego. W przestrzeni cyfrowej organizowane były wystawy biżuterii, prezentowane nowe kolekcje, odbywały się debaty na temat jej przyszłości. Czy wobec tego przyszłość biżuterii leży w świecie wirtualnym? A jeśli tak, to czy to wciąż biżuteria?

Już oglądanie biżuterii w gablocie jest dla mnie dużym ograniczeniem, ale mam chociaż poczucie, że ten przedmiot jest obok mnie. Jestem osobą, która lubi doświadczać emocji osobiście, internet jest wspaniały, ale to tylko namiastka doznań. Pandemia wymusiła na wszystkich cieszenie się właśnie tą namiastką. Gdyby nie wirtualne wystawy, debaty itp., przez dwa lata tkwilibyśmy w kompletnej próżni. Myślę, że to było zło konieczne, wygodne, to prawda, ale w dalszym ciągu zło. W pewien jednak sposób zostały otwarte kolejne drzwi, których raczej nie da się już zamknąć. Dzięki temu można obejrzeć wystawy z całego świata, nie ruszając się z kanapy. O ile wirtualny rozwój biżuterii pod względem wystawienniczym czy edukacyjnym jest dobrym rozwiązaniem i na pewno dalej będzie się rozwijał, o tyle nie rozpatrywałabym tego jako biżuterii stricte, ale raczej jako nowy sposób na pokazanie jej szerszemu gronu odbiorców.

Świat, w którym przyszło nam żyć, wymusza zmianę w sposobie postrzegania rzeczywistości, zmusza nas do przedefiniowania naszych wartości i celów. Czy pani zdaniem w tym świecie jest miejsce na biżuterię? A jeśli tak, to jakie?

Gdybym powiedziała, że nie ma już miejsca na biżuterię, wówczas to, co robię, nie miałoby sensu. Historia pokazała wielokrotnie, że biżuteria zawsze znajdzie swoje miejs c e . Nawet czasy wojenne nie spowodowały, że zniknęła. Patrząc w przeszłość, łatwo zauważyć, że to, jak postrzegana jest ta dziedzina, wiąże się z sytuacją społeczną i ekonomiczną. W ciężkich czasach była inwestycją, w tych łagodnych być może fanaberią, ale właśnie wtedy najbardziej się rozwijała. Obecnie bywa różnie. Wydaje mi się, że po raz kolejny w grę wchodzi ten uproszczony podział na biżuterię komercyjną i artystyczną. Z jednej strony mamy drogocenne kruszce, metale i kamienie, które są inwestycją, z drugiej – biżuterię, która ma moc przekazywania idei, która jest wartościowa pod względem tego, o czym i w jaki sposób mówi, ale i do kogo przemawia. Obie te rzeczy są ważne, ale mam wrażenie, że w obecnych czasach idea ma silniejszą moc, szczególnie że łatwo jest ją szerzyć.

W jakim kierunki ma podążać teraz biżuteria? Czy mogłaby pani pokusić się o stworzenie prognozy dla zjawisk biżuteryjnych, które będą nas czekały w najbliższej przyszłości?

To trudne pytanie. O ile w przeszłości łatwo zauważyć pewien podział na style, naprzemiennie roślinne i geometryczne, o tyle od jakiegoś czasu tego typu tendencje się przeplatają, zazębiają, a nawet łączą. Podążanie biżuterii w konkretnym kierunku jest uzależnione od wielu czynników, m.in. od odbiorcy, a konkretnie od określonego odbiorcy. Owszem twórca, projektant wyznacza trendy, ale to adresat komunikatu musi je zaakceptować, żeby miały sens. Dla różnych dziedzin biżuterii będzie to ktoś inny. I znowu – odbiorca biżuterii komercyjnej zwróci uwagę m.in. na jakość materiałów (inwestycja), z kolei osoba zainteresowana biżuterią artystyczną – na idee. O ile w przypadku biżuterii, która ma stanowić inwestycję, kryteria są dość jasne, o tyle stworzenie prognozy dla zjawisk biżuteryjnych dotyczących idei już się komplikuje. Odnoszę jednak wrażenie, że obecnie bardziej zwraca się uwagę na otaczające problemy, pośrednio także dlatego, że jest lepszy dostęp do informacji. Dowodem na to, że biżuteria idzie w tym kierunku, może być to, że od jakiegoś czasu mamy do czynienia z wszelkiego rodzaju nawiązaniami do walki o planetę, recycling, upcycling, używanie naturalnych materiałów itp. Myślę, że ta tendencja dalej będzie się rozwijała wraz z rozwijającą się świadomością ludzi.

Dziękuję za rozmowę.

 Rozmawiała Marta Andrzejczak

Klienci nie zrezygnują ze spotkań z biżuterią

Rozmowa z Marią Magdaleną Kwiatkiewicz,
współwłaścicielką Galerii YES i miłośniczką biżuterii, o polskim rynku jubilerskim

Niemal dwuletni czas pandemii zmienił oblicze branży złotniczej na całym świecie, niosąc korzyści, ale także powodując spore problemy. Jak według pani będzie rozwijała się polska sztuka złotnicza w tej nowej rzeczywistości?

Czas pandemii, który jeszcze nie całkiem minął, rzeczywiście przyniósł wiele zmian. Osobiście jednak staram się dostrzegać głównie te pozytywne, a więc przyspieszony rozwój sfery online, uruchomienie nowych narzędzi komunikacji z odbiorcami i mimo wszystko więcej czasu na konsumpcję sztuki. W kontekście sztuki złotniczej warto zwrócić uwagę także na kreatywność artystów, którzy w ciągu dwóch ostatnich lat pokazali nam wiele prac przepełnionych empatią i wrażliwością na otaczający nas świat.

Myślę więc, że przyszłość sztuki złotniczej będzie zmierzała w kierunku uważności – zarówno w procesach twórczych, jak i w pracy z odbiorcami. Przekonaliśmy się, że personalizacja nie jest trudna, a dostępne drogi komunikowania się pozwalają nam na bezpośredni i choć nie fizyczny, ale jednak bardzo osobisty kontakt. Od dłuższego czasu, jeszcze sprzed pandemii, obserwujemy silny nurt sięgania po materie organiczne w sztuce złotniczej. Teraz jednak nabrały one znacznie głębszej symboliki, skłaniającej nas ku refleksji o podstawowych wartościach, korzeniach, sensie istnienia i zasadności obranych kierunków rozwoju.

W ostatnim czasie Polacy znacznie chętnej decydują się na zakupy biżuterii w sklepach online. Czy według pani w dłuższej perspektywie zjawisko to będzie miało korzystny wpływ na polskie złotnictwo?

Niektórych procesów nie unikniemy, dlatego nie warto rozważać ich w kategoriach dobra i zła. Sprzedaż online jest już standardem, a możliwość dokonywania zakupów stacjonarnych w galeriach sztuki złotniczej to niewątpliwy luksus. Co ciekawe, nie dzieje się tak tylko w Polsce. Na całym świecie młodsze pokolenie przenosi wiele sfer swojego życia do sieci, czyniąc je bardziej ekonomicznymi czasowo i finansowo. Zdecydowanie jednak myślę, że ludzie nie będą chcieli zrezygnować całkowicie ze spotkań osobistych, nawet jeśli będą się one sprowadzać wyłącznie do zakupów. Wszystkie przejawy autorskiej sztuki użytkowej wiążą się z osobą twórcy, który uwiarygodnia swoje dzieła.

Możliwość spotkania się z nim osobiście to prawdziwy rarytas. Równie dobrze tę rolę odgrywają galerie sztuki, dzieląc się historiami o twórcy, źródłach jego inspiracji i rozwoju artystycznym. Korzystny wpływ na polskie złotnictwo może wywrzeć internetowe universum. Dziś nie ma już barier – ani językowych, ani geograficznych. Jednym kliknięciem możemy dokonywać transakcji na całym świecie, a nasi artyści często te okoliczności umiejętnie wykorzystują. Liczę również, że w myśl patriotyzmu lokalnego, przede wszystkim rodacy docenią niezwykłość polskiej sztuki złotniczej, nauczą się ją odczytywać i dostrzegą jej niezwykłe walory estetyczne.

Do świata wirtualnego swoją działalność przeniosły nie tylko sklepy z biżuterią, ale także galerie i muzea, które organizują w nim wystawy czy pokazy biżuterii artystycznej. Jak ocenia pani to zjawisko? Czy biżuteria artystyczna może zaistnieć w pełnej krasie w świecie cyfrowym?

Tak długo, jak to będzie możliwe, priorytetem Galerii YES, która od 24 lat promuje polską sztukę złotniczą, będzie stwarzanie okazji do osobistych spotkań z biżuterią oraz jej twórcami. I tu nie chodzi o brak możliwości przygotowania hologramów czy filmików w wersji 360, ale o kultywowanie podstawowego atutu biżuterii – relacji z ludzkim ciałem, interaktywności i sensualności. Nawet jeśli mówimy o sztuce konceptualnej, która bywa pozbawiona znamion użytkowości, to i tak kontekst ciała się pojawia jako immanentna część procesu twórczego i jego efektów. Odpowiadając zatem na pytanie – tak, biżuteria może zaistnieć w świecie wirtualnym w pełnej krasie, bo wyeksponowanie jej piękna nie jest trudne. Czy to jednak będzie miało głębszy sens – nie, ponieważ biżuteria i ciało są spójne nie tylko w filozoficznym wymiarze.

Galeria YES, której jest pani właścicielką, niezwykle szybko dostosowała swoją ofertę do potrzeb rynku i nie pozwoliła, aby Polacy zapomnieli o biżuterii artystycznej. Jak udało się to osiągnąć i jakie działania ma pani w planach w najbliższej przyszłości?

Zdecydowanie czas restrykcji i ograniczeń był dla nas trudny, ponieważ na długo galerie sztuki pozbawione były możliwości goszczenia zwiedzających. Miało to wpływ na morale zespołu, który jednak szybko zagospodarował powstałą niszę, przenosząc wydarzenia do sfery internetu. Organizowanym wystawom towarzyszyły prezentacje online, a wernisaże realizowaliśmy w postaci filmów. Znaleźliśmy ponadto czas na przygotowywanie wywiadów z artystami oraz krótkich prezentacji na temat unikatowej biżuterii z mojej kolekcji. Bieżący kontakt ze społecznością zbudowaną wokół Galerii YES podtrzymywaliśmy za pomocą mediów społecznościowych, a sprzedaż realizowaliśmy w znacznej mierze online.

Mocno jednak wierzyliśmy, że to sytuacja tymczasowa, dlatego w blokach startowych czekała na swoją odsłonę wystawa „Głos kobiet”. To jeden z najważniejszych realizowanych przez nas projektów. Napawa nas dumą to, że polskie artystki zechciały się podzielić swoimi refleksjami na temat kobiecości. Dziękujemy! Obecnie nasze plany koncentrują się na przyszłym roku i jubileuszu Galerii YES, która świętować będzie 25 lat swojego istnienia. Na pewno nie zrezygnujemy z łączenia działań analogowych oraz cyfrowych, dzięki którym możemy dzielić się sztuką złotniczą z szerszym gronem odbiorców.

Wszyscy niepokoimy się trwającym konfliktem wojennym za naszą wschodnią granicą. Czy pani zdaniem wojna w Ukrainie odciśnie swoje piętno na polskim rynku biżuterii artystycznej?

Ta wojna odciśnie piętno w każdej sferze życia, i to nie tylko Polaków. Wierzę jednak mocno w to, że poza wywarciem negatywnych skutków ekonomicznych, uwrażliwi nas jeszcze bardziej na drugiego człowieka. W sferze bardziej przyziemnej, zakupowej, widzimy, że biżuteria autorska nie ma obecnie łatwych warunków. Klienci często pytają o wyroby ze złota, które ze względu na kruszec mają walory inwestycyjne. Inwestowanie w sztukę złotniczą jest jeszcze bardziej niż na początku swojej drogi. Życzę więc nam wszystkim, aby wieloletni wysiłek, jaki całe środowisko wkłada w promocję złotnictwa, przekuł się wreszcie na ten aspekt!

Dziękuję za rozmowę. 

Rozmawiała Marta Andrzejczak

30-lecie Srebra w Legnicy

Rozmowa z Justyną Teodorczyk, dyrektorką Galerii Sztuki w Legnicy

Ostatni rok upłynął nam w cieniu pandemii. Wiele imprez w branży jubilerskiej zostało odwołanych, inne przełożono, artyści mieli mało okazji do prezentacji swojej sztuki szerokiemu gronu odbiorców. Galeria Sztuki w Legnicy mimo wszystko zorganizowała festiwal Srebro. Jak się to pani udało?

Realizacja Legnickiego Festiwalu Srebro 2021 udała się, co rzeczywiście należy uznać za wielki sukces Galerii Sztuki, instytucji – podkreślam – wcale nie wielkiej, z takim też zespołem i budżetem. Dla nas przeprowadzenie wydarzenia w formule hybrydowej i skali międzynarodowej, co zawsze jest wielkim wysiłkiem organizacyjnym, było wyjątkowo pochłaniające. Biorąc pod uwagę realia pandemii i trudności wynikłe z tych okoliczności, chyba dokonaliśmy cudu (śmiech). Jestem skłonna odwołać słowo „chyba”, gdy przypomnę sobie, jak pozytywnie odebrano naszą realizację w środowisku w kraju, na świecie, jakim sukcesem ją okrzyknięto i jak doceniono nasze pomysły na działania – i te wirtualne, i te stacjonarne. Podkreślam, że wszystko to zrobiła ekipa, którą można policzyć na palcach dwóch, góra trzech rąk, oraz że zer w budżecie imprezy było dużo mniej niż wspomnianych palców.

Jak ocenia pani ubiegły rok z perspektywy dyrektor Galerii Sztuki? Czy można powiedzieć, że był on rokiem udanym czy wprost przeciwnie?

Trudno przechodzą przez gardło słowa, że poprzedni rok był udany, powiedzmy może, że nie zmarnowaliśmy go. Dla nas przede wszystkim był to rok Srebra, w odróżnieniu od poprzedniego, gdzie w przeddzień obrad jury na świat spadł lockdown i musieliśmy podjąć decyzję o odwołaniu festiwalu. Po czasie okazało się, że słuszną, ale wówczas, w marcu 2020 r., niezwykle trudną i dramatyczną. A wracając do roku 2021, udało nam się zrobić bardzo dużo na srebrnej niwie. Dość wymienić sam festiwal, czyli jego kilkanaście wystaw z całego globu (najdalsza z Chin), a także wiele wydarzeń w przestrzeni wirtualnej – obrady jury, otwarcia, spotkania z artystami, gala wręczenia nagród, oprowadzania po ekspozycjach itp. Ale to nie wszystko. Dzięki hojności głównego mecenasa, jakim od lat pozostaje KGHM, udało nam się też po raz pierwszy opracować galerię kilkudziesięciu prac dzięki technice fotogrametrii (3D), dorównując czołowym muzeom w standardach digitalizacji i upowszechniania zbiorów. Zrobiliśmy też spore zakupy do kolekcji, którą budujemy od dwóch dekad. Wisienką na torcie na koniec złotniczego roku była wystawa „Głos kobiet” przygotowana przez poznańską Galerię Yes Marii Magdaleny Kwiatkiewicz, która ponownie zwróciła uwagę publiczności na – pozaartystyczną – społeczną moc biżuterii i artystek. A zatem mimo że nie był to wymarzony rok, to okazał się pracowity i na pewno nie był spisany na straty.

Na początku pandemii wielu artystów, a co za tym idzie, także galerii sztuki przeniosło się do sieci. Początkowo zainteresowanie publiczności było duże, jednak z czasem zapał do uczestniczenia w życiu artystycznym za pośrednictwem internetu nieco zelżał. Jak ocenia pani przyszłość „wirtualnej biżuterii”?

Odwrócę pytanie: czy uwierzyliśmy, że biżuteria, najbardziej cielesna ze sztuk, może funkcjonować w oderwaniu od noszącego, dla którego jest przeznaczona, bez dotyku czy swoich fizycznych właściwości? Analogicznie, jako miłośniczka fizycznego kontaktu z dziełem sztuki, szelestu i zapachu przewracanej strony książki, kurzu na deskach sceny teatralnej i koncertowych basów na klatce piersiowej, nie mogę wyobrazić sobie takiego świata, także dla biżuterii. Sztuka w ogóle jest fizyczna, sztuczna – jak mówi sama etymologia – i wolałabym, żeby ta jej umowność nie realizowała się na poziomie złudzenia optycznego, że tak niewdzięcznie nazwę tu świat wirtualny. Mam nadzieję, że jako ludzie jak najszybciej wrócimy do kontaktu tête-à-tête, a jako odbiorcy – do magicznej bliskości z dziełem, efektu przestrzeni wystawy, po prostu do świata, w którym sztuka rządzi się własnymi prawami, wśród których namacalność, zmysłowość, konkretność i materialność odgrywają ważne role.

Czy można powiedzieć, że pandemia wniosła coś dobrego do świata biżuterii artystycznej?

Ogólnie rzecz biorąc, ta sytuacja przeniosła sztukę, jak całe życie, do świata wirtualnego. To jest fakt, z którym nie zamierzam dyskutować. Tym bardziej oceniać go, bo jestem często dość surowa w takich ocenach. Albo zbyt przywiązana do autentycznych relacji dzieło – odbiorca. Co na pewno przyniosły nowe realia, to konieczność opowiadania o sztuce i „uzdalnienia” jej, przybliżania, dzielenia się nią na odległość. Cała ta narracja „obok” jest w porządku, ale czy udaje się w tym zachować sedno – to mnie czasem naprawdę nurtuje. Liczę, że odpowiedzi znajdę w wymowie tegorocznego 30. Międzynarodowego Konkursu Sztuki Złotniczej Dotyk/Touch…

Trzydziestolecie skłania do refleksji. Jakie wydarzenia związane z Międzynarodowym Konkursem Sztuki Złotniczej uważa pani za najważniejsze?

W trzydziestoleciu za najważniejsze zdecydowanie uważam właśnie trzydzieści lat historii, czyli całą materialną i mentalną spuściznę konkursu wraz z jej dwudziestowiecznymi podwalinami, które są świadectwem narodzin, autonomizacji i krystalizacji mocno artystycznego czy krytycznego sznytu rodzimej sztuki złotniczej. Powstały wtedy przełomowe prace, wytyczono ważne kierunki, wewnątrz środowiska twórczego padały znaczące słowa o sile zaczynów, a anegdoty zapisały się w historii. Wiele o tym można przeczytać w katalogach wystaw HandMade 1 i 2, które zrealizowaliśmy w latach 2019 i 2021, oraz naszych przekrojowych wydawnictwach. Potem wraz z umiędzynarodowieniem konkursów w XXI wieku zjawisko to nabrało kontekstu i rozpędu globalnego, który składa się na dalsze rozdziały tej dziedziny sztuki. To będą też pojedyncze migawki, jak wystawa „Skandal”, którą oprócz publiczności oceniał też prokurator, zwycięski obiekt w postaci projekcji dokumentującej rozpuszczenie dzieła (krzyża) w kwasie, niezapomniane performansy Mietka Gryzy, burzliwe posiedzenia jury grożące zerwaniem werdyktu czy wirtualne, bezdotykowe obrady ekspertów uwięzionych we własnych ekranach. Mówię tu o edycjach, które pamiętam z kolorowych zdjęć i międzynarodowych „czasów”. Mam nadzieję, że czytając to, starsi koledzy bywający w Legnicy, gdy nie było komórek, a zdjęcia wywoływało się czarno-białe, uśmiechają się pod nosem, że my, młodzi, jesteśmy sztubakami.

Międzynarodowemu Konkursowi Sztuki Złotniczej co roku towarzyszy festiwal Srebro. Jak w tym roku będzie wyglądało to wielkie złotnicze święto biżuterii artystycznej?

Nareszcie spotkamy się w Legnicy podczas kulminacji! Już zapraszam i polecam rezerwować w grafiku daty 13-14 maja 2022 r. Pracujemy pełną parą, by zaprezentować kilkanaście wystaw. Oprócz flagowego konkursu (30. MKSZ Dotyk) odbędą się także pokazy zbiorowe i indywidualne, wystawy przekrojowe i retrospektywne oraz wiele wydarzeń towarzyszących ekspozycjom biżuterii autorskiej. Wśród nich warto zapowiedzieć kolejny jubileusz – Stowarzyszenie Twórców Form Złotniczych zaprezentuje zbiorową wystawę ukazującą ponad 100 prac, do której pretekstem stało się 30-lecie istnienia organizacji, czy choćby wystawy prof. Andrzeja Bossa z Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, który m.in. zaskoczy nas nową kolekcją, oraz Felicii Mülbaier z Niemiec, wyrażającej się w rzeźbiarskich obiektach biżuteryjnych oraz poetyckich szkicach. W cyklu Srebrne Szkoły pokażemy prace wykładowców i studentów Wydziału Projektowania w Metalu Uniwersytetu Nauk Stosowanych i Sztuki HAWK z Hildesheim (Niemcy). Swoją pierwszą wystawę indywidualną pokaże Angelika Kwiatkowska, absolwentka studiów licencjackich w Pracowni Projektowania Biżuterii na Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi. Tradycyjnie będzie można zobaczyć także projekty biżuterii nagrodzone i zakwalifikowane w 26. Międzynarodowym Konkursie na Projekt Biżuterii z Bursztynem Amberif Design Award: Bursztyn jako nagroda!, organizowanym przez Międzynarodowe Targi Gdańskie. My sami także przygotowujemy wystawienniczą niespodziankę, w dodatku w formie nie tylko stacjonarnej, ale i wirtualnego odpowiednika, co wobec powyższych wypowiedzi dodaję trochę przekornie. Mam nadzieję, że udało mi się zaostrzyć ciekawość i zachęcić wszystkich do osobistego uczestnictwa w Legnickim Festiwalu Srebro!

Dziękuję za rozmowę. 

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Urzędy probiercze w cieniu pandemii

Rozmowa z Aleksandrą Górkiewicz-Malina,
Dyrektorem Okręgowego Urzędu Probierczego w Krakowie
i Marią Magdaleną Ulaczyk,
Dyrektorem Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie.

Kilka słów tytułem wstępu…

Aleksandra Górkiewicz-Malina i Maria Magdalena Ulaczyk: Jest nam niezmiernie miło, że możemy razem porozmawiać z państwem, bo taki wspólny sygnał z Krakowa i Warszawy pozwala na przedstawienie, w miarę obiektywnie, sytuacji, jaka panuje w administracji probierczej na terytorium całego kraju. Jak państwo pewnie wiecie, geneza podziału terytorialnego Polski pomiędzy dwa Okręgi probiercze – warszawski i krakowski, sięga czasów zaborów. Okręg krakowski obejmuje obszary Galicji i Prus, a warszawski – obszar zaboru rosyjskiego i Prus Wschodnich. Specyfika tych regionów, tradycja oraz ich gospodarcza odrębność, mają znaczący wpływ na branżę złotniczą i jej profil. I tak – Okręg krakowski, ze względu na funkcjonowanie na jego terenie, w różnych ośrodkach regionalnych (Poznań, Kraków, Opole), największych przedsiębiorstw jubilerskich – jest bardzo obciążony dużą liczbą produkowanych masowo wyrobów złotych. Widać to wyraźnie podczas analizy danych statystycznych, a szczególnie patrząc na liczbę wyrobów oznaczanych przy użyciu laserów. Ilustruje to także porównanie dochodów za czynności probiercze, które w Urzędzie w Krakowie i jego wydziałach są wyższe niż w Warszawie. Warszawski Okręg to z kolei obszar o większej liczbie firm zajmujących się biżuterią srebrną – z gdańskim srebrno- -bursztynowym królestwem, na czele. Można powiedzieć, że gdyby obowiązywała właściwość terytorialna w zakresie zgłoszeń, ich profil w obydwu Urzędach byłby diametralnie różny. W praktyce brak właściwości terytorialnej powoduje sytuację, w której przedsiębiorca, a właściwie każdy interesant OUP, również osoba prywatna, ma prawo wyboru miejsca zgłoszenia i efekt jest taki, że decyduje o nim często nie lokalizacja firmy, czy adres zamieszkania klienta, a proponowany w konkretnym urzędzie (wydziale) termin realizacji czynności badania i oznaczania.

Polski Jubiler: Skąd klienci wiedzą, w którym urzędzie można to zrobić najszybciej, który jest najmniej obciążony?

Maria Magdalena Ulaczyk: Dzwonią do naszych naczelników, piszą e-maile. Walczą o jak najkrótsze terminy, o każdy dzień, czy nawet godziny. A wiadomo, że od dawna nie ma urzędów, które miałyby mało pracy.

Aleksandra Górkiewicz-Malina: Wszystkie wydziały – zarówno WT w Warszawie i w Krakowie, jak i jednostki zamiejscowe – mają zdecydowanie więcej pracy, niż dawniej, a zatrudnienie u nas nie rośnie, a raczej zmalało. W ostatnich kilku latach odbywała się wymiana pokoleniowa w probiernictwie, dużo osób odeszło na emeryturę, mamy teraz nowych pracowników, którzy są w trakcie szkolenia i musi upłynąć sporo czasu, żeby ich umiejętności i tempo pracy oraz doświadczenie, które jest bardzo istotne w tej pracy, dorównało ich poprzednikom.

Czy jest duże zainteresowanie pracą w urzędzie probierczym?

Aleksandra Górkiewicz-Malina: Nie, wprost przeciwnie: nie jest łatwo znaleźć osoby, które chciałyby zatrudnić się w naszych urzędach. A nawet jeśli przystępują do naborów, wycofują się z nich ze względu na nieatrakcyjne propozycje płacowe. Duże wymagania stawiane przy naborach, tj. zdolności manualne, umiejętność rozróżniania barw oraz towarzysząca pracy odpowiedzialność prawna za decyzje i materialna za powierzone precjoza, są nieadekwatne do możliwości płacowych Urzędów.

Maria Magdalena Ulaczyk: A zarobki proponujemy zupełnie niekonkurencyjne. Są przypadki, kiedy cena jednego badanego przedmiotu stanowi wielokrotność pensji pracownika, który wykonuje tę czynność. Aż przykro o tym mówić, szczególnie, że po zmianie tzw. minimalnej płacy w RP, pensja naszego pracownika, takiego nowo zatrudnianego, bez stażu i doświadczenia, będzie bliska tej najniższej płacy.

Aleksandra Górkiewicz-Malina i Maria Magdalena Ulaczyk: W związku z pandemią w 2021 roku zlikwidowany został fundusz nagród, co dodatkowo pogłębiło problemy kadrowe. Przy naborach tracimy argumenty zachęcające do zatrudnienia w OUP. Przekonujemy kandydatów, że praca jest ciekawa i pozwala na zdobycie wiedzy w bardzo nietypowej, niszowej dziedzinie. To daje efekty, choć trzeba z żalem powiedzieć, że atrakcyjniejsze warunki pracy – przynajmniej pod względem płac i świadczeń socjalnych – oferują supermarkety, nie mówiąc już o korporacjach. Obniżyła się ranga „urzędnika państwowego”, a zapewnienie o stabilności zatrudnienia, ośmiogodzinnym czasie pracy, nie jest w aktualnej sytuacji na rynku pracy żadnym czynnikiem motywującym.

Czyli sprawy kadrowe to poważny problem urzędów probierczych… A jakie inne bariery utrudniają pracę?

Aleksandra Górkiewicz-Malina i Maria Magdalena Ulaczyk: Wiele dotychczasowych problemów udało się wyeliminować lub złagodzić. W publikacjach i wywiadach sprzed lat zawsze zwracałyśmy uwagę na problemy z wyposażeniem technicznym urzędów, zbyt małą liczbą spektrometrów, potencjometrów i laserów. Narzekałyśmy na warunki lokalowe. Te jeszcze należałoby poprawić, szczególnie uporać się z problemem dostępności, postarać o windy, tam gdzie trzeba się wspinać na wyższe piętra. Za to aparatura badawcza i urządzenia do oznaczania, jakie posiadamy, nie odbiegają od tych, jakie stosuje reszta Europy. Można nawet powiedzieć, ze technicznie wyprzedziliśmy wiele krajów, które wcześniej były w czołówce. Takich jak Holandia, Portugalia czy kraje Grupy Wyszehradzkiej. Podkreślić należy, że w Polsce dziesięć wydziałów jest w pełni wyposażonych w specjalistyczną aparaturę badawczą.

Aleksandra Górkiewicz-Malina: Chciałabym zasygnalizować, że Urząd w Krakowie wdrożył nową metodę pomocniczą – pomiar przewodności elektrycznej. Zwiększająca się w ostatnich latach liczba interesantów, którzy zwracają się do urzędów probierczych z zapytaniem, czy zakupili pełnowartościowy wyrób oraz zlecane przez Policję, Prokuraturę i Sądy ekspertyzy, przy wykonywaniu których nie można uszkadzać materiałów dowodowych sprawiły, że tytułem próby, w 2019 roku, zakupiony został przez Okręgowy Urząd Probierczy w Krakowie konduktometr. Przenośny przyrząd do bezinwazyjnych, nieniszczących badań stopów złota, przy użyciu którego nawet poprzez „blistr” można sprawdzić, czy wyrób nie posiada wewnątrz metalu nieszlachetnego. Metoda jest pomocna przy wykrywaniu i eliminacji coraz częściej spotykanych w obrocie fałszerstw sztabek lokacyjnych, monet i medali. W 2021 roku zakupiono kolejne dwa konduktometry do Wydziałów w Poznaniu i Częstochowie. Docelowo, w 2022 roku wszystkie wydziały zamiejscowe będą w ich posiadaniu.

Maria Magdalena Ulaczyk: W Okręgu warszawskim też planujemy zakup konduktometrów. Zastosowanie metody przewodności elektrycznej będzie prawnie usankcjonowane w nowelizowanych przepisach. Wyposażenie mamy coraz lepsze i można stwierdzić, że obecnie problemem polskich urzędów nie jest ich stan techniczny, a brak ludzi do pracy.

Co jeszcze wydłuża terminy realizacji zgłoszeń?

Maria Magdalena Ulaczyk: Ich rodzaj, specyfika. Wielkość i różnorodność partii. Sposób zapakowania i uporządkowania przedmiotów. Wyroby trafiają często w opakowaniach, czasami każda sztuka jest w oddzielnej torebeczce. Trzeba ja wyjąć i włożyć z powrotem podczas badania, potem zrobić to samo podczas oznaczania. Rozumiemy, że zabezpiecza to przed poplątaniem, zmniejsza prawdopodobieństwo ich porysowania i uszkodzenia. Ale bardzo wydłuża czas naszej pracy.

Aleksandra Górkiewicz-Malina: Należy przy tym pamiętać, jak bardzo zmienił się asortyment wyrobów, które do nas trafiają oraz skład stopów z których je wykonano. To nie są tradycyjne, trójskładnikowe stopy. Posiadają dużo nietypowych domieszek, dobranie wzorców do badania metodami nieniszczącymi jest bardzo trudne, a czasami niewykonalne. Ponadto, zauważalna jest różnica w wyrobach produkcji krajowej, z którymi nie ma większego problemu przy badaniu, w porównaniu z wyrobami importowanymi, w których występują bardzo często elementy nie spełniające norm jakościowych wymaganych przez polskie prawo i ich badanie jest zdecydowanie dłuższe. Nowe technologie wytwarzania wyrobów jubilerskich, takie jak: mokume gane, gold bonded, technika warstwowa lub zastosowanie warstw pośrednich, dostarczają wielu problemów z określeniem próby, gdyż nie wykazują znamion stopu metalu szlachetnego. Idea ich stosowania podyktowana jest wieloma względami: estetycznymi, ekonomicznymi i użytkowymi. Coraz częściej wytwarzane są również wyroby z elementami konstrukcyjnymi lub dekoracyjnymi z metali nieszlachetnych. To z kolei rodzi problem z ich oznaczeniem, bo w wielu przypadkach bariery prawne nie pozwalają na umieszczenie na nich cech probierczych. Czasami bardzo trudno jest ustalić, czy uzasadnione było zastosowanie metalu nieszlachetnego ze względów technicznych (konstrukcyjnych),czy aby wytwórca nie użył go zbyt dużo, zwiększając masę wyrobu. Często ma to miejsce wyrobach pochodzących z Dalekiego Wschodu.

Aleksandra Górkiewicz-Malina i Maria Magdalena Ulaczyk: Sprawa każdego nietypowego wyrobu, odmiennej konstrukcji, nie dająca się jednoznacznie zinterpretować, jest konsultowana pomiędzy krakowskim i warszawskim urzędem, a podejmowana decyzja przekazywana jest do naszych wydziałów. Chodzi o to, żeby praktyka była spójna, żeby nie było rozbieżności interpretacyjnych. To dodatkowo obciąża urzędy, zabiera dużo czasu.

Jaki wpływ na to wszystko ma panująca pandemia ? Czy widać wyraźne różnice w produkcji biżuterii i liczbie zgłoszeń w czasie pandemii?

Aleksandra Górkiewicz-Malina i Maria Magdalena Ulaczyk: Nie jesteśmy specjalistkami od zagadnień rynkowych. Do oceny rynku trzeba dobrego ekonomisty, a i on pewnie miałby problemy, bo to rynek trudny i mało przewidywalny. W związku z panującą epidemią liczba zgłoszeń w całym roku 2020 i pierwszym kwartale 2021 roku utrzymywała się na mniejszym, niż zwykle, poziomie. Przyczyną tego było ograniczenie ruchu granicznego, a nawet czasowe zamknięcie granic, co powodowało mniejszy przywóz wyrobów z innych krajów UE, szczególnie z Włoch oraz drastyczny spadek importu z pozostałych krajów, przede wszystkim z Dalekiego Wschodu. Lokalna produkcja wyrobów z metali szlachetnych zmniejszyła się nieznacznie, ale producenci odczuwali mniejszą dynamikę obrotu. Przyczyniło się do tego czasowe zamknięcie galerii handlowych, w których znajdują się duże salony jubilerskie. Odwołano kilka krajowych i zagranicznych imprez targowych i wystawienniczych branży jubilerskiej. Były spore zachwiania w grafikach uroczystości kościelnych, takich jak chrzty, komunie, pandemia spowodowała zmniejszenie liczby spotkań służbowych i towarzyskich i poważnie ograniczyła wszelkie kontakty międzyludzkie – w obszarach służbowych i prywatnych. Okresowo spora liczba osób pozostawała bez pracy, wiele branż gospodarczych przeżywało kryzys – co odbiło się na handlu wyrobami z metali szlachetnych. Obecnie widzimy jednak że negatywne skutki dotychczasowych fal epidemicznych mają już tendencje malejące.

Ile wyrobów jubilerskich trafiło do Państwa w ubiegłym i tym roku? Czy można wskazać różnice w ilości wyprodukowanej biżuterii teraz i przed pandemią?

Maria Magdalena Ulaczyk: Dane statystyczne z urzędów probierczych nie w pełni ilustrują krajowy rynek. Uznawanie w obrocie na terytorium RP cech probierczych innych krajów UE oraz – na zasadzie wzajemności – honorowanie polskich cech w pozostałych państwach członkowskich oznacza, że mamy na rynku wyroby, których nie badano w naszych urzędach. A z kolei do urzędów mogły trafić wyroby przeznaczone na inne rynki.

Aleksandra Górkiewicz-Malina: Nie można też zapomnieć o wyłączeniu z obowiązku badania i oznaczania wyrobów o małych masach (1 gram w odniesieniu do wyrobów ze stopu złota i 5 gramów w odniesieniu do wyrobów ze stopów srebra), które teoretycznie nie trafiają do naszych urzędów. Teoretycznie, bo wielu przedsiębiorców zgłasza je do nas wiedząc, że wyroby oznaczone

W odniesieniu do roku 2019 roku (przed pandemią), w 2020 roku nastąpił spadek liczby wyrobów ze stopów złota o około 20% i wyrobów ze stopów srebra aż o około 35%. Dane te nie są do końca miarodajne, gdyż nie ma żadnej gwarancji, że wszystkie wyroby wprowadzane do obrotu drogą sprzedaży on-line były oznaczone cechami probierczymi. Inny obraz ukazują dane statystyczne dotyczące zgłoszeń w III kwartałach bieżącego roku, w odniesieniu do porównywalnego okresu z 2020 roku:

Zauważalny jest znaczący wzrost liczby badanych wyrobów ze stopów złota, który może być reakcją na rosnącą inflację. Niepokoi natomiast zwiększający się spadek liczby wyrobów ze srebra i nie znamy jego przyczyny. Może to po prostu zmiana upodobań nabywców.

Znaczna większość sprzedawców biżuterii w czasie pandemii zamieniła sposób funkcjonowania na rynku jubilerskim z tradycyjnej sprzedaż na sprzedaż online. Czy urzędnicy z Urzędu Probierczego mają więcej pracy i jak odbywają się teraz kontrole produktów trafiających na polski rynek jubilerski?

Maria Magdalena Ulaczyk: Kontrolowanie sprzedaży on- -line wymaga kilku zmian prawnych i w tym celu, między innymi, nowelizowana jest ustawa z dnia 1 kwietnia 2011 roku Prawo probiercze. Na razie – od dawna – prowadzimy działalność edukacyjną, apelujemy do właścicieli witryn oraz indywidualnych sprzedawców internetowych o zachowywanie w toku tej sprzedaży wszystkich obowiązujących zasad prawnych. Domagamy się, żeby wyroby były oznaczone cechami probierczymi i żeby informacja na ten temat była zamieszczona na stronie. Wydaje nam się, że jeśli jest to wprost wyartykułowane, zwiększa się zobowiązanie sprzedawcy i wzmaga czujność konsumenta. Mamy świadomość, że nie wszyscy tych zasad przestrzegają, a możliwość sprawdzenia dałby jedynie zakup kontrolowany. Jednak nasze prawo na to nie zezwala i nie przewidziano też wprowadzenia tej instytucji w toku nowelizacji. Największy problem jest z witrynami zagranicznymi, które praktycznie są poza naszym zasięgiem.

Aleksandra Górkiewicz-Malina: Po wybuchu pandemii przez długi czas, ponad rok, w ogóle nie wykonywaliśmy kontroli probierczych. Zostały wznowione późną wiosną bieżącego roku i są miejsca, w których wykrywamy sporo wyrobów nieoznaczonych, ale spodziewaliśmy się większego exodusu wykroczeń. W dziedzinie nadzoru probierczego – inaczej niż w przypadku badania i oznaczanie wyrobów – obowiązuje właściwość terytorialna. Każdy Okręg ma swój obszar kontroli. Przed pandemią wykonywaliśmy łącznie około 800 kontroli rocznie, obecnie jest ich znacznie mniej. W kontekście bezpieczeństwa obrotu to nie jest dobre zjawisko, ale epidemia zmieniła hierarchę priorytetów. Najważniejsze jest zachowanie wymogów zdrowotnych i za chwilę, ze względu na nasilenie czwartej fali, może pojawić się konieczność ponownego zawieszenia kontroli. Wstrzymano się na razie z korzystaniem przy przeprowadzaniu kontroli z przenośnego spektrometru fluorescencji rentgenowskiej, którego zadaniem ma być sprawdzenie orientacyjnej próby w wyrobach zwolnionych z obowiązku badania i oznaczania w urzędach probierczych. Mamy świadomość, że wiele podmiotów prowadzących obrót wyrobami z metali szlachetnych funkcjonuje na zasadach pośrednictwa i swoim dostawcom „wierzy na słowo” mając informacje o próbie zakupionych wyrobów. Tymczasem często się zdarza, że wyroby zwolnione z obowiązku badania i oznaczania nie spełniają najniższej, wymaganej dla danego metalu szlachetnego próby lub są wykonane z metalu nieszlachetnego.

Aleksandra Górkiewicz-Malina i Maria Magdalena Ulaczyk: Na koniec, korzystając z tego, że wchodzimy niebawem w okres Świąt, życzymy naszym Klientom oraz wszystkim Przedsiębiorcom branży jubilerskiej – dużo zdrowia, pomyślnego rozwoju firm, dobrej sprzedaży. Nie chcemy, żeby współpraca z urzędami probierczymi była dla Państwa uciążliwą barierą. Podejmujemy stale działania w kierunku zwiększenia zatrudnienia i mamy nadzieję że Nowy Rok przyniesie poprawę w tym zakresie. Ale przede wszystkim – życzymy Państwu i naszym Pracownikom oraz sobie – żeby nie był to kolejny rok pandemii. Jesteśmy wszyscy tak bardzo nią zmęczeni i pora już na to, żeby mówić o niej w czasie przeszłym.

Dziękuję za rozmowę

Sztuka na dotyk, nie kliknięcie

Rozmowa z Justyną Teodorczyk, dyrektorką Galerii Sztuki w Legnicy o polskiej sztuce złotniczej w czasie pandemii i tegorocznym Festiwalu Srebra.

Polski Jubiler: Zakończyła się kolejna kulminacja Festiwalu Srebra, która w tym roku po raz pierwszy odbyła się on-line. Jak ocenia Pani tegoroczny Festiwal? Czy można mówić o sukcesie przedsięwzięcia?

Justyna Teodorczyk: Zacznę od tego jak oceniają go inni, bo to jest dla nas o tyle miłe, co nawet zaskakujące. Usłyszeliśmy mnóstwo gratulacji i słów podziwu. Wśród nich były takie, że przetarliśmy szlaki, stworzyliśmy standardy, pokazaliśmy wzór i klasę w organizacji wydarzeń on-line. Fakt, włożyliśmy w to wiele wysiłku, pracy i czasu, jednak trudno nam patrzeć na to z wyniosłością profesjonalistów. Było to dla nas nowe wyzwanie i raczej ciężko zapomnieć to, co chcielibyśmy poprawić, zrobić lepiej, raz jeszcze przemyśleć. Pomimo próby generalnej w postaci jesiennego „Action Collection”, gdzie stacjonarna wystawa była ograna wirtualnie, Festiwal SREBRO to była sprawa całkiem innego kalibru. Dość powiedzieć, że powstało kilkanaście filmów, katalogi, sesja zdjęciowa, mnóstwo projektów wizualnych i dziesiątki postów, okolicznościowych relacji zdjęciowych i materiałów prasowych czy i multimedialnych. Nie wspominając o przygotowaniu wirtualnych obrad jury, co było całkowitym„kosmosem”, biorąc pod uwagę fakt, że mówimy o najbardziej „cielesnej”, haptycznej, kontaktowej i do tego mocno zmysłowej kategorii sztuki. Więc podsumowując – Festiwal oceniam na pięć i dodam, że to zasługa całego zespołu, bo daliśmy z siebie wszystko i każdy bez wyjątku ma tu swój nieoceniony wkład. Raz jeszcze dziękuję bardzo moim dzielnym pracownikom! A także za wszystkie życzliwe słowa z różnych części kraju, one nas budują i dają siłę do pracy.

Miejmy nadzieję, że w przyszłym roku spotkamy się w maju w Legnicy podczas Festiwalu Srebro, ale czy tegoroczne doświadczenie zorganizowania wydarzenia w sieci pozwoli na obejrzenie „Legnicy” on-line już zawsze? Krótko mówiąc, czy w przyszłym i kolejnych latach będzie można śledzić najważniejsze wydarzenia w branży jubilerskiej również w sieci?

To pytanie popandemiczne faktycznie nasuwa się wszystkim organizatorom i odbiorcom. Odpowiedź jest równie oczywista – jasne, że chcemy utrzymać tę wartość dodaną i standardy, które utarły się w tej nowej rzeczywistości. Filmowe oprowadzania, zdalna obecność tych, którzy są zbyt daleko, dobre multimedialne produkcje. To może pomóc podzielić się Srebrem ze wszystkimi, którzy nie mogliby z nami być w inny sposób, np. z drugiej strony globu. Jednakowoż, nie zapominamy, że sztuka nie jest szczególnie „wirtualna”, jest materialna, skupiona na formie, właśnie „sztuczna” i niech taką zostanie. Parafrazując tegoroczne hasło festiwalu – wciąż jesteśmy ludźmi i potrzebujemy prawdziwego, niezapośredniczonego technologicznie kontaktu: magicznego momentu wkroczenia do wyciszonej galerii, pochylenia się nad rozświetloną gablotą, obiektu przed oczami, bólu pleców i nóg po godzinach oglądania wystaw. Potrzebujemy też siebie, człowieka z krwi i kości, rozmów, spotkań, tłumu i szmeru podczas gali i głośnych braw dla artystów. Nie tracimy nadziei, że to wszystko znajdziemy w Legnicy już za niecały rok.

Podczas Festiwalu rozstrzygnięty został 29. Międzynarodowy Konkurs Sztuki Złotniczej„Wciąż człowiek?”, który w tym roku poruszał niezwykle ciekawą, kwestię transhumanizmu. Jak ocenia Pani tegoroczny konkurs? Czy mimo zmiany formuły cieszył się zainteresowaniem artystów?

Temat 29 MKSZ dotknął kwestii faktycznie bardzo pociągającej, ale też trudnej i ważnej. Skłaniam się ku temu, by tak myśleć o sztuce w ogóle. Wolę widzieć w niej większą sprawę niż li tylko bezmyślne i egoistyczne „dokładanie” do świata obiektów. Uważam, za wieloma autorami, że artystom chodzi o coś więcej, chcą po swojemu naprawiać świat. Politycy go psują, nauka rozkłada ręce, a oni wołają S.O.S. i ja w tym wołaniu zawsze słyszę nadzieję na jakiś ratunek. A w biżuterii autorskiej to wygląda szczególnie interesująco. Przejście od paradygmatu: moja praca„zdobi innego”na„wyraża mnie” to kwintesencja tego, o co chodzi w działaniu i geście artystycznym. Bo to już tylko jeden krok do: moja biżuteria „zmienia ciebie” czyli właśnie zaczyna zmieniać świat. Jeśli kilkucentymetrowa praca łódeczki z kolorowymi błyskotkami nawiązująca do dramatu uchodźctwa (praca Tieke Sheerlink nagrodzona Srebrną ostrogą) potrafi w parę sekund wywołać łzy, co widziałam nie raz, to znaczy, że biżuteria ma siłę spowodować „trzęsienie ziemi” w naszych głowach.

Czy można znaleźć wspólny mianownik dla prac nadesłanych przez artystów z całego świata na 29. MKSZ„Wciąż człowiek?”?

Będzie nim na pewno znak zapytania, który wieńczy hasło. Ten pytajnik właściwie przerósł temat, mógłby być sam bez słów, bo tylko parę razy w historii globu zawisł nad planetą tak wymownie. I choć hasło zostało wymyślone przed tym, zanim świat wstrzymał oddech, stało się wyjątkowo czy wystarczająco katastroficzne. O koszmarnych i najdramatyczniejszych historiach filmowych mówi się „scenariusz napisało życie”, gorące uczynki naczelnego sapiens genialnie podsumowali Zofia i Witold Kozubscy (pracą o tytule): „za tym wszystkim stoi człowiek, wciąż człowiek”. Wprawdzie pozbawiając zdanie pytajnika pozbawili nas nadziei, ale dla wielu innych artystów znak zapytania jednak był tym, który „ginie ostatni”. Bo pytanie zawsze daje szansę. I dla mnie to jest wystawa dzieł-pytań, na które odpowiedź musimy znaleźć po pierwsze sami jako odbiorcy, po drugie wspólnie – jako ludzkość.

W przyszłym roku odbędzie się 30. MKSZ, czy może Pani zdradzić jak Galeria Sztuki w Legnicy świętować będzie tę okrągłą rocznicę powstania jednego z najważniejszych na świecie konkursów złotniczych?

Podchwycę słowo„świętować”, życząc Czytelnikom i sobie, by do tego doszło. Dopiero dzielenie radości, emocji, czasu i przestrzeni, sprawia, że Festiwal żyje. Same wystawy tworzą scenografię do spektaklu, ale bez publiczności reflektory nie rozbłysną. Dlatego bardzo brak nam publiczności, bez której Srebro nie błyszczy. Blasku i wartości nadają mu setki przejechanych kilometrów, tysiące spojrzeń na obiekty i kroczków wydreptanych pośród gablot, w rynku szlakiem wystaw i trzy dni rozmów, spotkań i właśnie świętowania z bliskimi festiwalowi ludźmi tryumfu tej najdroższej nam sztuki.

Czy w najbliższym czasie w Galerii Sztuki w Legnicy szykują się zmiany? Jakie ma Pani plany na najbliższą przyszłość?

Tak, najbliższa to zmiana ekspozycji (śmiech). W końcu bowiem pożegnamy nawet główną wystawę konkursową „Wciąż człowiek?”, którą postanowiliśmy przedłużyć jeszcze na czas wakacji. Potem rzucamy się w wir pracy do wystaw malarstwa, sztuki audiowizualnej, a na koniec roku i rzeźby. Po drodze projekt ekologiczny, który ma uświadomić oraz odmienić społeczność i nas samych, kolejne dwa edukacyjne. Szykujemy też III Dolnośląskie Forum Edukacji Kulturowej, które – poniekąd w uznaniu moich doświadczeń czy sukcesów i kontaktów na polu animacji kultury, które rozwijałam w trzech legnickich instytucjach i dwóch fundacjach – udało się pomyśleć w Legnicy i które po raz pierwszy odbędzie się w teamie z oraz w galerii sztuki, a nie w centrach kultury. A zimą wracamy do świata biżuterii autorskiej ze wspaniałym projektem „Głos kobiet”, którą zorganizowała Galeria Yes z Poznania. Przy okazji dziękuję Magdalenie Kwiatkiewicz, Ilonie Rosiak i całemu zespołowi galerii za tę wystawę tak ważną dla polskich artystek, kobiet i dążeń, a także możliwość jej przeniesienia. Czy pandemia zmieniła podejście Polaków do sztuki? Czy zauważyła Pani zmiany, które będą miały wpływ na postrzeganie sztuki złotniczej w Polsce i na świecie? Oby nie zmieniła podejścia w odejście. Oby nauczyła inwestowania w sztukę, wspierania twórców, nie zabrała nam targów i międzynarodowych kontaktów, nie zamroziła tego „rynku”. Współczuję wszystkim jurorom świata z konkursów sztuki dylematu zdalnych wyborów. Oby „zdobycze” pandemii – czas, namysł, tęsknota za namacalnym i prawdziwym kontaktem, potrzeba głębi i dzielenia się sobą, przyniosły sztuce większą popularność. Obyśmy poznali jej terapeutyczną i społeczną siłę.

Wiele muzeów i galerii sztuki w czasie lockdownów „przeniosła się do świata wirtualnego”. W sieci prezentowane były nie tylko zbiory muzealne, zwiedzanie on-line, ale także organizowane były warsztaty, wykłady czy wernisaże, w których może było uczestniczyć za pośrednictwem internetu. Należy zauważyć, że wydarzenia te cieszyły się dużym zainteresowaniem a sztuka stała się dostępna „z domu”. Jak ocenia Pani to zjawisko?

Jako pokoleniowy X, czyli na pół cybersceptyk, nie wierzę w przenosiny do świata wirtualnego i nie uwierzę chyba póki nie najem się od klikania, niczym Tamagotchi (śmiech). Nie chcę skazywać sztuki na pułapkę sieci, widza na sztukę bezdotykową. A wszelkie takie próby, które z konieczności podejmujemy i my, nazywam bardziej „podtrzymywaniem relacji” niż sztuką. W teatrze pragnę obserwować kurz wznoszący się z desek sceny, na koncercie rockowym czuć decybele na płucach, a do galerii zaprosić tych, którzy kochają gdy obraz„gada”po swojemu – pachnie, błyszczy refleksami światła, dominuje przestrzeń, przemieszcza się ze wzrokiem patrzącego. Pragnę by przyszłoroczne jury krążyło między stołami, deliberowało między sobą nie tylko potencjometrem na ekranie, ale i mową ciała broniąc swoich biżuteryjnych faworytów, ważyło werdykt w dłoniach, na ciele, bo tam jest miejsce biżuterii… A potem my, jak co roku, „oddamy” ją publiczności.

A co dobrego przyniosła nietypowa formuła Srebra?

Cudowne były poszczególne wizyty gości festiwalowych, siłą rzeczy w tym roku głównie z Polski. Piękne było też wsparcie partnerów, to, że sponsorzy zostali z nami, a wszyscy nam zaufali. Wielu naszych stałych bywalców, przyjaciół i ludzi z branży faktycznie oglądało kulminację, nasze filmy, pobierali katalogi i śledzili informacje. Nasze portale i strona festiwalu przeżywały oblężenie. Jeśli wierzyć feedbackowi, co chętnie czynimy – Srebro popłynęło w świat i …niech wraca. Wracajcie do nas za rok! Nie sposób wyliczyć wszystkich, którzy odwiedzili nas osobiście, ale da się zamieścić tu gorące pozdrowienia dla nich! Dziękujemy za Wasze wizyty w Legnicy. Bez Was nie ma nas! A kto do nas zawitał, jak było podczas kulminacji, do kogo powędrowały nagrody i przebitki z wystaw wciąż z można zobaczyć na profilu FB galerii sztuki w Legnicy i stronie Legnickiego Festiwalu SREBRO.

Dziękuję za rozmowę.

Biżuteria autorska nie ma łatwo

Rozmowa z Mariuszem Pajączkowskim, artystą złotnikiem, właścicielem Galerii Otwartej w Sandomierzu. Wyrobem biżuterii zajął się jeszcze w czasie studiów w 1982 r. Od ponad 20 lat gromadzi dane i zdjęcia z wydarzeń związanych ze współczesną sztuką złotniczą, jest kuratorem wielu wystaw biżuterii i fotografii.

Polska branża jubilerska z całą pewnością jest tym z segmentów rynku, które najdotkliwiej odczuły skutki pandemii. Polscy artyści muszą stawić czoło nowym problemom i podjąć walkę o zachowanie pozycji na rynku. Jak w „nowej normalności” powinna zachować się polska branża złotnicza?

To pytanie dotyczy działań o bardzo różnej skali. Branża to hurtownie, sieci sklepów, ale też małe pracownie, w tym pracownie artystów. Nie ma uniwersalnej drogi. O „dużych” niewiele mogę powiedzieć. Na pewno bywa różnie. A małe pracownie, jeżeli są mądrze prowadzone, na razie w większości sobie radzą. Tak wynika z moich rozmów ze znajomymi. Część artystów stworzyła nowe kolekcje, inni ograniczyli wydatki. Ci, którzy prowadzą działalność gospodarczą, skupili się na pozyskiwaniu środków z „tarcz” różnego rodzaju. To kilka-kilkanaście tysięcy złotych. Ci, którzy zatrudniali pracowników, mogli skorzystać również z dofinansowania PFR, a to już kilkadziesiąt tysięcy złotych lub więcej, w zależności od liczby zatrudnionych. Tak np. przy trzech pełnoetatowych pracownikach to 108 tys. zł. Kwota ta, dzielona na 12 miesięcy, pomoże w bieżących działaniach. Są też inne fundusze. Niestety, ta pomoc nie dotyczy wszystkich. Znam osoby, którym jest naprawdę ciężko. Nie sposób dziś odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie, nie ma jak wszystkim dobrze poradzić.

Jak ocenia pan skutki pandemii na rynku biżuterii autorskiej w Polsce?

Cóż, nie jest łatwo. Można w skrócie uznać, że przynajmniej trzy miesiące tego roku to prawie zerowa sprzedaż. Jak będzie dalej? Czas pokaże. Jest źle, nie będzie dobrze. Nie odbyły się wiosenne targi w Gdańsku, spadły obroty na targach w Krakowie. Kolejne imprezy targowe przed nami, ale niosą chyba więcej niepokoju niż nadziei na poprawę sytuacji.

Jak pan, artysta, właściciel galerii, pracodawca, a przede wszystkim złotnik, ocenia działania rządu mające pomóc polskim przedsiębiorcom w walce ze skutkami pandemii?

Na to pytanie mogę odpowiedzieć tylko częściowo. Galeria Otwarta skorzystała ze zwolnień i dofinansowań. Dzięki temu przetrwaliśmy najtrudniejsze miesiące. Czas wakacji przyniósł nadspodziewany ruch w galerii i wyraźny wzrost sprzedaży. Biżuteria autorska ma naprawdę dużą grupę miłośników. Jednak ostatni czas wiążemy ze specyficzną sytuacją, związaną z faktem, że wielu rodaków wybrało wypoczynek w kraju. Jesień nie będzie już tak przyjazna. A odpowiadając wprost na zadane pytanie: bez wspomnianych zwolnień, w tym z ZUS, obniżki czynszu itd., byłoby źle. Czyli z naszego punktu widzenia działania osłonowe pomogły. A czy był potrzebny niemal dwumiesięczny lockdown? Tego nie skomentuję, bo musiałbym pisać o zakazach dla rowerzystów, leśnych turystów itd. i mielibyśmy zaraz dyskusję „polityczną”.

Polscy artyści złotnicy zawsze niezwykle kreatywnie radzili sobie z problemami, jakie napotykali na swojej drodze, znajdowali rozwiązania, które pozwalały na rozwój sztuki. Czy i obecnie możemy liczyć na głos polskich artystów złotników, którzy zaskoczą nas innowacyjnymi rozwiązaniami?

Hmm… Głos polskich artystów złotników jest coraz słabiej słyszalny. Oczywiście jest grupa, której nie trzeba mobilizować, aby usłyszeć ich zdanie. Przykładem niech będzie lista uczestników projektu „Moim zdaniem. Wystawa biżuterii z komunikatem”. Z tym, że coraz wyraźniej słychać echo pustej sali po ich wypowiedziach. I jest to głos kreatywnych twórców, nie innowatorów. Od kilku lat widzimy, że gasną inicjatywy, które często mają długą historię. Doświadczają tego organizatorzy spotkań w Legnicy, Poznaniu, również u nas, w Sandomierzu. Zamiera działalność STFZ, nowe pomysły gasną po krótkim czasie, liczba wystaw maleje, goście wernisaży mają wokół siebie coraz więcej pustej przestrzeni, pozostaje wino w kieliszkach…

Czy polska sztuka złotnicza, według pana, będzie dziś dostępna już przede wszystkim w sieci? Czy wystawy, nowe kolekcje biżuterii będziemy podziwiać głównie w świecie wirtualnym?

Cóż, mam problem z tym pytaniem. Bo czy dziś mamy w polskim internecie wiele miejsc, w których możemy zobaczyć sztukę złotniczą? Znane są inicjatywy, dzięki którym ma to się zmienić? Możemy zobaczyć cenne kolekcje, zbiory lub nowości, które na miano sztuki złotniczej zasługują? Aby cokolwiek zobaczyć, trzeba czasami naprawdę poszukać. Co innego biżuteria pokazywana w sklepach internetowych, ale czy tego dotyczy pytanie? Lata temu Janek Suchodolski stworzył bardzo ciekawy projekt, sklep internetowy – www.925.pl. Poza celem komercyjnym była to bardzo interesująca kolekcja reżyserowana przez Janka. Ale – była. Dziś jest kilka zwracających uwagę „galerii internetowych”, ale realizacje bardzo dobrych projektantów są w nich przemieszane z pracami, delikatnie mówiąc, wtórnymi. Zatem odpowiadając: może tak, ale chyba nieprędko.

Coraz więcej właścicieli salonów jubilerskich i galerii z biżuterią autorską podejmuje decyzję o zamknięciu działalności. Czy według pana biżuteria autorska, powoli znikająca z ulic polskich miast, będzie miała szansę na reaktywację?

Szansę – tak. Możliwości – dużo mniejsze. Dlaczego? Bo taka reaktywacja wymaga czasu i konsekwencji. Od ponad 10 lat prowadzę Galerię Otwartą i widzę, jak wiele pracy wymaga stworzenie miejsca, do którego goście będą wracali i które będą sobie wzajemnie polecali. Galeria biżuterii autorskiej to nie jest standardowe miejsce sprzedaży. Tu reklama szeptana jest najskuteczniejsza. Galeria biżuterii autorskiej to nie jest biznes. To przede wszystkim miejsce, które ma godnie reprezentować autorów, prowadzone przez pasjonatów mających sporą wiedzę. I tylko takie miejsca, przy autentycznym zaangażowaniu gospodarzy, mają sens. Dziś, mimo znacznego ograniczenia przestrzeni ekspozycyjnej, udaje się (w normalnych warunkach) prowadzić działania z sukcesem i bezpieczeństwem finansowym. Dlatego uważam, że tylko stworzenie wielu galerii oraz licznych wydzielonych stoisk w sklepach jubilerskich daje szansę na wspomnianą reaktywację. W Sandomierzu nie jesteśmy wyjątkowi, skoro nam się udaje, uda się z pewnością wielu innym i w innych miastach.

Przed nami targi Amberif, które mimo przeszkód oraz obostrzeń sanitarnych odbędą się Gdańsku od 26 do 29 sierpnia. Czego spodziewa się pan po tym wydarzeniu?

Targi Amberif to przede wszystkim wielkie i międzynarodowe targi bursztynu. Projektanci mają tu swoje miejsce, ale trudno osobie, która nie pracuje z bursztynem, czegoś się spodziewać. Trzymam kciuki za sukces finansowy złotniczej braci. To dla wielu bardzo ważne dni.

Jakie ma pan plany na najbliższą przyszłość?

Mnóstwo. Po pierwsze muszę zadbać, aby chwilowo niesprawna prawa ręka jak najszybciej znowu była przydatna w pracowni. Przed nami kolejne wystawy projektu „Moim zdaniem. Wystawa biżuterii z komunikatem”. Z Konina prace jadą do Zielonej Góry (to już siedemnasty pokaz), potem na szlaku kolejne muzea. Czeka nas wielka praca przy katalogu podsumowującym projekt i choć do jego wydania pozostał jeszcze rok, już nastał czas na prace redakcyjne. No i… powoli rodzi się kolejny pomysł. Kilka informacji przemyciłem odpowiadając na poprzednie pytania, ale jeszcze nie czas na szczegóły.

Dziękuję za rozmowę 

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Lockdown był niczym odcięcie tlenu

Rozmowa z Iloną Rosiak, dyrektor Galerii YES, o polskiej biżuterii autorskiej

Artyści złotnicy są tymi, którzy niezwykle dotkliwie odczuli skutki pandemii. Można powiedzieć, że branża jubilerska jest jednym z segmentów rynku, które najbardziej ucierpiały na skutek kryzysu spowodowanego koronawirusem. I stąd moje pytanie: jak wygląda sytuacja na polskim rynku biżuterii autorskiej? Czy Polacy wrócili do zakupów biżuterii?

Rzeczywiście obecna sytuacja epidemiologiczna, a szczególnie pierwsze tygodnie trwania pandemii i narodowy lockdown, spowodowały, że niemal wszystkie gałęzie gospodarki oraz funkcjonujące w ich obrębie branże solidnie ucierpiały. Jedyną formą sprzedaży był internet, ale jak wiadomo, nie każdy produkt czy usługa ma szansę tą drogą trafić do odbiorcy. Sprowadzając kontekst wyłącznie do naszego środowiska, twórców biżuterii, również było trudno. Szczególnie dla tych artystów, którzy nie rozwinęli swojej działalności w formie online. Dla Galerii YES izolacja społeczna w głównej mierze wiązała się z naszym priorytetowym działaniem – organizacją wystaw polskiej sztuki złotniczej. Nad tym ubolewaliśmy najbardziej. Ale szybko odnaleźliśmy się w nowych realiach. Wyszliśmy bowiem z założenia, że im szybciej znajdziemy rozwiązanie zastanego problemu, przeorganizujemy pracę zespołu i sposób funkcjonowania galerii, tym sprawniej pomożemy współpracującym z nami artystom oraz sobie samym. Właśnie dzięki temu z pełną odpowiedzialnością przyznać muszę, że nie tylko Polacy wrócili do zakupów biżuterii autorskiej, ale też z niej nie zrezygnowali. No może poza marcem, kiedy nasze społeczeństwo, a właściwie cały świat, opanował swoisty paraliż.

Decyzją rządu niemal na dwa miesiące zamknięte zostały tradycyjne punkty sprzedaży biżuterii. Część polskich firm przeniosła swoją sprzedaż w przestrzeń wirtualną. Galeria YES jako największa galeria oferująca biżuterię polskich artystów złotników także rozpoczęła strategię marketingową promującą sztukę w sieci. Czy można mówić o sukcesie podjętych przez państwa działań?

Aktywność Galerii YES w sieci była obecna również przed pandemią, choć niewątpliwie w nieco mniejszym stopniu, ponieważ lwią część energii oraz uwagi skupialiśmy na sprzedaży stacjonarnej oraz organizowaniu wydarzeń. Dla nas lockdown był do pewnego momentu niczym odcięcie tlenu. Odebrano nam to, co kochamy najbardziej – kontakt z ludźmi, oswajanie ich ze sztuką złotniczą, aktywność wystawienniczą, która pozwoliła nam w samym tylko 2019 r. zorganizować 12 wystaw oraz kilka innych wydarzeń związanych z biżuterią autorską poza Galerią YES. Internet więc okazał się jedynym z możliwych substytutów pracy, którą tak bardzo cenimy. Co się zaś tyczy sprzedaży, to zdecydowanie dzięki pracy całego zespołu Galerii YES – Alicji Iwańskiej oraz Alicji Wilczak i mojej skromnej osoby, a także wspierającej nas Marii Magdaleny Kwiatkiewicz, udało nam się osiągnąć duży sukces. I nie są nim wyłącznie bardzo satysfakcjonujące wyniki sprzedaży, ale dotarcie z ofertą do nowego grona odbiorców z całego kraju, a nawet zagranicy. Internat daje przecież możliwość globalnego zasięgu i wcale nie ogranicza budowania relacji z ludźmi. Kontakt mailowy czy telefoniczny również okazał się skuteczny, przyjemny i w pełni wartościowy.

Jak według pani rozwijać się będzie w najbliższej przyszłości polski rynek biżuterii autorskiej? Czy klienci znacznie częściej będą dokonywać zakupów w sieci?

Odpowiedzialność za rozwój rynku biżuterii autorskiej leży w naszych rękach. Co dokładnie przez to rozumiem? Otóż włączenie się w pracę zarówno artystów, podmiotów takich jak Galeria YES, jak i mediów. Jeśli wszyscy z pełnym zaangażowaniem zatroszczymy się o spersonalizowany kontakt z odbiorcami, dotrzemy do nich z atrakcyjnie podanymi informacjami na temat uprawianej przez nas sztuki, zachęcimy ich do wejścia w fantastyczny świat biżuterii, to możemy być pewni, że kategoria będzie się z sukcesem rozwijać, a grono jej odbiorców będzie nie tylko coraz większe, ale i bardziej świadome. W naszej galerii, zarówno w przypadku sprzedaży stacjonarnej, jak i tej online, hołdujemy idei storytellingu. A cóż, jak nie wykonywana ręcznie biżuteria autorstwa polskich artystów złotników, którzy czerpią inspiracje z tak wielu źródeł, może być tematem do opowiadania pięknych historii?! Nie wiem, czy klienci będą dokonywać zakupów częściej, ale nie mam cienia wątpliwości, że grono odbiorców będzie się poszerzać, że coraz więcej młodych ludzi doceni kunszt i design biżuterii autorskiej. Wiem też, że wiedza na temat sztuki złotniczej oraz tworzących ją artystów pozwoli na większe docenienie ich prac, co również pozytywnie wpłynie na wyniki sprzedaży. Nie możemy jednak zapomnieć o aktywnym promowaniu tej dziedziny poprzez wiedzę, wychodzenie z ofertą ku klientowi i cały pakiet serwisu posprzedażnego, takiego jak spersonalizowany kontakt, uwzględnianie reklamacji, pomoc w realizowaniu indywidualnych zamówień.

Czy w zaistniałej sytuacji dostrzega pani jakieś pozytywne strony?

Jestem realistką. Zdecydowanie wolę poszukiwać konstruktywnych i mądrych rozwiązań, zamiast mnożyć problemy i opłakiwać wydarzenia, na które w żadnej mierze nie mam wpływu. Wśród pozytywów tej trudnej dla całego kraju sytuacji widzę sprawną adaptację do nowych realiów. Proszę jednak nie mylić tego z syndromem wyparcia i zaklinaniem rzeczywistości. Ona wymaga od nas nowych form działalności, nowych standardów pracy i nowych pomysłów na zaistnienie w świecie online. Ze wszystkimi można, a nawet trzeba się zmierzyć i realizować projekty jak najlepiej! Nie zakładajmy, że skoro ludzie uwielbiali przebywać ze sztuką w przestrzeni galerii, to nie pokochają odwiedzać jej w wersji online. Może właśnie dzięki przeniesieniu jej do świata wirtualnego zyskamy szanse dotarcia do nowego, młodszego, a przede wszystkim międzynarodowego audytorium? Obecnie pracujemy nad pierwszą po pandemii wystawą, która z pewnością wniesie nową jakość na gruncie organizacji, promocji i percepcji. Owszem, będzie ją można zobaczyć osobiście, odwiedzając galerię, ale zapewnimy równie bezpieczne warunki jej percepcji online. To również dla nas pozytywna zmiana, bo zbyt kurczowo dotychczas trzymaliśmy się standardowych sposobów eksponowania sztuki złotniczej. Będą filmy, relacje online, interaktywne katalogi. Z pewnością najbardziej interesująca będzie dla nas reakcja odbiorców. Dlatego dokładamy wszelkich starań, aby nie zawieść ich oczekiwań.

Galeria YES to przede wszystkim miejsce promocji polskiej sztuki złotniczej. Są państwo organizatorami wystaw, mecenasami sztuki złotniczej. Jak zmieni się państwa podejście do promowania polskiego złotnictwa w czasach, gdy Polacy niechętnie uczestniczą w wydarzeniach kulturalnych?

Prawdę mówiąc, nie dostrzegam tej niechęci. Wręcz przeciwnie. Tego lata odwiedziło nas bardzo wielu gości, ale przybywali do nas indywidualnie bądź w gronie rodziny czy przyjaciół. Każdemu gościowi poświęcamy czas i zapewniamy oprowadzanie kuratorskie po wystawie. To były i są nasze standardy, z których z pewnością nie zrezygnujemy w przyszłości. Jedyną zmianą są maseczki na twarzach i przyłbice. Całkiem niewielki kompromis, na który nietrudno się zdobyć dla sztuki. Nasze podejście do promowania sztuki zmieni się jednak znacząco, bo jeszcze silniej zaznaczymy obecność Galerii YES oraz biżuterii w sieci. Nie wyobrażam sobie, aby mogło być inaczej. Będziemy testować różne technologiczne nowości, wybierając docelowo te, które swoją formą nie zdominują priorytetowej treści, jaką niesie z sobą biżuteria.

Dziękuję za rozmowę. 

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Rynek zegarmistrzowski wobec zmian

Rozmowa z Władysławem Mellerem, właścicielem salonu Od czasu do czasu i honorowym prezesem Klubu Miłośników Zegarów i Zegarków

Na początku chciałabym porozmawiać o roku ubiegłym i zapytać, jak ocenia pan rok 2019 na rynku zegarmistrzowskim?

Na pewno trzeba rozróżnić rok dla dystrybutorów i dla detalistów, i dla sieci sprzedaży, i dla tych sprzedawców, którzy mają dobrą sprzedaż internetową. Jak się okazuje, w tych grupach mogły być zupełnie inne wyniki. Ze swojej strony mogę odpowiadać tylko jako indywidualny salon sprzedaży bez silnego sklepu internetowego. Wyniki w roku 2019 niestety były znacząco słabsze niż roku 2018. Dla naszego salonu spadek przychodu wyniósł nieznacznie powyżej 5 proc., a zysk znalazł się znacznie poniżej 5 proc. w stosunku do poprzedniego roku. Różnica ze zmian w przychodzie i zysku wynika ze znaczącego spadku marży, a to dla odmiany jest efektem większych rabatów. Rabaty pierwotnie były inicjowane przez sklepy internetowe, ale potem udzielały ich silne sklepy stacjonarne, w czym prym wiodły znaczące sieci (W.Kruk, Jubitom). To zmieniło dochodowość.

Rynek zegarmistrzowski na naszych oczach zmienia się. Klienci coraz częściej zamiast po tradycyjne czasomierze sięgają po smartwatche. Jak ich pojawianie się na rynku zmieniło oblicze branży?

Już kilka lat temu jeden z przedstawicieli szwajcarskich producentów powiedział, że Szwajcarzy szacują, że smartwatche odbiorą ok. 30 proc. rynku, który dziś zajmują zegarki elektroniczne. Wydaje się, że z jednej strony stało się dokładnie tak, jak przewidywali szwajcarscy producenci, ale z drugiej strony smartwatche z logiem jabłuszka zobaczymy na nadgarstkach najlepiej rozpoznawalnych osób. Wydaje się, że popularne smartwatche znalazły swoją przestrzeń w sporcie i na nadgarstkach osób, które używają ich od czasu do czasu w trakcie zajęć sportowych. Zupełnie inne znaczenie może mieć Apple, który jest kochany przez wszystkich miłośników tej marki. Może nie jest to dla nich zegarek numer jeden, ale na pewno jest używany na co dzień. Od święta mogą nosić inny zegarek.

Zegarki coraz częściej postrzegane są, z jednej strony, jako dodatki modowe, a z drugiej – jako funkcjonalne gadżety. W którą stronę, pana zdaniem, będzie zmierzał się rynek zegarmistrzowski w naj- -bliższym czasie?

Myślę, że trzy zupełnie rozdzielne drogi są możliwe dla zegarka. Po pierwsze – zegarek jako element modnego stroju, po drugie – funkcjonalny gadżet i po trzecie – symbol prestiżu i pozycji. Oczywiście wszystkie te trzy drogi mogę się wzajemnie w różnoraki sposób krzyżować i w zależności od wieku, pozycji i sytuacji osoby wybierającej zegarek mogą być zmienne.

Jak na zmiany na rynku zegarmistrzowskim reaguje polski rynek? Czy różni się on znacznie od analogicznych rynków Europy Zachodniej?

Nasz rynek reaguje w sposób podobny do wszystkich rynków światowych, z jedną tylko, ale istotną różnicą. Nasi obecni potencjalni nabywcy zegarków nie odziedziczyli kolekcji zegarków po swoich rodzicach. To decyduje o braku edukacji wynikającej z doświadczenia. Tego nie udaje się nadrobić „z książką”. Z tego wynikają preferencje zakupowe.

Jakie czasomierze najczęściej wybierają Polacy i czym kierują się, dokonując zakupu?

Większość kupujących wybiera marki doskonale rozpoznawalne na rynku. Te, które są znane w całym świecie, i te, które mają silną reklamę. Z młodszych marek dobrą pozycję ma Maurice Lacroix, chociaż tej marki zegarków nie odziedziczyliśmy po rodzicach i dziadkach. Na szczęście część klientów poszukuje też marek niszowych, unikatowych. My jako salon z szeroką reprezentacją polskich marek sprzedajemy także tego rodzaju zegarki.

Jaki rodzaj czasomierzy cieszy się wśród naszych rodaków największą popularnością?

W ofercie naszego salonu mamy zarówno zegarki prestiżowe, w tym mechaniczne, marki szeroko rozpoznawalne z ofertą zegarków mechanicznych i elektronicznych, jak i zegarki modowe. Wobec wzrostu znaczenia sieci sprzedaży, w takich punktach jak nasz sprzedajemy więcej popularnych i modowych zegarków. Na szczęście w dalszym ciągu jest rzesza klientów, dla których ważny jest wysoki poziom obsługi, a to owocuje sprzedażą wyższej klasy, także mechanicznych, prestiżowych modeli zegarków.

Jak, według pana, w ostatnim czasie zmienił się rynek zegarków przeznaczonych dla kobiet?

Rynek zegarków damskich zmienił się dokładnie tak, jak zmieniła się pozycja kobiet na rynku pracy. Kiedyś damskie zegarki stanowiły tylko klony wersji męskich modeli, ewentualnie firmy oferowały jakieś pojedyncze linie dla pań. Dziś wiele marek oferuje zbliżoną liczbę modeli damskich i męskich, a do tego te damskie są tylko damskie. Dodatkowo damskie zegarki stanowią większość kolekcji zegarków modowych.

Rynek jubilerski w trosce o środowisko naturalne podjął odpowiednie środki i wprowadził zasady zrównoważonego rozwoju. Czy podobnie reaguje branża zegarmistrzowska? Jak problemy ekologiczne wpływają na rynek zegarmistrzowski?

Ten trend w zegarmistrzostwie nie jest zauważalny. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że w aspekcie użycia metali szlachetnych branża jest powiązana z jubilerstwem, a w zakresie produkcji mechanizmów, uwzględniając wielkość tych elementów, trudno mówić o ekologii w aspekcie zużycia materiałów.

Tegoroczne targi Baselworld z powodu zagrożenia koronawirusem zostały odwołane. Organizatorzy ustalili nową datę na styczeń 2021 r. Czy wydaje się panu, że decyzja ta będzie miała negatywny wpływ na rynek zegarmistrzowski na całym świecie?

Na kondycję branży na całym świecie będzie miał wpływ sam koronawirus oraz ogólnoprzemysłowy i ogólnoświatowy oddźwięk na to, co się dzieje. Wiadomo, że kryzysu gospodarczego mniejszego lub większego na pewno będziemy doświadczać. W branży zegarkowej może się to o tyle silniej odbić, że azjatyckie rynki, a w szczególności Chiny, są bardzo istotnym zarówno odbiorcą produktów (szczególnie istotnym w prestiżowej grupie towarów), jak i ich producentem (szczególnie w popularnej grupie towarów). W ten sposób źródło koronawirusa (Chiny) mają niezwykły wpływ na branżę.

Dziękuję za rozmowę.

 Rozmawiała Marta Andrzejczak

Artysta, któremu udało się pofrunąć w biżuterii

Mało osób zdaje sobie sprawę, że wybitny malarz, rzeźbiarz, współtwórca kubizmu Georges Braque był również twórcą biżuterii.

Artysta przez całe życie poszukiwał formy swojej wypowiedzi twórczej. Eksperymentował z impresjonizmem, fowizmem. Szukał się w kolażu, który pozwalał mu na wyrażenie swoich emocji za pomocą odważnych kolorów oraz niezwykle wyrazistych kształtów, a pod koniec życia stał się twórcą biżuterii.

Ptaki w locie

Na początku lat 60. Braque połączył siły z jubilerem Hégerem de Lowenfeldem, aby stworzyć swoją pierwszą i jedyną kolekcję biżuterii, wykorzystując jeden z ulubionych motywów – ptaka w locie, który chciał połączyć z motywami mitologicznymi ze swoich wcześniejszych dzieł sztuki. 79-letni Georges Braque rozpoczął współpracę z Lowenfeldem nad kolekcją złotych klejnotów, które miały stać się zmaterializowanymi w biżuterii pracami graficznymi artysty. Jak twierdzą znani współcześni artyści, Braque był jednym z niewielu artystów, którym udało się przemienić swoją sztukę w „złoto”. Prace innych wielkich mistrzów, Pabla Picassa czy Maxa Ernsta, zamknięte w trójwymiarowej formie biżuterii traciły na swojej wielkości. Artyści otrzymali raczej płaskie, pozbawione życia tablice oparte na ikonicznych odbiciach ich obrazów, podczas gdy biżuteria Braque’a stała się wielowymiarową konstrukcją Najprawdopodobniej za sukcesem jego prac stoi złotnik Héger de Lowenfeld, który zdecydował się wykonać biżuterię zaprojektowaną przez artystę. Co ciekawe, współpracownik Braque’a był bardziej znany jako rzeźbiarz niż złotnik. Wernisaż wystawy „Stu klejnotów Georgesa Braque’a” odbył się w marcu 1963 r. w Paryżu w pawilonie Marsana, na zaledwie pięć miesięcy przed śmiercią artysty. Uczestniczyło w niej ponad 50 tys. osób, a państwo francuskie zakupiło 11 sztuk biżuterii.

Marta Andrzejczak
Opracowano na podstawie
Cathleen McCarthy, „Georges Braque:
klejnoty w locie”

Rok 2019 okazał się łaskawy dla branży jubilerskiej

W 2019 r. wartość rynku biżuterii wyniosła 318 mln zł, jak możemy przeczytać w raporcie KPMG „Rynek dóbr luksusowych w Polsce 2019”. Klienci kupowali przede wszystkim biżuterię wykonaną z metali i kamieni szlachetnych. 84 proc. udziału w rynku to bowiem biżuteria wytworzona z kamieni i metali szlachetnych, 16 proc. przypadło w udziale biżuterii modowej.

Warto zauważyć, że analitycy szacują, iż w latach 2019- -2024 rynek średnio rocznie wzrośnie 6,9 proc. Wartość segmentu biżuterii szlachetnej w 2019 r. może wynieść ponad 268 mln zł. W segmencie tym dominują wyroby przeznaczone dla kobiet (78 proc. udziału), a ich wartość rośnie szybciej niż wartość biżuterii męskiej. Wartym zauważenia jest segment biżuterii modowej, wykonanej z materiałów innych niż szlachetne. W kategorii luksusowej biżuterii odpowiada ona za niecałe 16 proc. rynku, jednak odznacza się wysokim, prawie 10-proc. wzrostem. Największe rynki luksusowej biżuterii w Europie to Francja i Niemcy – w obu przypadkach w 2019 r. osiągną 2 mld euro.

Rynek traci, rynek zyskuje

Na polskim rynku jubilerskim działa nieco ponad 60 tys. podmiotów gospodarczych. W ostatnim czasie zamknięto 10 proc. z nich, a na ich miejsce weszły nowe. Podmioty pojawiające się na polskim rynku to głównie firmy zajmujące się importem biżuterii fashion oraz akcesoriów jubilerskich. Zamykano przede wszystkim małe, rodzinne firmy jubilerskie, które nie wytrzymały konkurencji ze strony dużych marek jubilerskich. Warto zauważyć, że na rynku pojawiło się wiele podmiotów gospodarczych, które rozpoczęły działalność w sieci. Jednak nie można powiedzieć, żeby w ubiegłym roku sprzedaż biżuterii przez internet wzrosła. Swoje sklepy online otworzyły największe firmy jubilerskie w Polsce i one odnotowują wzrost sprzedaży, natomiast lokalni sprzedawcy i małe firmy jubilerskie nie cieszyły się w tym roku popularnością wśród klientów.

Diamenty laboratoryjne

Rok 2019 to zwiększone zainteresowanie diamentami laboratoryjnymi. Kamienie wytwarzane przez człowieka znalazły się w kolekcjach biżuteryjnych najważniejszych firm jubilerskich na całym świecie, co przełożyło się na wzrost ich sprzedaży, a co za tym idzie – na częstsze pojawianie się w kolekcjach biżuterii. Klienci polskich salonów zareagowali na nowe kamienie jubilerskie pozytywnie i niejednokrotnie mając do wyboru biżuterię z kamieniem naturalnym i syntetycznym, decydowali się na te ostatnie

Ceny złota

Eksperci nie mają wątpliwości, że nad rokiem 2019 zawisło widmo rosnących cen złota. Analitycy przewidują, że przekroczą one na stałe poziom 1,6 tys. dol. za uncję. Spora część z nich uważa, że realne jest osiągnięcie 2 tys. dol. Uncja złota jest obecnie wyceniana na około 1570 dol. To najwyższy poziom od kwietnia 2013 r. W ciągu ostatnich 12 miesięcy złoto podrożało o ponad 21 proc.

Muzeum sztuki

Na polskiej mapie sztuki złotniczej pojawiła się także nowa placówka – Muzeum Sztuki Współczesnej, otwarte w Warszawie. Inicjatorami powstania muzeum jest STFZ, które promuje polską sztukę złotniczą w kraju oraz poza jego granicami. Rok 2019 był także okazją do świętowania – 40-lecie działalności obchodził Międzynarodowy Konkurs Sztuki Złotniczej organizowany przez Galerię Sztuki w Legnicy jako element Festiwalu Srebro. Jubileusz 40-lecia świętował również w grudniu Oddział Muzeum Sztuki Złotniczej w Kazimierzu Dolnym.

Targ i w Polsce

Wciąż odbywają się w Polsce trzy niezwykle ważne imprezy branżowe, na których swoje wyroby prezentuje wielu polskich producentów i importerów. Amberif, Gold Expo oraz Jubinale to miejsca spotkania przedstawicieli branży jubilerskiej, na których poza kontaktami handlowymi, można podziwiać pokazy sztuki złotniczej, wymieniać poglądy oraz brać udział w profesjonalnych szkoleniach. 2019 to rok, w którym z targami żegnała się wieloletnia komisarz targów Amberif i Ambermart Ewa Rachoń, a jej miejsce zajął prof. Sławomir Fijałkowski. Z całą pewnością czekają nas zmiany zarówno w organizacji targów w Gdańsku, jak i w ich wymiarze artystycznym.

Artyści i ich praca

Na polskim rynku jubilerskim zadebiutowało wielu artystów. Zaprezentowali oni swoje prace na targach zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. W znaczniej większości są to absolwenci Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku i Łodzi. Te dwie uczelnie wypuszczają na rynek najbardziej utalentowanych młodych projektantów biżuterii, którzy nie ukrywają, że przyszłość chcą związać z biżuterią, ale tworzyć ją poza granicami naszego kraju.

Prognozy na przyszłość

Wydaje się, że rok 2019 był dla branży jubilerskiej rokiem dobrym. Branża zyskała nowych klientów, a także zwiększyła swoje udziały w rynku. Stały rozwój rynku jubilerskiego pozwala mieć nadzieję, że w przyszłym roku będzie jeszcze lepiej. W siłę na polskim rynku jubilerskim rosną zagraniczne koncerny jubilerskie. Sprzedaż biżuterii powoli przenosi się do internetu, a w nim niejednokrotnie polskie firmy giną ze swoją ofertą. Z całą pewnością należy stwierdzić, że przyszłość branży to także poszukiwanie własnej niszy na rynku. Producenci biżuterii specjalizują się w produkcji biżuterii przeznaczonej dla konkretnego odbiorcy – dziecka, młodzieży, kobiet lub mężczyzn. Należy także zauważyć, że nadchodzący rok to czas, w którym rozwijać się będzie biżuteria inteligentna. Nowoczesne technologie coraz częściej zaprzęgnięte są w świat biżuterii.  Marta Andrzejczak

Sztuka złotnicza to język wyrazu artystycznego

Rozmowa z Marią Magdaleną Kwiatkiewicz, współzałożycielką marki jubilerskiej YES, wielką propagatorką polskiej sztuki złotniczej

Jest pani wielką propagatorką polskiej biżuterii współczesnej. Firma jubilerska YES, której jest pani współzałożycielką, prowadzi galerię sztuki promującą polskich artystów złotników, organizuje pani wystawy polskiego złotnictwa, a ostatnio na rynku księgarskim z pani inicjatywy pojawiła się książka „Artyści złotnicy. Rozmowy o polskiej biżuterii”. Skąd wzięła się u pani miłość do biżuterii?

Bardzo dziękuję za tak miłe przedstawienie mojej sylwetki. Rzeczywiście, jestem wielką pasjonatką biżuterii, szczególnie unikatowej, którą kolekcjonuję od ponad 20 lat. Pasja wynikała niejako z mojego życia zawodowego oscylującego, rzecz jasna, wokół biżuterii. Naturalną koleją rzeczy była fascynacja pięknymi przedmiotami, a w konsekwencji chęć ich posiadania. Wkrótce okazało się, że polska sztuka złotnicza nie jest powszechnie znana, a co ważniejsze, wcale nie docenia się jej jako dziedziny artystycznej porównywalnej do malarstwa czy rzeźby. Między innymi z tego powodu zainicjowałam działanie Galerii YES , mieszczącej się na poznańskiej starówce. Kiedy moja kolekcja była już całkiem pokaźna, zapragnęłam, aby stała się zbiorem reprezentatywnym, opisując tym samym ludzi ją tworzących i okoliczności, w jakich powstawały poszczególne obiekty. Dziś chyba najważniejszy jest dla mnie właśnie człowiek w roli twórcy, jego historia, wrażliwość, sposób widzenia świata.

Czym jest więc dla pani biżuteria?

Na każdym etapie mojej kolekcjonerskiej przygody, ale i życia oraz nabywanych doświadczeń, biżuteria była czymś innym. Dziś niewątpliwie jest dla mnie opowieścią o człowieku oraz komunikatem, jaki wysyła w świat. Sztuka złotnicza to bowiem język wyrazu artystycznego, który podda jemy interpretacji, nadając często nowe znaczenia. Przez ponad 20 lat jedna kwestia nigdy nie uległa zmianie – obraz piękna, jaki wyłania się z biżuterii, szczególnie tej unikatowej. Zawsze będzie dla mnie źródłem doznań estetycznych.

We wstępie do książki „Artyści złotnicy. Rozmowy o polskiej biżuterii” powołuje się pani na profesor Irenę Huml, badaczkę polskiej biżuterii autorskiej, ale także wielką jej miłośniczkę, mówiąc, że to prof. Huml zachęciła panią do stworzenia książki o polskiej biżuterii, aby ta przetrwała. Czy mogłaby pani pokusić się o prognozę dotyczącą polskiej biżuterii autorskiej – jaka przyszłość ją czeka?

Rynek biżuterii autorskiej nie jest ani zmierzony, ani zważony, co powoduje, że nie mamy wiedzy, ile jest on dokładnie wart. Trudno więc pokusić się o jakiekolwiek prognozy dotyczące jego rozwoju w kontekście biznesowym. Zdecydowanie więcej powiedzieć można jednak o samym zjawisku, które funkcjonuje zarówno w świecie sztuki czystej – mowa tu o biżuterii konceptualnej, jak i sztuce użytkowej oraz dobrym, polskim designie. Dostrzegalne są zmiany w warstwie estetycznej, bo zdecydowanie więcej, szczególnie młodych złotników eksperymentuje z materiałami, ale i obowiązującymi w świecie mody trendami. Z jednej strony – dostrzegalna jest odwaga, momentami nawet brawura, z drugiej zaś – pewnego rodzaju wypłaszczenie kolekcji, co powoduje, że ma ona szansę spotkać się z zainteresowaniem szerszego grona odbiorców. Biżuteria częściej zyskuje dodatkowe funkcje, np. stając się obiektami kinetycznymi, które po wprawieniu w ruch nabierają pełnego znaczenia. Największe zmiany, w mojej opinii, zaszły jednak w przestrzeni komunikacji z odbiorcami oraz samej sprzedaży. Internet spowodował, że wzrosła konkurencyjność, ale i możliwość bezpośredniego dotarcia do potencjalnego klienta. Pod warunkiem oczywiście, że znajdzie się klucz do wyróżnienia się spośród niezliczonej ilości treści dostępnej w sieci. Odpowiadając jednak na zadane pytanie, mam wielką nadzieję, że biżuterię autorską zarówno w Polsce, jak i na świecie czeka świetlana przyszłość. Może tak być pod warunkiem, że wszyscy będziemy działać w kierunku edukacji! Media, instytucje kultury i sztuki, sami artyści powinni czuć się w obowiązku wskazywać na wartości, jakie kryją się w biżuterii autorskiej, pomagać odbiorcom ją rozumieć i odczytywać.

Biżuteria zmienia się na naszych oczach, i to nie tylko w formie i materiale, z jakiego została wykonana. Przede wszystkim zmienia się jej znaczenie i przeznaczenie. Na rynku pojawia się coraz więcej biżuterii inteligentnej, będącej narzędziem pomagającym łączyć się ze światem wirtualnym, a także biżuterii „jednorazowej”, która wykonana z materiałów tanich i nietrwałych po kilkakrotnym założeniu trafia na śmietnik. Zauważamy także działania artystyczne mające na celu przeniesienie biżuterii w świat wirtualny, gdzie zostanie ona obrazem biżuterii, a nie realnym przedmiotem. W którą stronę, według pani, rozwijać się będzie rynek jubilerski?

Zadając to pytanie, wywołała pani niejako trzy zupełnie osobne wątki – technologii, konsumpcjonizmu oraz sztuki, dlatego też nie wydaje mi się, aby była na to pytanie jednoznaczna odpowiedź. Z chęcią jednak podzielę się perspektywą rozwoju firmy YES Biżuteria, która naturalnie jest odpowiedzią na potrzeby rynku, ale również elementem jego kreowania. Tworzymy biżuterię prawdziwą, trwałą i wartościową z kilku powodów. Po pierwsze, dlatego, że jest wykonana ze szlachetnych materiałów. Po drugie, niesie z sobą emocje i pozwala się nimi dzielić. Wreszcie nasza biżuteria to dobry, polski design. Myślę więc, że rynek jubilerski, będący mimo wszystko rynkiem dóbr luksusowych, będzie zmierzał w kierunku jakości, oryginalności i personalizacji. Nie bez znaczenia były, są i będą emocje, jakie wywołuje biżuteria. Właśnie dlatego nie wydaje mi się, aby w perspektywie kilku najbliższych lat biżuteria inteligentna, wirtualna, a już na pewno ta jednorazowa wyparły tę prawdziwą, zaprojektowaną, dedykowaną.

Czy wydaje się pani, że biżuteria pojmowana w sposób tradycyjny jest jeszcze potrzebna współczesnemu człowiekowi?

Zdecydowanie tak! Biżuteria to przede wszystkim ponadczasowy, uniwersalny i jednoznacznie pozytywny sposób okazywania uczuć. To silnie zakorzeniony w kulturze element stroju, ale i komunikat mówiący o wrażliwości, poczuciu estetyki, wartościach. Mniej niż kiedyś komunikuje o statusie społecznym, ale wciąż pełni również symboliczne funkcje. Jestem pewna, że o tradycyjną, dobrej jakości i ciekawą biżuterię możemy być spokojni.

Niedawno w Muzeum Biżuterii Współczesnej w Warszawie można było oglądać wystawę fotografii pani autorstwa oraz biżuterii etnicznej, która w całości pochodziła z pani prywatnej kolekcji. Z podróży po świecie przywozi pani nie tylko wspomnienia i zdjęcia, ale także biżuterię. Czy biżuteria pozwala pani poznać świat, w jakim się pani znajduje? I czym kieruje się pani, wybierając do swojej kolekcji biżuterię etniczną?

Moje podróże to przede wszystkim ludzie! Coraz częściej ich poznaniu podporządkowuję charakter i kierunek wyprawy. Dla mnie, wielkiej pasjonatki biżuterii, ta etniczna, noszona przez spotykanych na drodze ludzi, jest źródłem poznania kultury, obyczajów, religii danego plemienia. Obiekty, które włączam do swojej kolekcji, najczęściej mają w sobie wiele treści. To ona sprawia, że stają się wyjątkowe nie tylko dla mnie, ale i pierwotnych użytkowników. Jak bowiem inaczej nazwać można byłoby tuareskie naszyjniki zwane paszportami pustyni, na podstawie których identyfikuje się przybysza i pozwala napić się wody ze studni? Czym, jak nie komunikatem, jest perak – największe nakrycie głowy zakładane od święta, którego wielkość jednoznacznie wskazuje na stan urodzenia i majętność kobiety. Równie wymowny może być brak biżuterii charakterystyczny dla hinduskich wdów, które po śmierci męża wyklucza się ze społeczeństwa i pozbawia wszelkich przywilejów, w tym noszenia biżuterii.

Świadomość na temat biżuterii współczesnej w Polsce ogranicza się do wąskiego grona wtajemniczonych. Pani wieloletnia działalność z całą pewnością przyczynia się do rozpowszechnienia wiedzy na temat polskiego współczesnego złotnictwa artystycznego. Czy widzi pani, poza swoją działalnością, szansę na zainteresowanie Polaków biżuterią autorską?

Naturalnie, i dodam, że moja działalność, choć w jakimś zakresie unikatowa, jednak nie jest jedyną w Polsce. Nie zapominajmy o takich miejscach, jak Galeria Sztuki w Legnicy czy Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi. Pojawiają się ponadto nowe inicjatywy, jak chociażby Muzeum Biżuterii Współczesnej w Warszawie. Szansa na zainteresowanie Polaków biżuterią autorską jest wprost proporcjonalna do zaangażowania w promocję i edukację całego środowiska złotniczego tworzonego przez artystów, galerzystów, ale także uczelnie oraz muzea, aż wreszcie media – nie tylko branżowe. Wszystkie te ogniwa muszą stworzyć jeden, spójny łańcuch sprawnie i atrakcyjnie przekazujący zaproszenie do niesamowicie pięknego świata biżuterii.

Jakie działania należałoby podjąć, aby Polacy zaczęli kupować biżuterię „po nazwisku” jej twórcy?

Myślę, że w znacznej mierze odpowiedziałam na to pytanie wcześniej. Polacy muszą mieć wiedzę, muszą potrafić odróżnić biżuterię autorską od dobrej, ale jednak masowej produkcji. W Galerii YES , poza promocją artystów i regularną organizacją wystaw, również odbywa się sprzedaż. Cały proces przypomina bardziej opowiadanie fascynujących historii o artystach i źródłach ich inspiracji niż chłodną transakcję biznesową. Biżuteria autorska wymaga bowiem specjalnego traktowania – są to przecież dzieła sztuki, często przypominające małe formy rzeźbiarskie, a już na pewno obiekty, które nie tylko się posiada, ale dzięki którym również się bywa. Kim? Być może kolekcjonerem, być może miłośnikiem sztuki, a przede wszystkim jednak aktywnym członkiem wspierającym złotniczą brać.

Dziękuję za rozmowę

.  Rozmawiała Marta Andrzejczak

Historia bursztynu opowiedziana językiem zrozumiałym dla współczesnego odbiorcy

Rozmowa z Ewą Rachoń i prof. Sławomirem Fijałkowskim o polskiej branży bursztynniczej

Przed nami kolejna, już 20. edycja targów Ambermart. Czym te jubileuszowe Międzynarodowe Targi Bursztynu będą różnić się od pozostałych?

Ewa Rachoń: Będą sentymentalne – to już 20. raz zapraszamy do kuszącego latem Gdańska na poszukiwanie bursztynowych inspiracji i zakupów, które ozdobią najlepsze półki sklepów w wielu stronach świata. Będziemy zachęcać designem w Galerii Projektantów, elegancją na wybiegu mody i niezwykłą atmosferą miasta w wieczornym świetle na bursztynowej ulicy Mariackiej. No i będę się z państwem żegnać, przekazując opiekę nad bursztynowym skarbem w ręce prof. Sławomira Fijałkowskiego.

Chciałabym przez chwilę cofnąć nas w czasie do pierwszej edycji targów. Jakie wyobrażenie na temat tej imprezy mieli państwo jako organizatorzy? I czy te oczekiwania się spełniły?

Początki były bardzo przekorne i nieco wbrew części środowiska, a jednak po trzech edycjach zyskały swoje miejsce i uznanie, zostały zaakceptowane jako impreza komplementarna do Amberifu, pozwalająca w spokojnych warunkach uzupełniać ofertę po sezonie letnim na kolejny – świąteczny. Pomorskie firmy są do nich przywiązane gdyż odbywają się w pobliżu ich siedzib, pozwalają na pielęgnowanie kontaktów i biznesowych, i towarzyskich, ściągając często handlowców chcących łączyć pracę z chwilą odpoczynku. Nasze oczekiwania realizują się, gdy firmy wracają na targi, a to w wypadku Ambermartu dzieje się na poziomie 75 proc.

Ostatnie 20 lat to czas ogromnych zmian, jaskrawo widocznych w świecie bursztynowej biżuterii. Jak oceniają państwo te dwie minione dekady? Jakie zmiany na rynku bursztynniczym okazały się najbardziej zdumiewające?

Pierwsze lata od zorganizowania targów bursztynu można nazwać skokowym boomem i błyskawicznym rozwojem firm, które wcześniej musiały pracować pod cudzą marką wobec niedostępności kontaktów handlowych. Targi to zmieniły, otwierając perspektywy przed tymi, którzy mieli talent i biznesowe wyczucie. Półgarażowe pracownie bursztynnicze szybko się profesjonalizowały, zadziwiając kolegów jubilerów. Po roku 2008 świat bursztynu spotkał się z chińskim smokiem – kochającym bursztyn, nienasyconym i wymagającym. Firmy szybko się dostosowały do nowych wyzwań, pojawiło się złoto w bursztynowych wyrobach, ceny surowca poszybowały w górę i nieodzowne stało się certyfikowanie cennych przedmiotów. Jednak jako że rynek zmiennym jest, Chińczycy w pragmatyczny i charakterystyczny dla siebie sposób dotarli do źródeł surowca we wszystkich dostępnych miejscach na świecie – od Birmy po Meksyk i Kaliningrad. To, co lubią ich kontrahenci – a każdy szanujący się obywatel Państwa Środka musi mieć co najmniej bursztynową bransoletkę na zdrowie i szczęście – produkują sami na rynek wewnętrzny. Dla nas pozostała ta część rynkowego tortu, która się wiąże z designem i europejskością. Dobrą stroną tej zmiany, choć jest ich niewiele, jestspadek cen surowca, co tworzy przestrzeń do odzyskania tradycyjnych rynków w EU i w Stanach Zjednoczonych.

A jak zmieniło się środowisko bursztynników w Polsce?

Kiedy zaczynałam pracę, dość szybko poprzez kontakty nawiązywane na targach zaczęliśmy się organizować. Najpierw było Stowarzyszenie Bursztynników – międzynarodowa organizacja osób związanych z bursztynem zawodowo lub poprzez sztukę czy naukę, potem Izba Bursztynu, czyli organizacja gospodarcza polskich firm. Ożywiło się rzemiosło i stowarzyszenia artystyczne, zaczęliśmy tworzyć rodzaj nieformalnego klastra, w którym zawiązywało się wiele różnych form współpracy i wymiany doświadczeń. Nie udało nam się tylko utworzenie szkoły.

Polskie wzornictwo ewoluowało – biżuteria stała się nowoczesna, główną rolę zaczął odgrywać design. Targi stały się miejscem, gdzie można nie tylko dokonać zakupów, ale przede wszystkim zaobserwować nowe trendy, poszerzyć swoją wiedzę na temat bursztynu, spotkać się z przyjaciółmi. Stworzyli państwo miejsce spotkania i wymiany doświadczeń, gdzie panuje rodzinny klimat. Jak udało się pani tego dokonać?

Takie rzeczy się udają, kiedy się kocha artystów, podziwia ich talent, a samemu ma się dwie lewe ręce do tej roboty! A tak na poważnie – kluczem był zespół konsultantów, osób, które oddały swoją wiedzę i czas. W stałej współpracy z organizacjami pozwalał analizować, poszukiwać rozwiązań i korygować to, co nie szło po naszej myśli. Pani prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz, nieodżałowany Wiesław Gierłowski – nasi ukochani Bursztynnicy Stulecia, i wielu innych, łącznie z tymi, którzy na nas się gniewali. Bo błąd też może być impulsem do poprawy lub zmiany. Powiązanie targów ze spotkaniami naukowców, kolekcjonerów i pasjonatów, pokazy mody, które stworzyły doskonałą przestrzeń do promocji artystów, oraz Galeria Projektantów, która zawsze tworzyła artystyczne serce imprezy, przyciągając nieułożone i nieszablonowe osobowości, stając się często początkiem interesujących karier, i wreszcie konsekwentnie prowadzony międzynarodowy konkurs na projekt biżuterii z bursztynem, który nie raz i nie dwa narobił dużo zamieszania swoimi werdyktami, a jednak sprowadził do Gdańska wielu sławnych designerów – bądź to jako uczestników, bądź w roli jurorów. A rozśpiewane i roztańczone Święto Ulicy Mariackiej… Te wszystkie spotkania, jak sądzę, powodowały, że zawsze było po co przyjechać do Gdańska.

Chciałabym zapytać o „Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce” opracowany przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, z którego wynika, że geologiczne zasoby bilansowe na koniec 2018 r. wyniosły 1326,41 ton bursztynu. Jak podkreślają autorzy raportu, sytuacja ta spowodowana jest udokumentowaniem pięciu nowych złóż bursztynu – Kątów Rybackich, Rybakówki, Górki Lubartowskiej VIII, Górki Lubartowskiej- -Leszkowic oraz Niedźwiady- -Kolonii I. Jak ocenia pani te dane? Czy sytuacja na polskim rynku bursztynu ustabilizuje się w najbliższym czasie?

Każda legalna forma wydobycia jest skarbem dla całej branży i na targach zawsze jest miejsce do prezentacji nowych znalezisk. Teraz czekamy na te z lubelskiego. Nastąpiła obiecująca zmiana na stanowisku głównego geologa kraju i mam nadzieję, że regulacje prawne będą konsultowane z organizacjami branżowymi, wspierając, a nie niszcząc kruchą tkankę drobnej wytwórczości, jaką jest bursztynnictwo. Bursztyn nie powinien być nieracjonalnie drogi, a ewentualne stabilne możliwości zakupu surowca, który oby nie znikał w sekundę za granicą, pomogą uspokoić sytuację. Z drugiej strony, trudna sytuacjaproducentów tworzy nowe szanse dla handlowców. Czy nie na tym polega cała złożona gra rynkowa?

Przed nami także zmiany prawne: czeka nas nowelizacja prawa geologicznego i górniczego. Ministerstwo Środowiska proponuje objęcie bursztynu prawem własności górniczej, podniesienie stawki opłaty eksploatacyjnej oraz zaostrzenie kar za nielegalne wydobycie. Jak ocenia pani te zmiany? Czy są one szansą czy zagrożeniem dla wydobycia polskiego bursztynu?

Sądzę, że drobne zbieractwo i pokłady nanosowe w rejonach Zatoki Gdańskiej czy delty Wisły powinny być koncesjonowane przez geologów regionalnych, natomiast złożami o charakterze górniczym, na głębokości poniżej 30-50 m, powinno zarządzać państwo. Powinny zostać przebadane, oszacowane i wtedy poddane ewentualnym procedurom przetargowym. Jak dotąd chyba tylko Zatoka Wiślana została dokładnie zbadana z powodu przekopu Mierzei i, jak wiadomo, wielkich zasobów tam nie zlokalizowano. Nikt z nas nie lubi dziur w lasach przybrzeżnych i dlatego sadziliśmy tam już kilkakrotnie las, ale przepisy, które wprowadzane są irracjonalnie, nie uporządkują nielegalnego wydobycia i nikt nie powstrzyma ludzi, którzy na kopnięcie łopaty mogą zdobyć środki do życia. Choćby i nocą. Są różne stawki za różne gradacje bursztynu (tak jak diamenty 0,01 ct można nabyć za 10 zł sztuka, a większe stanowią ogromną wartość) i tak też powinny być ułożone trzy-czterostopniowe taryfy. Natomiast za niszczenie przyrody litości nie ma.

Jak zmiany w prawie mogą wpłynąć na obraz polskiej branży bursztynniczej?

Porządek prawny, który nie jest represyjny wobec rzetelnych producentów, zawsze dobrze wpł ywa na stabilność branży. Bardzo są pot r zebne legalne źródła surowca i to one umożliwiają budowanie mocnej polskiej marki bursztynu – która ma wszystko oprócz fundamentów. A już na pewno nie wesprze nas nowy film Jacka Bromskiego „Solid Gold”.

Czego mogłabym pani życzyć z okazji 20. rocznicy targów? Jakie mają państwo plany na przyszłość?

Uśmiechu na każde wspomnienie przepracowanych lat. Bursztyn jest energetyczny i zaraźliwy, więc teraz wirus wskoczył na prof. Sławomira Fijałkowskiego. A więc jakie plany Sławku? Prof. Sławomir Fijałkowski: Zmian – wizerunkowych, a w ślad za nimi również organizacyjnych – planujemy sporo. Począwszy od nowej organizacji przestrzeni wystawienniczej – już w trakcie najbliższej edycji targów Amberif 2020, poprzez programowe przeformułowanie najważniejszych wydarzeń towarzyszących – konkursów projektowych oraz gali Amber Look, a na podjęciu odpowiedzialności za systematyczną koordynację działań zmierzających do konsekwentnego utrwalania wizerunku bałtyckiego bursztynu i designu autorskiej biżuterii jako ważnych wyróżników polskiej kultury materialnej skończywszy. Wiele w tym zakresie już zrobiono i rola targów gdańskich, środowiska bursztynników, projektantów oraz osobiście Ewy Rachoń jako aktywnego inspiratora i skutecznego koordynatora jest nieoceniona. Mam nadzieję, że sprostam zadaniu kontynuacji tych działań i po latach efekt naszej pracy pozostanie równie zauważalny. Moją intencją – nie tylko ze względu na dotychczasową działalność akademicką, ale także ze względu na przekonanie, że to jedyny możliwy kierunek rozwoju rodzimych firm jubilerskich i bursztynniczych – jest wspieranie wszelkich wysiłków zmierzających do poprawy jakości wzornictwa biżuterii produkowanej w Polsce oraz międzynarodowej promocji polskich projektantów i bursztynników. Na pewno nie zabraknie mi determinacji w tym zakresie, liczę również na wsparcie nowej rady programowej oraz zespołu konsultantów. Pozostaję z nadzieją, że kolejna edycja gdańskich targów będzie dla wszystkich państwa pozytywnym zaskoczeniem, a spodziewany efekt stworzy impuls do opowiedzenia historii bursztynu językiem zrozumiałym dla współczesnego odbiorcy.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Twoje jutro zaczyna się dziś

Rozmowa z Darią Szajnar, dyrektor marketingu W.KRUK

W.KRUK jest najstarszą marką jubilerską w Polsce. Od 1840 r. tworzą państwo biżuterię, która zachwyca. Są państwo marką jubilerską przywiązaną do tradycji, w swoich kolekcjach stawiacie na szlachetne materiały jubilerskie oraz pracę rzemieślników, ale nie boicie się eksperymentować. W.KRUK promuje nowe rozwiązania jubilerskie oraz wprowadza trendy. W ostatnim czasie udało się państwu zaskoczyć polski rynek jubilerski kolekcjami projektowanymi przez polskie celebrytki. Skąd wziął się pomysł na te kolekcje?

Kolekcje ambasadorskie to jeden z flagowych projektów W.KRUK. Stworzyliśmy już siedem autorskich linii biżuterii zaprojektowanych z gwiazdami. Dziś kolekcje te mają swoją własną renomę i rozpoznawalność. Klienci czekają na premiery i zgadują, kto będzie współautorką kolejnej edycji. Kiedy zaczynaliśmy pracę nad pierwszą autorską kolekcją projektowaną z ambasadorką, znane twarze w reklamach biżuterii nie były oczywiście nowością. My jednak postanowiliśmy podejść do współpracy inaczej, stawiając na prawdziwe emocje oraz unikatowość stylistyczną. Wymyśliliśmy formułę współpracy, w której znana kobieta, ze wsparciem naszego zespołu projektantów oraz technologów, tworzy biżuterię będącą autentycznym odzwierciedleniem jej wrażliwości i stylu. Ten pomysł sprawdził się. Polki doceniły nie tylko jakość wzorniczą powstałych kolekcji, ale też fakt, że biżuteria ambasadorska naszej marki za każdym razem niesie ze sobą ważne przesłanie, z którym mogą się identyfikować. Tworzymy piękną biżuterię, która wzbudza emocje i ma wymiar symboliczny. Mówimy o wartościach będących częścią świata marki W.KRUK i równocześnie istotnych dla współczesnych Polek.

Kolekcje ambasadorskie stworzyły Ewa Chodakowska, Martyna Wojciechowska, Anna Maria Jopek, Kinga Rusin, Alicja Bachleda-Curuś oraz Maja Ostaszewska i Magda Cielecka. Jakim kluczem kierują się państwo, wybierając ambasadorki swojej marki?

Kiedy planujemy nową kolekcję ambasadorską, bardzo dobrze wiemy, jakie przesłanie chcemy w niej zawrzeć. Poszukujemy więc ambasadorek, które reprezentują konkretne wartości i styl życia. Osobowości, które wyróżnia talent oraz szczerość i bezpretensjonalność. Nie miewamy długich list kandydatek, z którymi chcielibyśmy współtworzyć kolekcje. Współpracujemy z najbardziej inspirującymi kobietami w Polsce. Zwykle nasz wybór jest szybki i konkretny, a jako marka mająca niemal 180-letnią tradycję i renomę, mamy ten przywilej, że największe gwiazdy bardzo chętnie podejmują z nami rozmowy. Dzięki wybranej formule współpracy nasze ambasadorki są bardzo silnie związane z projektami biżuterii, które stworzyły. Ich wkład w przygotowanie kolekcji jest osobisty, a entuzjazm związany z promowaniem autorskiej kolekcji prawdziwy. Klientki W.KRUK dostrzegają to i cenią, a te osoby, które dotychczas nie znały oferty naszej marki, czują się zachęcone, by ją poznać.

Która z kolekcji projektowanych przez znane Polki cieszy się największą popularnością wśród klientów salonów W.KRUK? I co sprawia, że Polki ją pokochały?

Popularność kolekcji ambasadorskich w każdym sezonie jest coraz większa, rośnie też ich rozpoznawalność. W tej chwili w czołówce znajdują się kolekcje „Ohelo” Ewy Chodakowskiej oraz „Freedom” i „Freedom Wolf Edition” Martyny Wojciechowskiej. Pierwsza kolekcja Martyny w 2017 r. osiągnęła przełomowy wynik najlepiej sprzedającej się kolekcji jubilerskiej w historii W.KRUK i pokazała siłę oddziaływania tego projektu. „Ohelo” i „Freedom” cieszą się podobną popularnością, choć stylistycznie jest to zupełnie inna biżuteria. „Ohelo” to bardzo subtelna i letnia biżuteria, przewidujemy więc, że sezon wakacyjny będzie należał właśnie do tej kolekcji. W czołówce rankingu najlepiej sprzedających się kolekcji W.KRUK znajdują się również takie jak „Kwiaty Nocy” czy „Rajski Ogród”, które nie zostały marketingowo wsparte znanym nazwiskiem. To kolekcje, które swoją unikatowością i jakością wzorniczą wyróżniają się, kreują trendy na rynku i po które bez wahania sięgnęły nasze klientki.

Jak wygląda proces tworzenia kolekcji wspólnie ze znaną Polką?

Proces tworzenia kolekcji ambasadorskiej trwa nawet dwa lata. Współpracujące z nami gwiazdy zaangażowane są we wszystkie etapy powstawania biżuterii – od wspólnego poszukiwania inspiracji, poprzez akceptację prototypów biżuterii. Jak nikt na rynku dajemy naszym gwiazdom ogromną dowolność w tworzeniu, tak by powstałe kolekcje były autentycznym odzwierciedleniem ich indywidualnego charakteru. Oczywiście proces ten przebiega we współpracy z zespołem odpowiedzialnym za kreację i produkcję, który ma istotny wpływ na finalny kształt wzorów. Zaangażowanie ambasadorek jest ogromne, za każdym razem oznacza dziesiątki spotkań oraz dyskusji o inspiracjach i przesłaniu kolekcji. Dziś znane kobiety, które zapraszamy do projektowania biżuterii, znają już doskonale ten projekt. Wiedzą, że poprzeczka podniesiona jest wysoko, zarówno w obszarze stylistycznym, jak i wyboru motywu przewodniego oraz jego symboliki. Ambasadorką zaangażowaną w tworzenie kolekcji duchem i ciałem była z pewnością Martyna Wojciechowska. W pierwszej odsłonie kolekcji „Freedom” na motyw przewodni wybraliśmy jastrzębia, którego skrzydła zdobią przedramiona Martyny. Trudno o bardziej dosłowne i widoczne nawiązanie. Kiedy pracowaliśmy nad inspiracjami do tej kolekcji, w naszych rozmowach o wolności i szkicach biżuterii pojawiał się także motyw wilka. Dlatego półtora roku po pierwszej premierze „Freedom” zaprezentowaliśmy drugą linię w kolekcji – „Freedom Wolf Edition”. Tym razem nasza ambasadorka spełniła swoje dwa marzenia – tytułowy wilk odzwierciedlony został zarówno w autorskiej biżuterii, jak i na plecach Martyny, w formie tatuażu.

Jakie historie kryją się za poszczególnymi kolekcjami?

Siła, kobiecość, wolność w realizacji marzeń, przyjaźń, kobieca solidarność, walka o jutro oraz wytrwałość w dążeniu do życiowych zmian. To wszystko tematy aktualne, takie, które dotykają zarówno codziennych spraw, jak i przemian społeczno-kulturowych i roli kobiety. W kampaniach ambasadorskich nie mówimy o pięknie biżuterii, mówimy językiem wartości współczesnych Polek. A powstałe kolekcje wzbudzają wyjątkowe i prawdziwe emocje. Do współtworzenia tegorocznej biżuterii ambasadorskiej zaprosiliśmy Ewę Chodakowską, a tytuł kolekcji „Ohelo” zaczerpnięty został od nazwy rośliny rosnącej na jednej z wysp Oceanu Spokojnego. Jagoda ohelo jest pionierką zasiedlającą najbardziej niedostępne tereny wulkaniczne, aby inne rośliny mogły podążyć za nią. Ta drobna, ale jakże niezłomna roślina o słodkich owocach stała się dla nas doskonałym odzwierciedleniem Ewy. Co więcej, nasza ambasadorka dostrzegła w niej siebie i swoją życiową misję motywowania kobiet do życiowych zmian. W efekcie stworzyliśmy bardzo nowoczesną linię biżuterii, która może stać się dla noszących ją kobiet wyróżnieniem, nagrodą czy też sposobem na wyznaczenie sobie kierunku życiowych celów i zmian. W kampanii kolekcji Ewa Chodakowska mówi: Codziennie możesz zmieniać się i rosnąć w siłę. Twoje jutro zaczyna się dziś. To słowa, które motywują, a biżuteria „Ohelo” sprawia, że kobiety czują się wyróżnione i wyjątkowe – dla siebie i dla innych.

W.KRUK ma własne sposoby na zachęcenie Polek, które chcą wyrazić siebie poprzez biżuterię, do jej noszenia. Kolekcja „Kwiaty Nocy” odpowiada na oczekiwania kobiet, które nie boją się eksperymentów, powstała bowiem we współpracy z profesjonalnymi tatuatorami. Czy kolekcja skierowana głównie do młodego pokolenia Polek spełniła oczekiwania? Czy Polki stały się odważniejsze w doborze biżuterii?

W W.KRUK wiemy dziś, że kobiety w Polsce są bardzo odważne w doborze biżuterii i wcale nie dotyczy to tylko młodego pokolenia. Sukces autorskich kolekcji W.KRUK z ostatnich lat dowodzi, że Polki cenią unikatowe wzornictwo. I nawet jeśli finalnie decydują się na zakup najprostszej w formie klasyki, chcą mieć pewność, że dany element biżuteryjny został zaprojektowany i wykonany przez mistrzów, którzy wykonają go zgodnie ze sztuką. Obserwujemy, że kolekcję „Freedom” uwielbiają zarówno dwudziestolatki jak i panie po pięćdziesiątce, co więcej, biżuterię z tej kolekcji często noszą mężczyźni. Misternie zdobioną emalią i kamieniami szlachetnymi kolekcję „Rajski Ogród” wybierają młode fanki stylu retro. Kolekcją „Kwiaty Nocy” otworzyliśmy drzwi do świata sztuki tatuażu, dowodząc, że ta drobiazgowa i wymagająca wielkiego skupienia forma sztuki i zdobienia ciała może być inspiracją dla projektantów biżuterii. I tak jak mistrzynie i mistrzowie tatuażu malują na ciele, my pomalowaliśmy ręcznie srebro emalią, tworząc niepowtarzalne wzory. Wprowadzona na rynek w sezonie jesiennym kwiatowa kolekcja znalazła ogromne uznanie klientek i ostatecznie dowiodła, że Polki wybierają biżuterię, aby się wyróżnić.

W.KRUK stara się docierać ze swoją ofertą do każdego. Biżuterię dla siebie w państwa salonach znajdzie zarówno przywiązana do klasyki świadoma siebie kobieta, jak i nastolatka. Jak udaje się państwu godzić te wydawałoby się trudne do pogodzenia grupy docelowe?

Fakt, że W.KRUK jest najstarszą firmą jubilerską, nie jest bez znaczenia. Przez wiele lat towarzyszyliśmy pokoleniom Polaków, oferując biżuterię najlepszej jakości wykonania i wzorniczej. Dziś możemy poszczycić się rekordowo długą tradycją w wytwórstwie biżuterii, a przede wszystkim w kreowaniu oryginalności. W.KRUK to synonim trwałości i jakości. Klienci wybierają naszą markę, kiedy chcą kupić wyjątkową biżuterię na specjalne okazje – złoto, brylanty, kamienie szlachetne. Wybierają W.KRUK również wtedy, kiedy szukają biżuterii innej niż w większości sklepów jubilerskich. Udaje nam się łączyć klasykę z nowoczesnością i tak projektować biżuterię, aby była dostępna stylistycznie i cenowo dla kobiet w różnym wieku.

Skąd czerpią państwo inspiracje przy kreowaniu nowych kolekcji?

Inspiracją dla W.KRUK są oczywiście kobiety. Słuchamy ich i przyglądamy się temu, co w danej chwili jest dla nich ważne. Wspieramy je i mówimy wprost o łączących je relacjach, jak na przykład w kolekcji „Przyjaźń” Magdaleny Cieleckiej i Mai Ostaszewskiej. Kultura, sztuka, fauna i flora inspirują nas nieustannie, a sposób, w jaki reinterpretujemy nawet klasyczne symbole, zawsze musi być inny, ciekawy, nowatorski. Obserwujemy światowe trendy i sami wyznaczamy tendencje. Wierzymy, że pozycja naszej marki pozwala nam na to, aby zimą promować kwiaty, a latem opowiadać o nieurodzajnych szczytach wulkanów.

Czego możemy się jeszcze spodziewać po marce W.KRUK w najbliższym czasie?

Myślę, że w ostatnich latach zaskoczyliśmy rynek nowym, odważnym podejściem do projektowania i mówienia o biżuterii oraz rozwojem w nowych kategoriach, takich jak akcesoria, które stworzyliśmy pod własną marką. Jako przedstawiciel renomowanych szwajcarskich marek jesteśmy również ekspertem w dziedzinie zegarków. Na ten rok zaplanowaliśmy kilka ważnych premier, które wzmocnią naszą pozycję na rynku, a klientom zapewnią wyróżniającą się biżuterię, zegarki i wyjątkowe emocje. Przed nami też jubileusz 180-lecia W.KRUK. Mamy nadzieję, że nasi klienci będą nam towarzyszyć przy wszystkich tych okazjach i wciąż będziemy ich pozytywnie zaskakiwać.

Dziękuję za rozmowę

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Dobry czas dla urzędów probierczych

Rozmowa z Marią Magdaleną Ulaczyk, dyrektorem Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie, o zmianach w prawie probierczym oraz polskim rynku jubiler

Rozmawiałyśmy jesienią 2017 r., czyli ponad półtora roku temu. Jak pani ocenia ten miniony czas, czy wydarzyło się coś ciekawego, istotnego dla branży jubilerskiej?

Tak, to był ważny okres dla urzędów probierczych, ale też dla naszych klientów – złotników, importerów. Kierownictwu Głównego Urzędu Miar udało się wynegocjować większe niż dotychczas fundusze inwestycyjne dla GUM i podległych urzędów miar i urzędów probierczych. W stosunku do dotychczasowych wydatków na inwestycje otrzymaliśmy znacznie więcej środków, co pozwoliło na dużą poprawę naszego wyposażenia. Poprzednio rozmawiałyśmy o zakupionych laserach, teraz inwestowaliśmy gównie w aparaturę badawczą. Większość wydziałów zamiejscowych została wyposażona w nowe potencjometry do badania stopów srebrnych. Realizując wspólnie z OUP w Krakowie projekt poprawy dokładności wyników badań, zakupiliśmy w ubiegłym roku osiem spektrometrów fluorescencji rentgenowskiej ze zmiennym kolimatorem, które bardzo wzmocniły nasz potencjał badawczy: poprawiają jakość i dokładność badań, szczególnie w odniesieniu do wyrobów o niewielkich gabarytach i ograniczonej powierzchni pomiaru. W tym roku kupimy jeszcze jeden taki X-ray tester, dla WZ w Łodzi. Nigdy dotychczas nie mieliśmy takich funduszy i nigdy dotąd inwestycje w urzędach probierczych nie były realizowane tak kompleksowo. Choć nic nie zastąpi dokładności metod analitycznych, rośnie znaczenie metody rentgenowskiej. W całej Europie traktowana jest obecnie jako podstawowa w badaniach probierczych, stanowi ważne uzupełnienie metody przybliżonej, na kamieniu probierczym. Obie metody nie wymagają pobrania próbek, więc zaliczane są do grupy nieniszczących. Intensywnie je wykorzystujemy – ku zadowoleniu i z ewidentną korzyścią naszych klientów.

Skoro są środki na inwestycje, oznacza to chyba, że mają państwo dużo zgłoszeń i rosną też dochody budżetu z działalności w zakresie probiernictwa. Jak zatem wygląda aktualna statystyka?

Nie ma jakiegoś spektakularnego wzrostu obciążenia urzędów. Masa wyrobów złotych zgłoszonych w 2018 r.: 6 ton – nawet nieznacznie, o 60 kg, spadła w odniesieniu do poprzedniego roku. Wzrosła za to, o ponad 120 tys., liczba badanych i oznaczanych sztuk. Oznacza to, że postępuje miniaturyzacja wyrobów. Średnia masa badanego wyrobu złotego wynosi obecnie 2,43 g, a przed kilkoma laty wynosiła 3 g. Nie podaję tu danych z okresu, kiedy do urzędów trafiały złote łańcuchy i figurki o masie jednostkowej 1 kg i większej, o bardzo wysokich próbach. Znacząco podnosiło to wskaźniki średniej masy i zaciemniało dane statystyczne. Był czas takich zgłoszeń, ale już od ponad dwóch lat ich nie ma. Nie rozumieliśmy do końca tego zjawiska, był to jakiś zakamuflowany obrót surowcem złotym, choć z punktu widzenia prawa probierczego wszystkie zasady były zachowane i dawało to duży dochód Skarbowi Państwa z tytułu opłat probierczych.

A w grupie wyrobów srebrnych? Dalszy spadek?

Nie. Zgłoszono ich w roku 2018 ponad 21 t, czyli o ponad pół tony i o ponad 24 tys. sztuk więcej niż w roku 2017. Średnia masa wyrobów srebrnych też nieznacznie wzrasta, utrzymując się od kilku lat na zbliżonym poziomie 7,3-7,5 g. Z rozmów z producentami biżuterii srebrnej wynika, że dużo wyrobów sprzedają za granicą, nie tylko w Europie, ale także w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Choć nie ma takiego obowiązku, biżuteria przeznaczona na rynek europejski jest na ogół badana i cechowana w polskich urzędach, bo coraz więcej krajów uznaje nasze cechy.

Czy może pani powiedzieć więcej na temat tych rynków unijnych? Jak to jest z tym wzajemnym uznawaniem cech, ukształtowały się jakieś nowe, korzystniejsze zasady w tym zakresie?

Zasady są od lat takie same, wywodzą się z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, bo wciąż nie ma dyrektywy UE w tej dziedzinie. Jeśli cecha probiercza jest umieszczona przez niezależny organ, ekwiwalentna (równoznaczna) z oznaczeniami, jakie stosuje kraj, w którym sprzedawany jest wyrób, i jest zrozumiała dla konsumenta – nabywcy przedmiotu, to powinna być honorowana. O ile jednak określenie „niezależny organ” jest w tym wypadku jednoznaczne – chodzi o niezależność od producenta, czyli obiektywną ocenę, o tyle dwa kolejne kryteria można interpretować bardzo szeroko i dowolnie. Wszystko zatem zależy od polityki rynkowej danego kraju UE i stopnia jej otwarcia. Czasami jest to polityka szeroko otwarta, nastawiona na poszanowanie zasad swobodnej wymiany towarów, tak jak to jest w Polsce, ale również w wielu innych krajach, jak np. Czechy, Węgry, Łotwa, Estonia, należące do UE kraje skandynawskie lub państwa z obszaru byłej Jugosławii.

Nie ma wtedy kłopotów z wzajemnym honorowaniem cech. Ale bywa też, że państwo za wszelką cenę chce osłaniać rynek, ograniczać przepływ produktów zagranicznych, tworzy wewnętrzne, nie zawsze racjonalne i uzasadnione, bariery. Największych kłopotów w tym zakresie dostarczały Portugalia, Wielka Brytania i naśladująca ją Irlandia, gdzie wbrew zasadom UE nie honorowano cech wielu krajów członkowskich, zarzucając im brak ekwiwalentności. Sposobem na te rynki było stosowanie cechy konwencyjnej (CCM), czyli oznaczeń Konwencji o kontroli i cechowaniu wyrobów z metali szlachetnych, do której należy 20 państw, m.in. Wielka Brytania i Polska. W kontekście brexitu problem z Wielką Brytanią będzie nieaktualny. Dobrze zatem, że należymy do konwencji, choć obszar Zjednoczonego Królestwa to nie jest jakiś szczególnie ważny rynek dla polskiej biżuterii.

Czy te lokalne wykładnie prawa, kształtujące zasady obowiązujące na poszczególnych rynkach, zostały gdzieś spisane, jest jakieś źródło wiedzy w tym zakresie, powszechnie dostępne dla przedsiębiorców

? Nie ma uniwersalnego zbioru informacji, bo nie we wszystkich krajach sprawy uznawania cech zostały jednoznacznie sformułowane w lokalnych systemach prawnych. Głównym źródłem wiedzy na ten temat są urzędy probiercze. W naszym kraju ten ważny, choć nienałożony przez prawo, obowiązek gromadzenia informacji i udostępniania ich przedsiębiorcom traktujemy bardzo poważnie. Kiedy pojawia się pytanie lub wniosek w sprawie konkretnego kraju lub obszaru rynkowego, kontaktujemy się z zagranicznymi urzędami, weryfikujemy posiadane dane, zbieramy aktualne informacje, staramy się uzyskać w tym zakresie pisemne odpowiedzi. Gromadzimy takie informacje, wymieniamy się nimi między obydwoma OUP. Odpowiadamy przedsiębiorcom listownie – tradycyjnie lub w formie e-maili albo telefonicznie.

W ostatnich latach stanowi to całkiem pokaźny pakiet dodatkowych, niełatwych obowiązków urzędów probierczych. Czasami ustalanie takich zagranicznych reguł rynkowych jest trudne, długo trwa, a uzyskiwane informacje bywają niejasne. Tak było ostatnio z Hiszpanią, gdzie jest prawie 20 autonomicznych regionów, każda prowincja ma swoje laboratorium probiercze, nieco inny model funkcjonowania i inne wymagania. Przez blisko pół roku zbierane były informacje, czasami wydawały się zupełnie niespójne.

Na szczęście w ostatniej chwili przed mającymi odbyć się wyborami, które pewnie opóźniłyby sprawę, wydano w Hiszpanii nową regulację, która ujednolica praktykę i potwierdza uznawanie cech UE, jeżeli są równoznaczne z hiszpańskimi. Mamy nadzieję, że polskie cechy są równoznaczne, bo też mamy system obligatoryjnej kontroli probierczej, wyroby bada i oznacza instytucja niezależna od konsumenta, nie uznajemy podczas badań tolerancji ujemnej. Na wszelki wypadek planujemy jednak jeszcze wysłanie listu do hiszpańskiego Ministerstwa Gospodarki i Handlu z prośbą o potwierdzenie tej równoznaczności w odniesieniu do polskich cech.

A jak z innymi krajami?

Zbierane były informacje o wymaganiach rynkowych Francji, Danii, Portugalii. Ta ostatnia nie potwierdziła faktu ani zasad uznawania cech polskich, próbujemy to dalej ustalać. Przedsiębiorcom ze zrozumiałych względów na ogół bardzo się spieszy, szczególnie gdy wybierają się na zagraniczne targi lub pojawia się jakiś nagły, korzystny kontrakt. W ostatnim czasie intensywnie badaliśmy rynek czeski. Tu nie ma problemów z rozbieżnością przepisów. Z Czechami współpracujemy od prawie 30 lat, spotykamy się kilka razy do roku, bo poza współpracą w Grupie Wyszehradzkiej, należymy do tych samych organizacji międzynarodowych. Dobrze znamy swoje urzędy probiercze. Problem polegał na różnym podejściu i odrębnych procedurach stosowanych do wyrobów srebrnych z elementami z metalu nieszlachetnego.

W Czechach praktyka jest trochę inna, nieco bardziej liberalna niż w Polsce. Wszystko dotyczy zresztą kwestii wykładni, bo jeśli mówimy o „uzasadnionym technicznie” użyciu części z metali nieszlachetnych i o konieczności „kolorystycznego odróżnienia elementów srebrnych i metalowych”, a takie są wymagania w przepisach konwencji wiedeńskiej, to wiadomo, że obydwa kryteria można różnie interpretować i trudno to obiektywnie ustalić. Za trzy dni na posiedzeniu Stałego Komitetu Konwencji w Lubljanie po raz kolejny będziemy prezentować wyroby srebrne pochodzące z pracowni polskiego artysty złotnika, zawierające elementy nośne z metalu nieszlachetnego, żeby ustalić, czy mogą być oznaczone CCM. Modelowe prawo probiercze powinno zawierać jak najwięcej szczegółowych regulacji, żeby jak najmniej zagadnień wymagało dodatkowych interpretacji. Ale to nie jest łatwe, tym bardziej że prawo ustalane jest na dłuższe okresy, a wszystko, czego dotyczy, zmienia się błyskawicznie, wraz z modą, trendami rynkowymi. Zmienia się wzornictwo, technologie wytwarzania wyrobów.

Czasami drobne różnice w prawie stanowią barierę na rynku UE, np. różnice w limitach masy wyrobów zwolnionych z obowiązku badania i cechowania. Są bardzo różne progi w tym zakresie. Niektóre kraje w ogóle nie mają tego rodzaju wyłączeń. Niedawno udało nam się zatrzymać wyroby srebrne przeznaczone do sprzedaży na tragach w Brnie. W Czechach limit masy wynosi 3 g, u nas 5 g. Przedsiębiorca myślał zatem, że może sprzedawać w Czechach wyroby 4,5-gramowe tylko ze swoim znakiem imiennym. Naraziłby się na dużą „pokutę” (karę), a w tym zakresie nasi południowi sąsiedzi są bardzo skrupulatni i konsekwentni w egzekwowaniu prawa, czego doświadczyły wiele razy polskie firmy. Na szczęście wytwórca zadzwonił, zapytał i ustaliliśmy zasady wprowadzenia tych wyrobów na rynek czeski. Zachęcam przedsiębiorców do lektury zagranicznych przepisów, linki do nich podajemy na naszych stronach internetowych. Można też zawsze zadzwonić do któregoś z urzędów probierczych z konkretnym pytaniem.

Proszę jednak korzystać w tym zakresie z telefonów do dyrektorów OUP lub naczelników naszych wydziałów nadzoru. Nie wszyscy nasi pracownicy posiadają rzetelne, aktualne informacje. Jak powiedziano wyżej, wiedzę o zagranicznych systemach trzeba stale sprawdzać i aktualizować. Nie cały nasz personel ma takie możliwości i kompetencje.

W 2017 r. rozmawiałyśmy na temat planowanych zmian w prawie probierczym. Czy coś się wydarzyło tym zakresie?

W zespole konsultacyjnym do spraw probiernictwa, powołanym w 2016 r. przez prezesa Głównego Urzędu Miar, wypracowano rekomendacje do nowelizacji prawa. Jest to pakiet propozycji legislacyjnych, zmierzających do zaostrzenia nadzoru probierczego. Chodzi o poprawę jego skuteczności, wyeliminowanie nielegalnych działań i nieuczciwej konkurencji. Rozważane jest wprowadzenie regulacji w dziedzinie gemmologii, zwiększenie kontroli urzędów w odniesieniu do metali inwestycyjnych. Nie chciałabym teraz referować poszczególnych planowanych zmian, bo trwają prace nad oceną skutków regulacji i dopiero po jej zakończeniu będzie można przystąpić do dalszych prac nad konkretnym projektem.

Czy można już mówić o jakichś ustalonych terminach w tym procesie?

Jeszcze na to za wcześnie. W planach prac legislacyjnych na ten rok założono opracowanie projektu.

Należy pamiętać, że powstaje on we współpracy trzech instytucji: MPiT, GUM i OUP. Musi być konsultowany z zainteresowanymi podmiotami, z innymi resortami. Wszystkie zmiany prawne już na etapie OSR są poddawane analizie pod kątem zgodności z przepisami UE. Potem oczywiście przechodzą przez proces formalnej notyfikacji. Chodzi o to, żeby eliminować bariery, harmonizować przepisy. Jest to bardzo ważne w kontekście tego wzajemnego uznawania, o którym mówiłam wcześniej. Może się zatem zdarzyć, że niektóre wnioski legislacyjne zostaną zakwestionowane jako niezgodne z zasadami wolnego rynku. Nie wyprzedzajmy jednak formalnych procedur i trybu legislacyjnego. Zespół do spraw probiernictwa stanowi płaszczyznę współpracy GUM i urzędów probierczych z przedsiębiorcami, organizacjami branży jubilerskiej, uczelniami, instytutami badawczymi.

Można zatem stwierdzić, że jest to dość fachowe i obiektywne gremium i miejmy nadzieję, że projekt nowelizacji prawa opracowany na podstawie tych rekomendacji będzie spójny, uniwersalny i zgodny z potrzebami bezpiecznego rynku obrotu wyrobami z metali szlachetnych.

Co, pani zdaniem, jest najważniejsze w tej nowelizacji

? Uzyskanie lepszych narzędzi do walki z wykroczeniami w e-obrocie, rezygnacja z zawiadamiania o kontrolach, potencjalnie nowe kompetencje OUP. To spore wyzwanie. Z naszego punktu widzenia istotne jest też uporządkowanie niektórych przepisów dotyczących opłat, szczególnie uproszczenie ich w odniesieniu do analiz chemicznych. Chcielibyśmy także uzyskać uprawnienie do pobierania opłat za czynności, które często wykonujemy, nie biorąc opłat, a które bardzo opóźniają naszą pracę. Zgodnie z przepisami (art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy – Prawo probiercze), wyroby zgłaszane do badania i oznaczania powinny być oczyszczone, posegregowane i niesplątane. Jeśli nie spełniają tych wymogów, mogą być zwrócone zgłaszającemu albo na jego wniosek odpłatnie posegregowane, oczyszczone i rozplątane w OUP. Szkopuł w tym, że nikt nigdy nie składa wniosku o to, żeby urząd odpłatnie wykonał te czynności, a my nie umiemy odmówić ich przyjęcia. Rezultat jest taki, że nieodpłatnie wykonujemy dużo dodatkowej pracy, narażając się równocześnie na zarzuty opieszałości. To jest czasami tak, że odbieramy w okienku dużą liczbę cieniutkich łańcuszków czy naszyjników wrzuconych niedbale do miski – zapiętych i poplątanych.

Nasze czynności wydłużają się wtedy znacząco, a jak wiadomo terminy narzucane nam przez klientów są z reguły ekspresowe. Modelowy sposób zgłoszenia łańcuszków to ułożenie ich razem, rozpiętych, przewiązanie w dwóch miejscach i zapakowanie w rulon, który swobodnie rozwiniemy. Inny problem – z opakowaniami. Czasami nie ma uzasadnienia, żeby każdy wyrób był odrębnie zapakowany, w zapiętej lub nawet spiętej zszywaczem torebce. Bardzo kłopotliwe i czasochłonne jest takie rozpakowywanie i ponowne pakowanie. Trochę innymi prawami rządzą się tzw. celebrytki. Tu sami proponujemy, żeby były indywidualnie zapakowane, bo szczególnie łatwo je poplątać i uszkodzić. W takich wypadkach nie domagalibyśmy się dodatkowych opłat, ale czasami ich pobranie byłoby uzasadnione, pod warunkiem że prawo na to pozwoli. Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejcza

Rynek się zmienia, a my wraz z nim

Rozmowa z Cezarym Kanią, prezesem Stowarzyszenia Rzeczoznawców Jubilerskich, o polskim rynku jubilerskim i zmianach na nim zachodzących

Został pan nowym prezesem Stowarzyszenia Rzeczoznawców Jubilerskich. Jakie decyzje jako nowy prezes już pan podjął? I jakie zmiany planuje pan wprowadzić w pracy SRJ

? Od ostatnich wyborów minęło już trochę czasu, właściwie zbliżamy się do półmetka kadencji. Stowarzyszenie nie potrzebuje rewolucji i dogłębnych zmian, tylko ciężkiej pracy na rzecz rozwoju naszego wspólnego dzieła, jakim jest SRJ. Ostatnio SRJ bardzo prężnie się rozwija, przystępuje do nas coraz więcej młodych, którzy poszukują wiedzy i możliwości spotkania innych ludzi z branży. Wraz z nowym zarządem skupiamy się na tym, by nasi członkowie otrzymywali jak najwięcej możliwości poszerzania i utrwalenia wiedzy, której poszukują. Dlatego też wprowadzamy nowe rodzaje kursów, jak np. kurs z projektowania 3D czy też ocenę kamieni w oprawie. Wprowadziliśmy właśnie kolejne darmowe warsztaty przeznaczone tylko dla członków SRJ. Ponadto odpowiadając na oczekiwania naszych członków i na ich wyraźną prośbę, stworzyliśmy wraz z firmą ubezpieczeniową nowy produkt ubezpieczeniowy dla rzeczoznawców, jakim jest OC od wycen i ekspertyz.

Jak z perspektywy prezesa SRJ ocenia pan polski rynek jubilerski? Czy w nadchodzącym roku czekają nas jakieś zmiany?

W dzisiejszych czasach bardzo trudno jest prowadzić jakikolwiek biznes, a w branży jubilerskiej tym bardziej. Coraz więcej obowiązków fiskalnych, a jednocześnie coraz trudniej o klienta. Mimo wszystko uważam, że trzeba być optymistą, wtedy będzie łatwiej. Przyglądając się branży, trudno przewidywać jakieś zmiany na rynku, możemy sobie tylko życzyć, by – jeżeli nadejdą – były to dobre zmiany

Jak ocenia pan rok 2018 z perspektywy rynku kamieni szlachetnych? Czy Polacy docenili biżuterię wykonaną z kamieni szlachetnych? Czy inwestują swoje pieniądze w kamienie i metale szlachetne?

Zawirowania gospodarcze na rynkach światowych, które nie ominęły naszego kraju, miały także wpływ na nasz rynek. Z powodu mocnego wzrostu cen klienci zwrócili swoje zainteresowanie w kierunku biżuterii modowej oraz galanterii, zamiast biżuterii z kamieniami szlachetnymi. Teraz potrzeba dużo pracy, by odbudować zainteresowanie klienta prawdziwą biżuterią. Uważam, że powinniśmy edukować klientów i tłumaczyć, co ma wartość ponadczasową, a co jest tylko chwilową błyskotką.

Obserwując rynek jubilerski, możemy zauważyć, że biżuteria tradycyjna ustępuje pola tzw. biżuterii modowej. Klienci coraz rzadziej zwracają uwagę na jakość biżuterii, a większą atencją obdarzają markę. Czy biżuteria ze szlachetnych kruszców ma szansę na polskim rynku jubilerskim?

Faktycznie, tak jak zwróciłem uwagę wcześniej, klienci szukają biżuterii modowej, coraz rzadziej zwracając uwagę na prawdziwą wartość i piękno wyrobów. Coraz częściej poszukiwane są alternatywne materiały niemające żadnej nominalnej wartości. Coraz częściej ważniejsza jest metka, a nie to, z czego jest wykonany wyrób. Mimo tych niepokojących trendów jest spora część klientów, którzy rozumieją, że moda przemija, a biżuteria z naturalnym kamieniem ma wartość i często, będąc obdarzona sentymentem, może stanowić przepiękną pamiątkę rodzinną lub też lokatę kapitału, a czasem nawet inwestycję.

Czy jako prezes Stowarzyszenia Rzeczoznawców Jubilerskich widzi pan zagrożenia, a może szanse rozwoju, w pojawiających się na rynku kamieniach syntetycznych i innych materiałach jubilerskich, które nie tylko znacznie ułatwiają pracę złotnika, ale także z powodu swojej ceny, zmieniają rynek jubilerski?

Zastanawiając się nad sytuacją na rynku dotyczącą kamieni syntetycznych, uważam, że nie można tego problemu rozpatrywać przez pryzmat zagrożenia czy szansy rozwoju. Rynek rozwija się i zmienia bez ustanku, a naszym zadaniem jest nadążać za nim i dostosowywać się do sytuacji. Bardzo dawno temu weszły na rynek kolorowe kamienie syntetyczne, oczywiście znalazły swoich zwolenników, ale jednocześnie gros klientów poszukuje naturalnych kamieni szlachetnych. Dlatego też rzeczoznawcy muszą cały czas się szkolić, aby nadążać za tymi zmianami tak, by móc służyć klientom radą i pomocą.

Stowarzyszenie Rzeczoznawców Jubilerskich, którego jest pan prezesem, współpracuje z HRD, czyli Wysoką Radą Diamentów w Antwerpii, prowadzi szkolenia, pracuje nad ujednoliceniem poziomu cenowego wycen diamentów. Jak wasza działalność wpływa na jakość świadczenia usług jubilerskich na polskim rynku? Co można jeszcze zmienić, poprawić?

To prawda, wiele lat temu nawiązaliśmy współpracę edukacyjną z Wysoką Radą Diamentów w Antwerpii. Co roku organizujemy grupę chętnych, którzy chcą podnosić swoją wiedzę. Zapewniamy im tłumacza i najlepsze warunki do szkolenia. Ponadto dbając o wysoki standard wiedzy naszych rzeczoznawców z zakresu diamentów oraz gemmologii, wymagamy, by każdy raz na pięć lat wyjechał do HRD lub do Idar-Oberstein celem doszkalania i poznawania wszystkich nowości. W dziedzinie gemmologii i diamentów ciągle coś się zmienia, więc my jako rzeczoznawcy powinniśmy zrobić wszystko, by nadążać za tymi zmianami. Staramy się zacieśniać naszą współpracę z HRD, dlatego też połączyliśmy kursy gemmologiczne w jeden wspólny. Wraz z HRD dostosowaliśmy nasze programy i od tego roku pierwszy tydzień gemmologii odbywa się w Polsce.

Polska branża jubilerska boryka się z wieloma problemami. Jaki według pana wydaje się najbardziej palącym?

Największym problemem są chyba zatory płatnicze i pewne odwrócenie się klientów od prawdziwej biżuterii. Miejmy nadzieję, że jest to tylko chwilowy odwrót i trend niedługo się zmieni.

Czy w Polsce możemy mówić o rynku wtórnym? Jak wygląda sytuacja obrotu biżuterią z drugiej ręki w Polsce?

Rynek złota jest bardzo nasycony wyrobami nowymi, półki w sklepach uginają się od złota, więc komisy takie, jak pamiętamy z dawnych lat, przestały mieć rację bytu. Jednak nie przekreślałbym zupełnie sensu istnienia komisów. Firmy, które specjalizują się w tego typu sprzedaży, wyspecjalizowały się w wyrobach unikatowych z kamieniami tylko naturalnymi, bardzo często w starej biżuterii. Klient przychodzący do tego typu placówek z reguły jest świadomym klientem i wie dokładnie, czego i za jakie pieniądze szuka. Reasumując, uważam, że jest miejsce na handel biżuterią z drugiej ręki, a nawet można powiedzieć, że powoli się odradza.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Przyszedł czas na biżuterię świetnej jakości

Rozmowa ze Zbigniewem Góreckim, prezesem Firmy Jubilerskiej Górecki, o polskim rynku biżuteryjnym

Sytuacja na rynku jubilerskim zmienia się niezwykle dynamicznie. Producenci biżuterii i jej sprzedawcy bardzo szybko reagują na potrzeby klienta, dostosowując swoją ofertę do jego oczekiwań. Jak ocenia pan zmiany, które w ostatnim czasie obserwujemy na polskim rynku biżuteryjnym?

Faktycznie, rynek staje się bardzo dynamiczny, co wymusza wprowadzanie dużej ilości nowych wzorów, a w niektórych obszarach wręcz całej linii wzornictwa. Są to jednak produkty tanie, komponowane z różnych surowców, często modowe gadżety z domieszką kruszcu i niewielkim nakładem pracy jubilera. Z drugiej strony, oglądając katalogi i książki z trendami na najbliższe lata, dostrzegam trendy, które były publikowane osiem lat temu na świecie, a w dniu dzisiejszym widzę powolne przebijanie się ich na rodzimym rynku. Jest zatem różnie, nadrabiamy straty, goniąc zamożny świat.

Personalizacja biżuterii, wprowadzanie kolekcji modowych, obniżanie cen wyrobów to niejedyne zmiany, jakie w ostatnim czasie odnotowano na rynku jubilerskim. Jak według pana w najbliższym czasie będzie wyglądała sytuacja na tym rynku? Czego możemy się spodziewać?

Personalizacja – z mojego doświadczenia – to coraz głębszy trend we wzornictwie. Po latach masowej produkcji galanterii złotej, która z tytułu niskich cen (ale i kiepskiej jakości) opanowała rynek, ludzie oczekują zmian. Wiele osób chce posiadać biżuterię o cechach i walorach mocno spersonalizowanych z osobą, która będzie jej posiadaczem i użytkownikiem. Podkreślę w tym momencie, może nieskromnie, że nasza firma jest pionierem na rynku polskim we wprowadzaniu kolekcji modowych. Zawsze graliśmy formą, kolorem i odważnymi innowacjami w projektowaniu, stosowanymi od ok. 20 lat. Myślę, że rynek jubilerski będzie jeszcze bardziej dynamiczny, jeśli chodzi o poszukiwanienowych surowców, materiałów, projektów. Będzie zasilany coraz bardziej wyrafinowaną technologią, będzie nanosił systematyczne i dynamiczne zmiany w produkcji i projektowaniu form jubilerskich – dotyczy to trendów i biżuterii modowej. Z drugiej strony jest klasyczne jubilerstwo z produkcją opartą na najwyższych wartościach, szlachetnych kamieniach i kruszcach. Wszystko tam jest wartościowe i dopracowane. I tu będzie coraz większy podział i rozwarstwienie – bardzo tanie, ogólnodostępne ozdoby i bardzo drogie wyroby, w których dominują przepych, elegancja, absolutny luksus, ale niestety dla bardzo nielicznych.

Jak z perspektywy pana firmy wyglądają oczekiwania klientów względem biżuterii? Czy ich preferencje w ostatnim czasie zmieniły się diametralnie

? Tak, klienci są coraz bardziej świadomi, oczytani, zapoznani z ogromną ofertą bardzo szerokiego rynku. Poszukują dobrej i dobrze wykonanej biżuterii o masywnej konstrukcji, która da gwarancję długiego użytkowania bez serwisu. Niska cena przestaje być reklamą i zaletą wyrobu. Wzbudza podejrzliwość. Klienci wyciągnęli wnioski z zakupu taniej i masowej biżuterii.

Jaki rodzaj biżuterii jest najchętniej kupowany przez Polaków? Na co nasi rodacy zwracają największą uwagę podczas wyboru biżuterii?

Myślę, że obrączki i pierścionki zaręczynowe oraz łańcuszki i dewocjonalia to w segmencie jubilerstwa najszerszy rynek zakupowy. Drugi segment sprzedaży to biżuteria modowa: złota, srebrna, łańcuszki, bransoletki, zawieszki, wyroby masowe, tanie, kupowane pod wpływem impulsu i chwili, jako element mody, sprawienia sobie lub komuś niespodzianki lub prezentu.

Polska branża jubilerska stara się podbić swoją biżuterią, za którą idzie wieloletnia praca nad oryginalnym wzornictwem, zagraniczne rynki. Czy wydaje się panu, że polska biżuteria ma szansę stać się rozpoznawalna na światowych rynkach?

Polską biżuterię podzieliłbym na dwie grupy: biżuteria ze srebra i bursztynu, która cały czas stara się promować branżę i lokalny surowiec, jakim jest bursztyn. Producenci ci są widoczni na światowych imprezach targowych i na pewno są efekty tej pracy i promocji. Drugi segment to galanteria złota oraz biżuteria złota z kamieniami szlachetnymi. W tym segmencie bardzo dobrze radzą sobie producenci obrączek. Niektórzy z nich to europejska czołówka. Jeżeli chodzi o dobra bardzo luksusowe – biżuterię z kamieniami szlachetnymi – to Polska jest biednym krajem. Rynek dóbr luksusowych jest bardzo płytki, o słabej płynności sprzedaży. Kraje bogate i rynki dojrzałe konsumują luksus jubilerski i tam jest możliwość, że wyrosną mocne marki producenckie. To jest rynek ogromnych wartości, drogich kamieni, wielkich i drogich kampanii marketingowych. Nie zauważyłem, żeby jakiś polski producent przebijał się na tym rynku. Poza tym myślę, że około 90 proc. biżuterii złotej z kamieniami szlachetnymi sprzedawanej w naszym kraju pochodzi z importu. Polski rynek producencki w złocie jest słaby i zdominowany przez masowy import.

Współczesna biżuteria nierozłącznie związana jest z nowoczesnymi technologiami. Każdy producent biżuterii dysponuje maszynami, które znacznie ułatwiają mu pracę. Można odnieść wrażenie, że umiejętności rzemieślnicze powoli odchodzą do lamusa. Czy wydaje się panu, że przyszłość – to biżuteria wykonana z użyciem nowych narzędzi jubilerskich, czy może znajdzie się na rynku nisza dla rzemieślników?

Nowoczesne technologie bardzo wspierają pracę i dają dużo nowych możliwości w projektach i wykonaniu. W moim odczuciu jednak bez znajomości warsztatu i tradycyjnych technik, które uczą podstaw i myślenia, z naciskiem na myślenie, trudno będzie stworzyć coś sensownego, użytkowego, wartościowego. Według mnie bez połączenia takich czynników, jak pasja, zamiłowanie, przygotowanie warsztatowe, trudno będzie zostać profesjonalnym jubilerem czy też producentem markowej biżuterii. Ktoś, kto nie zna warsztatu, ma słabe szanse chociażby na projektowanie w programie 3D. Po prostu nie czuje materii. Mam przygody z projektantami, którzy pominęli w swej edukacji podstawy warsztatowe. Projekty, które tworzyli, nie spełniały żadnych wymogów, nie miały walorów użytkowych ani praktycznych. Doszedłem do wniosku, że w ogóle nie rozumieją, co to jest konstrukcja produktu i jakie warunki musi spełnić, żeby była użytkową. Nowoczesna technologia najczęściej oznacza produkt masowy, tani, często byle jaki, dla wszystkich i dla nikogo. Jedyna zaleta jest taka, że każdego na takizakup stać. Natomiast produkt rzemieślniczy to dzieło intelektu, ludzkich rąk, sztuka, rzeźba w metalu, biżuteria indywidualna i spersonalizowana. Ozdoby te są wyrobami pokoleniowymi, rodzinnymi, traktowanymi jak klejnot rodzinny, a zarazem inwestycja kapitału. Pytanie jest takie: ile osób będzie stać na ekskluzywny luksus? Rzemieślniczy produkt to znaczy drogi, indywidualny, prestiżowy, zamawiający jest majętny i stać go na luksus. Produkt masowy, technologiczny, tzw. pik modowy w danym sezonie, jest fajny i tani, ale po sezonie to tylko wartość np. 2 g w złomie złota i nic więcej.

Firma Jubilerska Górecki zaskakuje odbiorców unikatowym wzornictwem. Kim są projektanci państwa biżuterii i gdzie tkwi sekret unikatowego stylu?

Tak, to prawda, nasza firma to koncept bardzo rzadki na naszym rynku. Mamy swoje klimaty, w których się obracamy. Tworzymy nieustannie nasze autorskie kolekcji od przeszło 20 lat. Pierwsza to „Tradycja i Styl”, a ostatnia „Go Baroque”. Ta najnowsza obrazuje najnowsze światowe trendy w polskim wydaniu. Butelkowa zieleń turmalinu, czarne brylanty, morganity i trzy kolory złota – to wszystko współgra i wzajemnie się uzupełnia. Nasi projektanci to w przewadze rzemieślnicy wychowani na tradycyjnym warsztacie jubilerskim. Czują to, co robią. Ponadto przez długie lata współpracujemy z łódzką ASP. W trakcie odbywania przez studentów praktyk powstawały nowatorskie, innowacyjne pomysły i rozwiązania, które znalazły zastosowanie w późniejszym wzornictwie i produkcji. Było to wspaniałe połączenie młodości i entuzjazmu z tradycyjnym i wyrafinowanym warsztatem rzemieślniczym. Nasi klienci również zachęcają nas do korzystania z ich inspiracji.

Ostatnie lata pokazały, że rynek biżuteryjny może funkcjonować także w wirtualnej rzeczywistości. Niemal wszystkie marki jubilerskie mają swoje sklepy internetowe i za ich pośrednictwem sprzedają biżuterię. Czy w najbliższym czasie sprzedaż biżuterii będzie odbywała się jedynie za pośrednictwem sieci?

Tak, rynek internetowy bardzo mocno się rozwija i sprzedaż wzrasta. Jednak sklep internetowy powinien mieć połączenie z fizycznym. Te dwa sklepy się uzupełniają. Oglądamy wyrób w sklepie, kupujemy przez internet – lub odwrotnie. Myślę, że to będzie jednak sprzedaż biżuterii taniej, masowej, porównywalnej z inną masowo występującą w internecie. Kupując klejnot, wartość, inwestując duże pieniądze, nie obędzie się bez wizyty w salonie jubilerskim. Znajdziemy tam profesjonalną obsługę, otrzymamy porcję niezbędnej wiedzy o produkcie. W trakcie wizyty mamy prezentację produktu i negocjacje, a za tym idą emocje, kontakt z ludźmi i sztuką. Musi być zatem bezpośredni. Dopowiadając, czytałem ostatnio raporty dużych sieci handlowych, w których obecnie sprzedaż internetowa daje 10-20 proc. obrotu firmy. Taka jest skala tej sprzedaży. Ale bardzo dużo sklepów internetowych jedzie na stratach, co zauważył autor raportu.

Firma Górecki co roku wprowadza na rynek nową kolekcję złotej biżuterii. Czy w tym roku zaskoczycie odbiorców i jaka jest historia powstania kolekcji?

Nasze kolekcje są wprowadzane co dwa lata. Zawsze miejscem premiery są warszawskie targi. Ostatnia nasza kolekcja „Go Baroque” miała premierę w 2017 r., również na targach w Warszawie. W roku, w którym n i e powstaje kolekcja, tworzymy wzory dla szerokiego odbiorcy. Tak więc w 2019 r. będzie czas na wprowadzenie nowej kolekcji na rynek jubilerski. Mogę powiedzieć, że na pewno będzie to biżuteria, w której główną rolę będą odgrywały kolory natury oprawione w ciekawych i nowych formach. Ale więcej na ten temat w przyszłym roku.

Jakie plany na najbliższą przyszłość ma firma Górecki? Czego możemy się spodziewać w najbliższym czasie?

Dalej będziemy wierni temu, co rozpoczęliśmy 28 lat temu. Chcemy rozwijać i edukować polski rynek poprzez dostarczanie naszym konsumentom dobrej, polskiej biżuterii, spełniającej wszystkie oczekiwania, i to za rozsądne pieniądze. W dalszym ciągu stawiamy na rozwój eksportu, poszerzając go o nowe zagraniczne rynki. Pozostaniemy dalej wierni naszemu przewodniemu sloganowi: „Górecki Biżuteria z klasą”. Takie są pokrótce plany naszej firmy na przyszłość.

Dziękuję za rozmowę. Rozmawiała Marta Andrzejczak

Branża bursztynnicza ulega profesjonalizacji

Rozmowa z Michałem Kosiorem, dyrektorem biura Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników, o rynku bursztynu w Polsce

Rozmawiamy w przededniu Międzynarodowych Targów Bursztynu Ambermart. Jest to jedno z najważniejszych wydarzeń dla bursztynników nie tylko w Polsce. Czy ma pan oczekiwania względem tegorocznej edycji targów?

Targi Ambermart to znacznie spokojniejsza impreza od marcowego, wielkiego Amberifu. Daje to pewne możliwości działania poza stoiskiem MSB. Na Ambermart planujemy dwa kursy, tj. kurs teoretyczny, składający się z sześciu wykładów (złoża i geologia, imitacje, metody obróbki, historia, inkluzje oraz informacje o rynku), które w pewnym sensie organizują wiedzę pracownikom branżowym; i drugi kurs – warsztaty rozpoznawania modyfikacji i imitacji bursztynu. Prowadzi je nasz rzeczoznawca Jacek Ożdżeński. W ciągu całego dnia 12 osób ma możliwość zapoznania się z najważniejszymi cechami diagnostycznymi bursztynu i jego imitacji. Ponadto organizujemy Święto Ulicy Mariackiej, które jest przedłużeniem targów Ambermart i imprezą plenerową na najsłynniejszej uliczce związanej z bursztynem w Gdańsku. Mam nadzieję, że mimo planowanych działań znajdzie się chwila, by porozmawiać zarówno z kupcami, jak i wystawcami o sytuacji rynkowej, nowych kolekcjach, planach etc. Poza tym wszystkim Polska Agencja Inwestycji i Handlu w programie Moda Polska przygotowuje misję kupców i dziennikarzy na targi Ambermart. Bardzo jestem ciekaw, jak wyjdzie ta misja, gdyż program, który widziałem do tej pory, jest bardzo dziwny. Kupcy i dziennikarze branży jubilerskiej mają spędzić dwa dni w okolicach Łodzi, by oglądać fabryki bielizny, pończoch i wyrobów skórzanych. Uczestnicy podczas trzech dni misji przejadą ponad 500 km autokarem. Mimo że byłem na kilku różnych misjach, nie widziałem takiej, która w docelowym miejscu oferuje tylko jeden dzień, i to w całości zapełniony zorganizowanymi spotkaniami. Specyfiką naszej branży jest rozdrobnienie przedsiębiorców, stanowi to o jej sile i elastyczności, problemem jest to, że nikt nie zdoła podjąć wysiłku marketingowego, by rozreklamować bursztynową biżuterię czy zaprosić odpowiednią liczbę kupców i dziennikarzy. Branży brakuje stałych zleceń i zamówień z różnych rynków, nie tylko targowego handlu dwa razy do roku. Program Moda Polska miał dać taką możliwość, jednak obawiam się, że niewiele z szerokiej promocji wyjdzie.

Branża bursztynnicza rozwija się dynamicznie. Stale pojawiają się nowe wzory biżuterii, twórcy wykorzystują nowoczesne technologie pozwalające na produkcję ozdób z bursztynem. Jak ocenia pan zmiany, które zachodzą na polskim rynku bursztynnicznym w ciągu ostatnich kilku lat?

To zależy, co rozumiemy pod pojęciem rozwoju branży. Z pewnością przetwarzamy mniej surowców niż kilkanaście lat temu, zatrudniamy mniej ludzi, jednak wartość produkcji wciąż jest wysoka. Nie nazwałbym więc tego rozwojem, bo to sugeruje powiększanie, ale profesjonalizacją. Niegdyś zatrudniano wielu niewykwalifikowanych pracowników, dziś firmy biją się o fachowców. Dużym problemem w branży jest brak wykwalifikowanych złotników, wręcz zaskakujące jest to, że w Trójmieście, gdzie mamy największą produkcję wyrobów jubilerskich, od wielu lat nie może powstać szkoła czy klasa złotnicza. Jeśli chodzi o zmiany technologiczne, to z pewnością skrócił się czas wprowadzenia wzorów, jest to związane i z projektowaniem komputerowym, i z drukowaniem modeli 3D. Zmiany są istotne, ale same technologie, bez odpowiedniej kadry projektantów rozumiejących zasady projektowania, doboru proporcji, tworzenia przedmiotów użytkowych czy samych technologii jubilerskich, to wciąż mało. Polska branża bursztynnicza bezwzględnie tworzy najnowocześniejsze wzornictwo, ale gonią nas Chińczycy czy Rosjanie, którzy mają wsparcie swoich rządów i otrzymują sporą pomoc. Niestety często wiąże się to z nieuczciwą konkurencją i kopiowaniem wzorów, a dochodzenie praw do własnego wzornictwa za granicą jest bardzo trudne.

Jeszcze do niedawna głównym kierunkiem eksportu polskiej biżuterii z bursztynem był rynek chiński. Niestety w ostatnim czasie sytuacja uległa zmianie. Wydaje się, że polscy bursztynnicy muszą szukać nowych miejsc prezentacji swoich wyrobów. Jak ocenia pan tę sytuację? Gdzie polscy artyści złotnicy mogą sprzedawać swoją biżuterię?

Rynek chiński zdaje się być wciąż największym konsumentem, jednak zmienił się. Kilka lat temu na fali wznoszącej powstawało wiele sklepów, których magazyny trzeba było wypełnić towarem, wyroby z bursztynem oraz sam bursztyn były jednymi z produktów, które stały się atrakcyjnym upominkiem, sposobem na wyrażenie wdzięczności. Trzy lata temu, gdy rząd Chin zmienił prawo i zakazał kupowania prywatnych prezentów za służbowe pieniądze, rynek wyraźnie zastopował. Musimy jednak zrozumieć, że stało się to z całym rynkiem dóbr luksusowych, poczynając od biżuterii, a kończąc na zegarkach, które odnotowały największe spadki. Dziś to europejscy Chińczycy, którzy prowadzą sklepy dla chińskich wycieczek, stają się największym kupcem bursztynu. Perspektywicznymi rynkami są kraje, które dawniej kupowały bursztyn, czyli Zachód. Tu jednak trzeba przeprowadzić bardzo dużą kampanię informacyjną, że bursztyn to nie są korale dla babci ani nieprawdopodobnie drogie wisiory dla Chińczyków. Niestety ciężko zmienić ten stereotyp, gdyż media cały czas używają zdjęć popularnych, nieatrakcyjnych projektów. W czerwcowym numerze magazynu „InColor”, wydawanego przez International Colored Gemstone Association, do której to organizacji MSB należy, zaprezentowaliśmy cztery długie artykuły o bursztynie, w tym jeden prezentujący nowoczesne wzornictwo. Publikacja spotkała się z dużym zainteresowaniem.

Branża bursztynnicza stanęła w ostatnim czasie wobec kilku problemów. Nasycenie się rynku chińskiego, o czym mówiliśmy, jest z całą pewnością jednym z nich, ale nie jedynym. Kolejnym są wysokie ceny bursztynu, które wpłynęły na wzrost cen biżuterii z niego wykonanej. Jak branża bursztynnicza radzi sobie z tym utrudnieniem?

Ceny surowca bursztynowego poszybowały w górę z kilku powodów. Pierwszym był trudniejszy dostęp do surowca z obwodu kaliningradzkiego, gdyż rząd Rosji wprowadził utrudnienia w eksporcie surowca, by branża bursztynnicza w Rosji miała go więcej. Kolejnym był boom na rynku chińskim, który windował ceny najbardziej poszukiwanych kamieni w odcieniach białych i mlecznych. Ostatnie trudności na chińskim rynku i zmiany w Rosji spowodowały, że bursztyn w Polsce jest obecnie znacznie łatwiej dostępny niż chociażby dwa lata temu. Jako ciekawostkę powiem, że w 2017 r. sprowadziliśmy ponad tonę bursztynu z obwodu kaliningradzkiego. Kilka firm prowadzi import z Ukrainy. Ponadto Litwini w marcu ogłosili rozpoczęcie prac nad giełdą bursztynu w Wilnie, która oprze się na rosyjskim surowcu. Ważne jest także to, że na Lubelszczyźnie są firmy, które niebawem rozpoczną eksploatację złóż bursztynu lubelskiego.

Kolejnym problemem są zmiany ustawodawcze, które bezpośrednio uderzyły w branżę bursztynniczą. Jak ocenia pan stan o w i s k o ustawodawców i bursztynników? Jakie zmiany czekają nas w najbliższym czasie?

Od dwóch lat rozmawiamy z Ministerstwem Środowiska i mozolnie tłumaczymy, na czym polega wydobycie bursztynu, jakie są jego ceny, jak wyglądają i czym różnią złoża i wystąpienia. Bursztyn jest trudnym do zrozumienia dla laika materiałem, bo np. nie ma czegoś takiego jak średnia cena – to nie uncja złota czy srebra, każdy kamień może należeć do innej kategorii wielkościowej, jakościowej. Urzędnicy w MŚ zdziwili się, że Kombinat Bursztynowy w Jantarnoje dzieli bursztyn na 90 klas. W tym czasie MŚ już dwa razy wykreśliło bursztyn z nowelizacji prawa geologicznego i górniczego, zrezygnowało z opłaty koncesyjnej rzędu 800 zł na kilogram jakiegokolwiek wydobytego bursztynu, a co najważniejsze – uznało nas za partnera do prowadzonych rozmów. Na pewno bursztyn stanie się własnością Skarbu Państwa, będzie wydawana koncesja na wydobycie na poziomie MŚ, ale to jeszcze projekty. Mam nadzieję, że inaczej zostaną potraktowane wystąpienia na Żuławach i starsze od nich złoża na Lubelszczyźnie.

Co robi Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników, którego pan jest dyrektorem, w celu skonsolidowania środowiska?

Staramy się organizować wspólne wystąpienia na różnych rynkach. Poszczególni producenci są dla siebie konkurencją, ale pod wspólną marką MSB będą zauważeni jako silniejsi. Dlatego od kilku lat organizujemy pawilon MSB na jesiennych targach w Pekinie oraz polski pawilon na targach w Bangkoku. Staramy się pokazywać jak najszerszy przekrój wzornictwa na naszych wystawach zarówno w galerii MSB przy ul. Warzywniczej w Gdańsku, jak i wszystkich innych zewnętrznych wystąpieniach. Nasza galeria otwarta jest na wszystkie dobre inicjatywy.

Jakie cele stawiacie przed sobą w najbliższym czasie? Co udało się wykonać i co jeszcze przed nami?

Jednym z najważniejszych celów jest zaprezentowanie światu bursztynu bałtyckiego jako pełnoprawnego kamienia jubilerskiego. MSB od kilku lat prowadzi laboratorium bursztynu, od zeszłego roku występuje również na targach jubilerskich. W 2017 r. były to wszystkie targi branżowe w Polsce oraz China International Jewellery Fair w Pekinie, gdzie otrzymaliśmy zaproszenie do zaprezentowania się na wrześniowych targach jubilerskich w Hongkongu pośród najważniejszych laboratoriów gemmologicznych z całego świata. Udało się nam pokryć większość kosztów stosika, dzięki współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Pomorskiego. Pokazanie naszej branży, że jest nowoczesna, innowacyjna, a jednocześnie zaopatrzona w najbardziej profesjonalne narzędzia do badania i certyfikacji bursztynu, jest podstawą zapewnienia zaufania. Ważnym elementem są także fundowane przez MSB nagrody bursztynowe w konkursach Amberif Design Award czy legnickie Srebro oraz wsparcie szkół. Zależy nam bardzo, by kreatywne kawałki bursztynu trafiały zarówno do dojrzałych, jak i młodych artystów w Polsce i na świecie.

Dziękuję za rozmowę 

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Świętowanie niepodległości Polski wraz z krzemieniem

Rozmowa z Bożeną Ewą Wódz, kustoszem w dziale Sztuki w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu, o krzemieniu pasistym.

W Muzeum Okręgowym w Sandomierzu zgromadzona została jedyna na świecie kolekcja biżuterii i małych form złotniczych z krzemieniem pasiastym. Kamieniem, który nierozłącznie związany jest z Ziemią Sandomierską. Skąd wziął się pomysł, aby to muzeum stało się nie tylko swoistym dokumentalistą, ale także propagatorem krzemienia pasiastego?

Muzeum nie mogło pozostać obojętne na powstanie projektu Cezarego Łutowicza, który jako pierwszy rozpoczął wykonywanie dzieł biżuteryjnych i wyrobów złotniczych z użyciem krzemienia pasiastego. Rozpoczęło gromadzenie i dokumentowanie prac tego twórcy. Momentem przełomowym, który zadecydował o poszerzeniu zakresu gromadzenia i intensywnym rozwoju kolekcji w kierunku biżuterii współczesnej i małych form złotniczych, stał się współudział muzeum w realizacji programu Sandomierskich Warsztatów Złotniczych „Krzemień pasiasty – kamień optymizmu”. Towarzyszyła im informacja, że oto mamy swój typowo polski kamień – miejscowy minerał, który warto poznać, stosować jako kamień jubilerski, bo to nie tylko wyróżnik „sandomierskiej sztuki srebra”, ale również wyróżnik polskości.

Ile eksponatów liczy państwa kolekcja? I jakim kryterium kierują się państwo, wybierając okazy do swojej kolekcji?

Kolekcja zgromadzona w latach 2000-2016 liczy 277 prac. To niewiele, a zarazem bardzo dużo, zważywszy, że każde z dzieł jest przekazem lub darem autora, a dowody życzliwej przyjaźni okazało naszemu muzeum bez mała osiemdziesięciu twórców. Sztuka, która trafia do kolekcji, czyli klasyczna biżuteria, małe formy złotnicze i obiekty instalacje, poza obowiązkowym i świadomym zastosowaniem w realizacji krzemienia pasiastego musi być sztuką. Preferujemy zatem biżuterię autorską, unikatową (niezwiązaną z modą), rzetelny warsztat oparty na znajomości tradycyjnych technik, oryginalny design oraz dobrą jakość w szerokim znaczeniu tego słowa. Nie bez znaczenia jest także przekaz, otwierający przed widzem sferę doznań emocjonalnych i metafizycznych, skłaniający do refleksji. I oczywiście talent. Parafrazując Witruwiusza, można by rzec, że ani bowiem talent bez wiedzy, ani wiedza bez talentu nie mogą stworzyć doskonałego dzieła.

Czy mają państwo w planach poszerzanie kolekcji?

Kolekcja zgromadzona w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu dzięki artystom zajmującym się sztuką srebra to nie tylko największa w Polsce, ale i jedyna na świecie, świadomie kształtowana kolekcja krzemiennych unikatów. Sandomierski zbiór realizacji złotniczych i jubilerskich charakteryzuje otwartość, a to oznacza, że jest uzupełniany nowymi nabytkami. Ostatnie prace zostały włączone do zbiorów w 2016 r. Mamy nadzieję, że kolejni darczyńcy pomogą nam kontynuować rozpoczęte dzieło.

Jak polscy artyści złotnicy traktują w swoich realizacjach krzemień pasiasty? Jaką narrację budują wobec niego?

To, jak artysta wykorzystuje w swojej realizacji krzemień pasiasty, zależy w dużej mierze od jego osobistej wrażliwości i stopnia poznania tego kamienia. Prócz wiedzy historycznej z pewnością przydatna jest znajomość różnych technologii obróbki – od ręcznych metod prehistorycznych po współczesną obróbkę mechaniczną, które wbrew pozorom wcale nie są łatwe i wymagają dużego doświadczenia. Twórcy unikatów dążą oczywiście do tego, by ostateczny efekt ich pracy artystycznej był wyjątkowy. Szlachetna dekoracyjność i niepowtarzalność krzemienia pasiastego daje im w tym zakresie nieograniczone możliwości. Jedni artyści sięgają do odniesień oscylujących wokół prahistorii, nawiązujących do rzeczywistych bądź wyobrażeniowych form neolitycznych, inni obierają nurt nowoczesny, ale niestroniący od metafory i symboliki, kolejni stawiają na efekt czysto dekoracyjny, bez ukrytych znaczeń, zwracając się wyłącznie ku wnętrzu i akcentując pasiaste figuracje (pejzaże, żywioły, obrazy zjawisk natury). Warto przypomnieć, że cechą sandomierskiego wzornictwa jest wyjście poza czysto zewnętrzne, plastyczne cechy wyrobu i świadome odwołanie się do duchowego dziedzictwa przeszłości.

Czy podejmowaliście albo zmierzacie podjąć działania mające na celu zaproszenie artystów z całego świata, aby mieli szansę na poznanie krzemienia pasiastego i wykorzystanie go w swoich pracach?

Nasze warsztaty artystyczne prowadzone w latach 2000-2014 (VIII edycji) były skierowane do wszystkich artystów złotników zainteresowanych poznaniem krzemienia pasiastego jako kamienia jubilerskiego. Ze względu na ograniczoną liczbę miejsc – stanowisk w pracowni złotniczej, od początku miały charakter elitarny. Z zagranicy otrzymywaliśmy zgłoszenia głównie z krajów Europy i Ameryki Północnej, ale ostatecznie z naszej oferty szkoleniowej skorzystali tylko artyści polskiego pochodzenia z Anglii i Ukrainy. Nie mogąc realizować zajęć warsztatowo-plenerowych w szerszej skali, staraliśmy się docierać do artystów poprzez różne akcje promocyjne i światowe działania wystawiennicze. I to okazało się bardzo skuteczne. Poza stałą ekspozycją w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu, współorganizowaliśmy 20 czasowych wystaw krajowych. Nasze obiekty uczestniczyły w pokazach promocyjnych poza granicami: m.in. w Brukseli, Rimini, Delhi, Kalkucie i Bombaju (Cezary Łutowicz), Barcelonie (Cezary Łutowicz, Mariusz Pajączkowski), a multimedialna prezentacja „Sandomierz światową stolicą krzemienia pasiastego” była odtwarzana podczas Tygodnia Kultury Polskiej w Republice Argentyny w Buenos Aires i Obera (Jarosław Kolec). Na uniwersytetach we Florencji i w Udine odbyły się wykłady o krzemieniu pasiastym (Bożena E. Wódz). Potem były jeszcze światowe wystawy EXPO w Mediolanie i Astanie (Cezary Łutowicz). Nie muszę dodawać, że frekwencja na każdej z wystaw światowych to kilka milionów osób, co miało znaczenie dla szerokiego upowszechnienia informacji o naszym muzeum.

W zeszłym roku obchodziliśmy jubileusz czterdziestopięciolecia krzemienia pasiastego wykorzystanego jako kamień jubilerski. Jak oceniają państwo ewolucję „kamienia optymizmu” w tym czasie? Jak zmieniło się podejście artystów do tego materiału? Czy w ciągu niemal półwiecza widać zmianę we wzornictwie?

Krzemień pasiasty już ponad 45 lat jest wyróżnikiem sandomierskiej sztuki srebra. Nazywany bywa potocznie pasiakiem, nobilitująco – polskim diamentem lub metaforycznie – kamieniem optymizmu. Żaden inny kamień jubilerski nie musiał tak jak on, z wielkim trudem przebijać sobie przejścia z polnej drogi „na salony”. Dawno minęły już czasy, kiedy nikt nie traktował go jak tworzywo jubilerskie, ale raczej jako bezużyteczny odpad, a na pierwsze prace Cezarego Łutowicza patrzono z pobłażliwym uśmiechem. Na szczęście udało się – zdołał przekonać szerokie rzesze odbiorów do pokochania wyrobów z „kamieniem optymizmu” i dzisiaj ma już wielu naśladowców. A zmiany we wzornictwie? Najłatwiej prześledzić je oczywiście na przykładzie prac Cezarego Łutowicza, które od dekoracyjnej neosecesji przeszły w stronę oszczędnego stylu geometrycznego. Ewoluowało jego podejście do formy, techniki i stosowanych materiałów.

Jakie działania promocyjne podejmowane są przez muzeum, aby upowszechniać wiedzę na temat swojej unikatowej kolekcji?

Poza informacjami medialnymi dostępne są jeszcze katalogi VIII wystaw powarsztatowych zorganizowanych przez Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. Wystawiane sukcesywnie fragmenty kolekcji są podstawą prowadzonych na bieżąco zajęć edukacyjnych dla różnych grup wiekowych.

Krzemień pasiasty jest jedynym kamieniem jubilerskim, który związany jest z Polską. Czy wydaje się państwu, że „kamień optymizmu” mógłby stać się jednym z elementów promujących nasz kraj poza granicami? Jakie działania należałoby podjąć, aby tak się stało?

Z pewnością to pytanie powinno zostać w pierwszej kolejności skierowane do Cezarego Łutowicza, jako autora hasła o „kamieniu optymizmu”. Pierwsze formalne wykorzystanie krzemienia pasiastego jako wyróżnika polskości nastąpiło 1 maja 2004 r. w Brukseli, kiedy był eksponowany w momencie wejścia Polski do Unii Europejskiej. W 2011 r. stał się oficjalnym kamieniem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Zrobił prawdziwą furorę na Światowej Wystawie EXPO 2015 w Mediolanie, a w ubiegłym roku był także z wielkim powodzeniem prezentowany na EXPO 2017 w Astanie (Kazachstan). Nie ulega wątpliwości, że spisał się dobrze w swojej roli, a czy będzie jeszcze wykorzystywany jako element promocyjny? To jest trudne do przewidzenia z pozycji muzeum przechowującego kolekcję wybranych egzemplarzy sztuki jubilerskiej wykonanych z tego minerału.

W tym roku Polska obchodzić będzie stulecie swojej niepodległości, czy zamierzają państwo z tej okazji podjąć działania, które pozwoliłby na szeroką promocję „sandomierskiego skarbu”?

W Polsce rok 2018 ogłoszono Rokiem Jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę Niepodległości, a Komisja Europejska przyjęła wniosek Parlamentu Europejskiego ustanawiający rok 2018 jako Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego. Obecność krzemienia pasiastego w uroczystych obchodach obu tych wydarzeń, sankcjonuje jego piękna historia, ale też funkcja, jaką spełniał w pradziejach ziem polskich. Dołożymy wszelkich starań, by godnie ją podkreślić. Pomimo najlepszej woli w granicach naszych możliwości możemy przede wszystkim myśleć o zapewnieniu lepszych form ekspozycji i być może skatalogowaniu naszego zbioru.

Dziękuję za rozmowę. Rozmawiała Marta Andrzejczak

Bursztynowa biżuteria podbija świat

Rozmowa z Adamem Pstrągowskim, prezesem firmy S&A Jewellery Design, o sukcesie, jaki odniosła firma, oraz o polskim rynku bursztynniczym.

Na przełomie tego roku firma S&A Jewellery Design obchodzi dwudziestopięciolecie działalności. Są państwo jedną z największych firm jubilerskich w Polsce, prawdziwym potentatem produkcji biżuterii z bursztynem. Jak udało się państwu osiągnąć tak wielki sukces na polskim rynku biżuteryjnym?

Tak, 25 lat działalności za nami i aż trudno uwierzyć, że to prawda. Podsumowując, myślę, że z czystym sumieniem możemy wszyscy w firmie przyznać, że ten czas wykorzystaliśmy optymalnie. Bez przesady możemy przyznać, że nasze produkty są dostępne niemal na całym świecie. Jak to się udało? Na pewno dzięki konsekwencji w dostarczaniu właściwie zaprojektowanej biżuterii, a następnie wykonanej w najlepszej jakości. Od początku mieliśmy założenia, aby nasze kolekcje łamały stereo- typ, z czym tradycyjnie był kojarzony bursztyn. Zabiegamy o to, aby wyroby ze złotem Bałtyku na stałe zajęły godne miejsce obok innych naturalnych kamieni na półkach sklepów jubilerskich na świecie. W kraju chyba już nam się udało, nasze kolekcje są widoczne oraz dobrze się sprzedają w głównych sieciach w Polsce. A świat, pozbawiony uprzedzeń, na bursztyn patrzy zdecydowanie inaczej. Wyjątkowe wzornictwo oraz oprawa dostosowana do danego rynku skutkuje stałymi zamówieniami oraz współpracą z coraz większą grupą odbiorców.

Państwa biżuteria ceniona jest przede wszystkim na rynkach zagranicznych. Wyroby S&A można kupić we Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech, Hiszpanii, Rosji, USA, Kanadzie, Australii i Chinach, trafia tam bowiem niemal 80 proc. państwa produkcji. Co sprawia, że wyroby państwa firmy podbiły serca zachodnich klientów salonów biżuteryjnych?

Oferta, którą zapewniamy w wielu krajach, różni się od siebie, więc musimy doskonale wyczuwać nie tylko lokalną specyfikę rynku, ale także zmieniające się trendy. To skomplikowana sztuka, ale jak widać, można się jej nauczyć. Na pewno też nowoczesne wzornictwo, łączenie w umiejętny sposób bursztynu ze złotem i srebrem, a także niestandardowe podejście do wykorzystywania w wyrobach również innych kamieni szlachetnych pozwala przyciągnąć uwagę klientów oczekujących produktów nieszablonowych, wpisujących się styl wzorniczy danego regionu. W dzisiejszych czasach każdy produkt wprowadzany na rynek jako nowy wymaga wsparcia, pełnej oprawy oraz przemyślanego marketingu, o tym nie wolno zapominać. Połączenie tych zasadniczych elementów strategii zdobywania nowych rynków skutkuje wzrostem zainteresowania naszymi kolekcjami.

Wielką zaletą państwa firmy jest wzornictwo. Świadczy o tym choćby nagroda Trend Exhibitor, przyznana na ostatnich targach Vicenzaoro za konsekwencję w kreowaniu trendów, innowacyjne i doskonałe wzornictwo. Kim są projektanci, którzy dla państwa pracują? Jakie jest motto ich działań?

Studio Projektowe S&A składa się z sześciu osób, za wzornictwo na rynek chiński odpowiada Cyprian Chorociej, twórca pierwszej na świecie bursztynowej korony dla Miss Polonia, a za rynek Bliskiego Wschodu oraz północnoeuropejski odpowiada profesor Sławomir Fijałkowski, który to zaprojektował m.in. prezenty dla pary książęcej. Pracujemy w zespołach wzajemnie się uzupełniających. Dyrektor eksportu Marzena Leś koordynuje pracę Marty Hryc oraz Małgosi Szewczyk, które mają doskonały zmysł wyprzedzania swoimi pomysłami nadchodzących trendów w modzie jubilerskiej, co skutkuje coraz większym zainteresowaniem kupców naszymi nowymi kolekcjami. Myśl przewodnia całego Studia Projektowego jest jedna: tworzymy z pasją to, czego oczekuje od nas rynek, nie zapominając o DNA S&A.

Gdzie wykonywana jest państwa biżuteria?

Głównym miejscem produkcji jest zakład produkcyjny w Gdyni, w którym możemy realizować cykl produkcji od samego początku do końca. Produkcja składa się z najistotniejszych działów: projektowego, odlewni wraz z obróbką i polernią, szlifierni kamieni jubilerskich, montowni oraz działu unikatów. Korzystamy również z dwóch oddziałów produkcyjnych zlokalizowanych w woj. pomorskim, gdzie wykonujemy standardową masową produkcję niewymagającą stałego nadzoru technologicznego.

W 2008 r. firma S&A zdecydowała się na dość ryzykowny krok: oto firma produkująca biżuterię z bursztynem wprowadza na rynek kolekcję „Metamorfoza”, do której stworzenia posłużył bursztyn i kryształ Swarovskiego. Od tego czasu systematycznie wprowadzają państwo kolekcje biżuterii skierowane do osób, które poszukują niekonwencjonalnych rozwiązań. Jak oceniają państwo rynek biżuterii niekonwencjonalnej w Polsce i na świecie?

To coraz większy kawałek branży jubilerskiej, bo znużone standardami oraz niezmieniającym się wzornictwem młode pokolenie poszukuje czegoś odmiennego, indywidualnego, z czym będą mogli się utożsamić. Dlatego nieodzownym elementem dla każdej firmy jubilerskiej myślącej o utrzymaniu się z produkcją na terenie Europy jest posiadanie własnej charakterystycznej linii wzorniczej uzupełnianej przez pomysły zatrudnianych projektantów.

Czym kierują się państwo, tworząc nowe kolekcje biżuterii dla poszukujących oryginalności klientów?

To niezwykle złożony proces, który świadczy o sile firmy. Nie ma gotowej recepty, jak trafić w gusta wymagających klientów. Obserwujemy oraz reagujemy tak szybko, jak to jest możliwe, aby wyprzedzać konkurencję z Azji, która ma silny argument w ręku, jakim jest wciąż niska cena pracy oraz szybkość w naśladowaniu tego, co modne. Klient, który poszukuje odmiennej i oryginalnej biżuterii, jest wymagający, a dla takiego nabywcy należy tworzyć biżuterię absolutnie kompletną, zawierającą trzy główne elementy: pomysł, design oraz jakość, czyli – jak mówimy w S&A – „perfekcja w detalach”.

Biżuteria tworzona przez pana firmę, poza tradycyjnymi salonami sprzedaży, oferowana jest w sklepach internetowych. Jakim zainteresowaniem cieszy się biżuteria oferowana przez internet? Czy klienci nie obawiają się kupować za pośrednictwem sieci? Zdecydowanie nie. Nasza

firma ma ugruntowaną markę i jest to najlepszy gwarant jakości. Otwarcie przyznajemy, że swoją wiedzę o sprzedaży przez internet cały czas rozwijamy oraz udoskonalamy, pierwsze doświadczenia pokazują, że to bardzo obiecujący kanał dystrybucji. Nie oznacza to przy tym, że zamierzamy zarzucić sprzedaż tradycyjną, która jeszcze długo będzie dominować w sprzedaży dóbr luksusowych. Internet to nowy segment rynku, dużo młodsza klientela, więc dostosowujemy ofertę w internecie do oczekiwań tej właśnie grupy, unikając mieszania linii produktowych w tych dwóch kanałach sprzedaży.

Jak ocenia pan polski rynek bursztynu? Co zmieniło się na nim w ciągu ostatnich 25 lat?

Wiele, rynek biżuterii bursztynowej ma niezwykłą dynamikę – najpierw boom w USA po filmie „Jurassic Park”, a następnie krótki kryzys i do dziś trwająca koniunktura w Państwie Środka, która wywołała niesamowite zamieszanie z cenami surowca bursztynowego. Niestety wpłynęło to bardzo negatywnie na inne rynki, które odwróciły się od złota Bałtyku, nie rozumiejąc tak gwałtownej zmiany, nawet o kilkaset procent, ceny bursztynu. Zmiany wzmocniły oraz zahartowały branżę, z której wyłonił się trzon bursztynnictwa polskiego, który składa się z wielu firm świetnie dających sobie radę na rynku międzynarodowym, wyróżniających się stylem i wzornictwem.

Ostatnio branża jubilerska żyła problemami wynikającymi z wprowadzenia nowej ustawy o prawie geologicznym, która zmieniła przepisy dotyczące wydobycia bursztynu w Polsce. Czy udało się wypracować kompromis i czy branża bursztynnicza i miłośnicy biżuterii firmy S&A Jewellery Design mogą spać spokojnie?

Spółka S&A czynnie wraz z MSB uczestniczyła w informowaniu na bieżąco ustawodawcy, jak dużą krzywdę wyrządzi branży, wprowadzając nierealne przepisy w sprawie wydobycia. Nie możemy zapomnieć, że Federacja Rosyjska nałożyła w 2014 r. embargo na dostawy surowca bursztynowego do EU, chcąc tym sposobem wymusić na producentach z Polski i Litwy oddanie przywileju obróbki bursztynu Obwodowi Kaliningradzkiemu. Jesteśmy przekonani, że nasze działania, pisma oraz lobbing uzmysłowił mocodawcom, iż zasługujemy na wsparcie oraz odpowiednie do funkcjonowania w bardzo konkurencyjnym środowisku przepisy regulujące wydobycie bursztynu.

Czego możemy się spodziewać w najbliższej przyszłości po firmie S&A?

Dalszej konsekwencji w działaniu, determinacji w promowaniu na świecie naszego dobra narodowego, jakim jest bursztyn. Nie zamierzamy rezygnować z możliwości, jakie otwierają się przed branżą jubilersko-bursztynniczą na wszystkich dostępnych rynkach międzynarodowych.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Sztukę tworzą ludzie, nie maszyny, a talent artysty jest decydujący

Rozmowa z dr. Sergiuszem Kuchczyńskim, prodziekanem Wydziału Tkaniny i Ubioru Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi

Polski Jubiler: Został pan prodziekanem Wydziału Tkaniny i Ubioru w Akademii Sztuk Pięknych im. W. Strzemińskiego w Łodzi. Jak widzi pan przyszłość wydziału? Jakich zmian można się spodziewać w najbliższym czasie?

Wydział Tkaniny i Ubioru jest najstarszym w polskim systemie szkolnictwa wyższego, kształcącym projektantów ubioru, biżuterii i tkanin. Jego wyjątkowość wywodzi się z koncepcji wybitnych artystów, pedagogów Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, z Władysławem Strzemińskim na czele, zakładających kształcenie równoległe artystyczne i projektowe, którego celem było przenikanie się doświadczeń i ich wzajemne oddziaływanie. W wyniku tak realizowanego programu dydaktycznego studenci Wydziału Tkaniny i Ubioru, oprócz wiedzy teoretycznej, projektowej i umiejętności warsztatowych wynikających ze specyfiki konkretnych specjalizacji, rozwijają się artystycznie w pracowniach malarstwa, rysunku, rzeźby, grafiki, fotografii. Naturalnie, program tworzony ponad siedemdziesiąt lat temu ewoluował i zmienia się w dalszym ciągu. Dzisiaj ta równowaga między kształceniem ogólnoplastycznym a projektowym przesuwa się na rzecz kształcenia specjalistycznego-kierunkowego. Decyduje rozwój technologii, oczekiwania producentów – bo należy pamiętać, że projektowanie jest wspaniałe, ale jest jeszcze wspanialsze, gdy dany projekt zostanie wprowadzony do produkcji. Zależy nam na zminimalizowaniu okresu, w któ rym absolwent pozostaje w zawieszeniu po skończeniu studiów, dlatego chcemy tak skonstruować program, aby umiejętności nabyte w czasie nauki pozwalały natychmiast podjąć pracę, czyniąc absolwenta doskonale wykształconym projektantem. To właśnie kierunki rozwoju na najbliższe lata.

Patrzy pan na polską sztukę złotniczą jako wykładowca, teoretyk, ale także praktyk – aktywny twórca, projektant biżuterii. Jak ocenia pan polską sztukę złotniczą? Jak zmieniała się ona w ciągu ostatnich kilku lat?

Obserwuję sporo pozytywnych zmian. Wielu młodych ludzi postanawia studiować projektowanie biżuterii. Dostrzegam także zmiany zachodzące w firmach jubilerskich, stawianie na nowoczesny design, za którym nierzadko stoi osoba projektanta. Zwrócenie uwagi na nowoczesne, oryginalne wzornictwo decyduje o postępie i rozwoju. Sądzę, że są to kierunki, w których podążać będzie polska sztuka złotnicza. W Polsce mamy świetnych projektantów i dobrze zarządzane nowoczesne firmy, które dostrzegają wagę właściwie zaprojektowanego produktu. Ogromny potencjał widzę w działaniach promujących bursztyn i kibicuję wszelkim inicjatywom mającym na celu rozwój wzornictwa w tej dziedzinie. Podsumowując, dla mnie jako dydaktyka, ale i projektanta, niezmiernie ważne jest, aby starania i wysiłek młodych ludzi kończących szkoły związane z szeroko pojmowaną sztuką złotniczą znalazły swój ciąg dalszy w postaci współpracy z firmami, a co za tym idzie – realizacji projektów. Budowanie relacji, wsłuchiwanie się w potrzeby potencjalnych pracodawców jest dla mnie, jako osoby odpowiedzialnej za rozwój przyszłych projektantów biżuterii, istotne, a z drugiej strony oczekuję większej ufności i zaufania, bo wspólnie możemy wiele.

W jakim kierunku będzie rozwijała się polska sztuka złotnicza? Można zauważyć, że artyści coraz częściej w swojej pracy wykorzystują nowoczesne technologie, a rzadziej sięgają po tradycyjny warsztat złotnika. Czy polska sztuka będzie tworzona za pomocą nowych materiałów i technologii?

Nowoczesne technologie stają się coraz popularniejsze. Ten wspomniany tradycyjny warsztat złotnika, po pierwsze, wymaga wiedzy i zdolności manualnych, po drugie – sam proces technologiczny wymaga specjalistycznego sprzętu, po trzecie – realizowanie w tradycyjny sposób biżuterii jest procesem pracochłonnym, a finalny „produkt” jest drogi. Kolejny aspekt to możliwości zgłębienia tej tradycyjnej wiedzy dotyczącej szeroko pojmowanego warsztatu złotnika, które dzisiaj dają nieliczne ośrodki, w tym Katedra Biżuterii Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, w której program kształcenia warsztatowego oparty na tradycyjnych technikach jest realizowany równolegle z rozwijaniem umiejętności projektowych. Z drugiej strony mamy nowoczesne technologie z drukiem 3D i coraz tańszymi maszynami i oprogramowaniem. Kierunek rozwoju polskiej sztuki złotniczej, moim zdaniem, będzie łączył to, co nowoczesne, z tym, co tradycyjne, zresztą to sprawa wyboru twórcy projektanta. Pamiętajmy, że sztukę tworzą ludzie, nie maszyny i to przede wszystkim talent artysty jest decydujący.

Na łamach „Polskiego Jubilera” (nr 2/2013) profesor Sławomir Fijałkowski stwierdził, że rozczarowuje go dzisiejszy bezrefleksyjny konformizm młodych projektantów, zauważając, że dzisiaj każde działanie jest natychmiast zawłaszczane przez rynek i wystawiane na sprzedaż. Jak pan postrzega kierunek, w którym podążają młodzi projektanci?

Trudno się z tym stwierdzeniem nie zgodzić, ale należy także pamiętać, że młody człowiek, który postanawia rozpocząć samodzielną karierę, ponosi koszty i zazwyczaj to one determinują wybory i mają wpływ na twórczość. Z drugiej strony nie należy tylko oceniać młodych projektantów schlebiających gustom nabywców. Wybory tych ostatnich są często, delikatnie rzecz ujmując, dyskusyjne. W Polsce dopiero tworzy się tak zwana klasa średnia, ludzi zamożnych, ale i odpowiednio wykształconych, którzy poszukują oryginalnych przedmiotów, w tym autorskiej biżuterii. Najważniejsze dla mnie jest to, że mimo wielu przeszkód młodzi ludzie próbują odnaleźć swoje miejsce na tak zwanym rynku, czasami zbyt łatwo ulegają oczekiwaniom, ale nie możemy też wymagać, aby w imię wyższych celów rezygnowali z komercjalizacji własnych działań. Jedno jest pewne: to do nich należeć będzie przyszłość, to oni wyznaczać będą kierunki rozwoju współczesnej biżuterii, trzeba im kibicować i w miarę możliwości ich wspierać.

Profesor Andrzej Boss zauważył, że potrzebna jest redefinicja biżuterii. Na naszych oczach biżuteria zmienia się, i to nie tylko za sprawą nowoczesnych technologii czy nowych materiałów, ale także, a może przede wszystkim, za sprawą jej odbiorców. Kiedyś traktowana była jako lokata kapitału czy pamiątka rodzinna przekazywana z pokolenia na pokolenie. Dziś nikt już w ten sposób jej nie traktuje. Jak należy rozumieć, definiować biżuterię współczesną?

To bardzo złożona teza, poruszająca wiele problemów. Myślę, że to, o czym pani mówi, swoje źródło miało dużo wcześniej i nie jest to proces nowy. Traktowanie biżuterii jako dodatku do ubiorów, co proponują nam popularne sieci handlowe, będzie determinowało jej modowy, a co za tym idzie sezonowy charakter. Oczywiście, taka biżuteria może być doskonale zaprojektowana, a jej wartość sentymentalna zależna od przeżyć odbiorcy. Tworzenie definicji współczesnej biżuterii jest niezwykle trudne, bo i mnogość procesów, jakie zachodzą we współczesnym dynamicznym świecie, nie jest łatwa do zdefiniowania, a próba zgłębienia tego zagadnienia to temat na kolejną rozmowę.

Obserwując rynek biżuterii, można zauważyć, że biżuteria masowa oraz autorska to dwie zgoła inne dziedziny. Ta pierwsza – chętnie kupowana przez klientów, prezentowana w świecie mediów, ta druga – pozostawiona w cieniu, znana wąskiemu gronu odbiorców. Czy pana zdaniem w przestrzeni publicznej znajdzie się miejsce dla biżuterii autorskiej?

Jak najbardziej tak, cały czas powtarzam moim studentom, że mamy w Polsce wielu znanych projektantów mody, zresztą gros z nich stanowią absolwenci Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, i kilku rozpoznawalnych projektantów biżuterii z Anną Orską na czele. Właśnie w tym gronie jest jeszcze sporo miejsca dla młodych twórców autorskiej biżuterii. Wracając do rynku biżuteryjnego i jego podziału na biżuterię masową i autorską, myślę że w najbliższych latach obserwować będziemy zainteresowanie klientów biżuterią artystyczną. Kolejne pokolenia, wychowane w świecie, w którym dostęp do wszelkich dóbr jest czymś oczywistym i naturalnym, będą poszukiwały przedmiotów oryginalnych, unikatowych, w opozycji do tego, co popularne. Odpowiedzi na pani pytanie można poszukiwać, obserwując analogiczną sytuację w innych krajach europejskich, tam autorska biżuteria ma się doskonale. Nie widzę żadnych przeszkód, aby i w Polsce za kilka lat nie było podobnie.

Na rynku biżuteryjnym w Polsce pojawia się coraz więcej konkursów dla młodych adeptów sztuki złotniczej i projektantów biżuterii. Czy obserwując prace młodych twórców, można zauważyć cechy wspólne, które umożliwiłyby charakterystykę sztuki złotniczej młodego pokolenia?

Podzielę się z państwem moimi doświadczeniami wynikającymi z pracy dydaktyka. Co roku studenci realizują od czterech do sześciu ćwiczeń projektowych, w każdym roku akademickim powstaje ponad sto autorskich kolekcji. Mam tę niezwykłą przyjemność, że od lat obserwuję, ale i wspieram rozwój artystyczny młodych ludzi. To, co ich łączy, to coraz większa świadomość własnych wyborów, i to tych związanych z rodzajem kariery zawodowej, ale i tych artystyczno-projektowych. Dostęp do informacji, konfrontacja własnej twórczości z tym, co już powstało, z jednej strony jest rozwijające, z drugiej – pokazuje, że jednak myślimy podobnie. Wielu moich studentów z powodzeniem mogłoby rozpocząć studia w dowolnej szkole kształcącej projektantów biżuterii na świecie. To bardzo kreatywni młodzi ludzie, którzy cały czas zaskakują mnie nowymi pomysłami, oryginalną interpretacją zadanego tematu. Myślę, że nie mają już żadnych kompleksów, to projektanci obywatele świata. Wracając do pytania o charakterystykę sztuki złotniczej młodego pokolenia, odpowiem: oby jak najmniej cech wspólnych, jak najwięcej tego, co indywidualne. Miło jest być do siebie podobnym, ale cudownie jest się różnić.

Jak należy według pana oceniać dzieło sztuki złotniczej? Na jakie kryteria zwracać uwagę?

Biżuteria artystyczna oceniana jest inaczej niż ta tzw. tradycyjna, oczywiście wciąż ważny jest warsztat, choć często sprowadzony do podstawowych technik. Biżuteria autorska operuje formami kojarzącymi się z biżuterią klasyczną, choć często dowolnie je interpretuje. Zestawienie dzieł współczesnej sztuki złotniczej z ciałem nie jest już kryterium wymaganym, często mogą one funkcjonować niezależnie, stając się małą formą rzeźbiarską czy instalacją. Oczywiście pożądana jest precyzja wykonania, ale już materiał, z którego tworzona jest współczesna autorska biżuteria, jest właściwie dowolny, a determinowany decyzjami projektanta. Profesor Andrzej Szadkowski, z którym miałem zaszczyt współpracować przez wiele lat, oceniając biżuterię, poszukiwał w niej kolejnych ukrytych znaczeń, artystycznych idei i to jest to, co powoduje, że stając przed dziełem, chcemy je kontemplować, odczytując przekaz, konfrontujemy go z własnymi emocjami. Siła takiego projektu powoduje, że chcemy do niego wracać za każdym razem, odkrywając go na nowo.

Dziękuję za rozmowę

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Patrzeć w głąb biżuterii

Rozmowa ze Zbigniewem Kraską, dyrektorem Galerii Sztuki w Legnicy

Za nami 26. Międzynarodowy Konkurs Sztuki Złotniczej, którego zorganizowanie w tym roku stało pod znakiem zapytania. Na szczęście wszystko się udało i co najważniejsze zakończyło kolejnym sukcesem. Jak ocenia pan tegoroczny konkurs oraz kontrowersje, które wzbudził?

Zbigniew Kraska: Prace nadesłane na tegoroczny konkurs należy ocenić bardzo wysoko. Ze względu na to, że – po pierwsze – faktycznie w stopniu większym niż zazwyczaj odnosiły się do tematu, po drugie – charakteryzowały się wyjątkowo wysokim poziomem wykonawczym. Te dwa czynniki ułatwiły zapewne pracę jury, które w tym roku było wyjątkowo zgodne w swoich ocenach. W porównaniu z poprzednimi latami trzon wystawy pokonkursowej oraz laureaci konkursu zostali wyłonieni niezwykle szybko. Co do kontrowersji, to istotnie publiczność festiwalowa od lat przyzwyczaiła się do mniej lub bardziej wyraźnej atmosfery „skandalu” czy „prowokacji” wokół festiwalowego programu. Należy jednak pamiętać, że wywoływanie skandali nigdy nie było naszym celem w jakimkolwiek sensie, a kontrowersje wokół niektórych wydarzeń czy propozycji artystycznych są od zarania wpisane w praktykę artystyczną, może nawet – zaryzykuję – są pożądane i często oczekiwane przez publiczność. Tegoroczny konkurs i festiwal były jednak wyjątkowe również pod tym względem. Wbrew oczekiwaniom, ani „Tożsamość” jako temat konkursu i zarazem motyw przewodni całego festiwalu, ani jego konkretne, materialne rezultaty nie wzbudziły kontrowersji. Być może po latach obcowania z tym szczególnym rodzajem sztuki biżuterii, jaka promowana jest na festiwalu Srebro, zarówno publiczność, jak i dziennikarze zmienili swój stosunek do tego typu prac: zaczęli patrzeć „głębiej”, a doceniając formę czy warsztat, wnikać w ich tematykę i skupiać się na komunikacie, jaki w sobie niosą. Proszę zwrócić uwagę, że praca Susanne Matsche, laureatki Grand Prix tegorocznego konkursu, do niedawna wielu osobom mogła wydać się kontrowersyjna, a jednak tak się nie stało. Z jednej strony, jest to praca szalenie aktualna w sensie odniesienia do tematu tożsamości, bo dotyka znienawidzonej w Polsce sfery tzw. gender, z drugiej zaś – charakteryzuje się znakomitym warsztatem. W podobny sposób można w zasadzie scharakteryzować wszystkie zwycięskie i wyróżnione prace, przy czym każda z nich traktuje o innym aspekcie tożsamości.

To wszystko zapewne pozwoliło odbiorcom bardziej skoncentrować się na wartości artystycznej prezentowanych prac niż na ich ewentualnych „skandalogennych” aspektach. Te reakcje, czy raczej ich brak, są też świadectwem procesu zmian mentalnych, obyczajowych, cywilizacyjnych, jakie zachodzą w naszym społeczeństwie. Zastanawiające, że mamy tutaj do czynienia z syndromem rozwierających się nożyc: z jednej strony – coraz więcej osób świadomie patrzy głębiej i szerzej, z drugiej – przybywa radykałów, dla których obskurantyzm, ksenofobia czy nietolerancja przestają być powodem do wstydu. To ci drudzy kreują i napędzają skandale. Może tym razem nie dostarczyliśmy im wystarczająco mocnych inspiracji?

Galeria Sztuki w Legnicy jest jedną z najważniejszych instytucji, nie boję się powiedzieć – na świecie, tak aktywnie promujących sztukę złotniczą. Jednak współczesny świat zdaje się tego nie zauważać. Z jednej strony, biżuteria autorska jest jedną z najdynamiczniej rozwijających się gałęzi sztuki współczesnej, z drugiej – nie zajmuje należnego jej miejsca w dyskursie na temat sztuki współczesnej. Państwo stale z tym walczą, jednak biżuteria nie ma godnej pozycji w hierarchii sztuk pięknych. Czym można wytłumaczyć to zjawisko?

Niestety, wciąż zmagamy się z archaicznym i obecnie już zdezaktualizowanym podziałem na sztuki piękne i rzemiosło. Większość odbiorców ciągle hołduje przekonaniu, że biżuteria to typowo użytkowe błyskotki, i tego typu prac oczekuje. Niektórzy bardziej wyrafinowani odbiorcy i znawcy sztuki nie widzą w biżuterii dziedziny sztuki i pomijają ją w swoim dyskursie, chociaż doceniają jej warsztatową czy formalną maestrię wykonania, o wartości komercyjnej nie wspominając. Nie widzą schizofrenicznej sprzeczności w swoich poglądach, że doceniając charakterystyczne dla sztuki wartości estetyczne czy warsztatowe biżuterii oraz proces ich tworzenia, jednocześnie odmawiają im miana, bądź deprecjonują ich status dzieła sztuki. Wciąż też nie docenia się społecznej wartości i roli biżuterii. Językiem obecnej polityki można by nazwać biżuterię „drugim sortem” sztuki. Na tyle, na ile możemy, staramy się rugować te absurdy z języka refleksji o biżuterii, neutralizować protekcjonalny wobec niej ton krytyków i kuratorów sztuki oraz przekonywać, że małe nie tylko potrafi być piękne, ale i wartościowe w szerokim sensie artystycznym. Obecnie obserwujemy pewne – jakkolwiek wciąż niewielkie i niewystarczające – efekty naszych działań w tym zakresie. Świadomość rangi biżuterii zdaje się stale wzrastać, choć jest to proces bardzo powolny, nieporównanie wolniejszy niż w innych częściach świata, jak choćby u naszych zachodnich sąsiadów. Istnieją dwie główne przyczyny tego stanu rzeczy. Po pierwsze, w Niemczech i innych krajach Zachodu proces dezaktualizacji podziału na sztuki piękne i rzemiosło w świadomości twórców i odbiorców zaczął się o wiele wcześniej niż w Polsce. Po drugie, funkcjonuje tam nieporównanie więcej galerii i instytucji promujących biżuterię jako dziedzinę sztuki współczesnej. W Polsce natomiast nasza galeria jest pod tym względem samotną wyspą lub – co najwyżej – jedną z bardzo nielicznych samotnych wysepek.

Organizowany przez Galerię Sztuki w Legnicy Międzynarodowy Konkurs Sztuki Złotniczej jest jednym z najbardziej prestiżowych i opiniotwórczych na całym świecie. Swoje dzieła przesyłają na niego złotnicy z całego świata, a wybór jury zawsze spotyka się z wielkim zainteresowaniem. Jak udało się państwu tego dokonać?

„Zawiniła” tu przede wszystkim systematyczna praca, trwająca już od niemal trzech dekad, oraz – choć w niewystarczającym wciąż stopniu – ponadlokalna promocja. Od ponad 20 lat budujemy naszą bazę adresową, dzięki której docieramy do ogromnej i stale wzrastającej liczby artystów, czasopism branżowych, szkół i stowarzyszeń złotniczych oraz pokrewnych instytucji i organizacji. Bardzo ważną decyzją była zmiana perspektywy i strategii działania poprzez zmianę formuły i zasięgu imprezy – od 2000 r. postanowiliśmy działać bardziej międzynarodowo i otwarcie. Duże znaczenie miało rozpoczęcie współpracy ze Sławkiem Fijałkowskim w roli tzw. konsultanta merytorycznego. Niezwykle trafną strategią dla promocji i budowania wizerunku imprezy okazał się też bardzo przemyślany wybór jurorów. Do konkursowego jury od samego początku staraliśmy się zapraszać najbardziej cenione, uznane postaci ze świata złotniczego, które gwarantowały, z jednej strony, wysoki poziom konkursu, a z drugiej – jego promocję i rozgłos. Nie zapominajmy też o wydawnictwach (katalogach), które od początku towarzyszyły konkursowi i były jego znakomitymi „emisariuszami” nie tylko w Europie. Bardzo zresztą doceniamy tę rolę papierowych publikacji do dziś, dlatego zawsze dokładamy wszelkich starań, aby prezentowały one doskonałą jakość edytorską pod każdym względem – publikowanych zdjęć, tekstów i całej oprawy graficznej. I na koniec z przyjemnością podkreślę rolę całej załogi galerii, na początku w większości młodej i niedoświadczonej, ale szybko się uczącej, a przede wszystkim autentycznie i ogromnie zaangażowanej dla sprawy Srebra. W jakiejś mierze oddaje to motto naszego festiwalu: „W Legnicy zawsze oddychamy Srebrem”.

W jaki sposób należy oddziaływać na Polaków, aby postrzegali biżuterię nie jako ozdobę, ale dzieło sztuki współczesnej?

Przede wszystkim edukować estetycznie i ogólnie – kulturalnie. Mam tutaj na myśli nie tylko szkoły i uczelnie, lecz także całą ikonosferę, w której żyjemy, a za której kształt, funkcje i społeczną rolę (znaczenie) odpowiada – oprócz nas – także władza i biznes. Co z tego, że na przykład na festiwalu widz zetknie się ze wspaniałą sztuką, skoro obok na ulicy porażą go monstrualne i kiczowate donice, „łowickie” elewacje, krzywe chodniki czy hałaśliwe disco polo. Trzeba też organizować jak najwięcej prezentacji biżuterii artystycznej. Festiwal Srebro odbywa się tylko raz w roku, ale festiwalowe wystawy wyruszają w podróż zaraz po jego zakończeniu. Staramy się pokazywać je wszędzie tam, gdzie jest szansa spotkania jak najszerszego odbiorcy w jakikolwiek sposób zainteresowanego tematyką biżuterii. Idei promowania biżuterii jako dzieła sztuki współczesnej służą też inne nasze działania, jak organizowanie sesji naukowych, pokazów i warsztatów, podczas których staramy się prezentować to drugie oblicze biżuterii, gdzie liczy się koncept, pomysł, szeroki kontekst biżuteryjnego dzieła sztuki. Współczesna biżuteria artystyczna to przecież znakomite medium służące opisowi świata, kontestowaniu zastanej rzeczywistości i wyrażaniu emocji współczesnego człowieka. Jej twórcy to artyści, którzy w swoich pracach zawierają nierzadko bardzo sprecyzowane komunikaty, będące wyrazem ich własnej refleksji lub też mające na celu zainicjowanie takiej refleksji u odbiorcy, poruszenie go, wzburzenie czy wzruszenie. Współczesna biżuteria artystyczna jako rzeźba w małej skali znakomicie się do tych celów nadaje. Nasza galeria organizowała wiele projektów eksplorujących właśnie te funkcje biżuterii. Warto wymienić choćby jeden z nich: projekt „Meanings and Attachments” („Znaczenia i załączniki”) realizowany wspólnie ze znakomitą artystką Mah Raną z Londynu, w którym staraliśmy się zwrócić uwagę na związek biżuterii z emocjonalnością twórcy i odbiorcy oraz z szerokim kontekstem procesu jej tworzenia i użytkowania.

Legnica wyznacza nowe perspektywy w ocenie prac złotniczych, zmienia świadomość społeczeństwa, przesuwa granice w sztuce. Konkursy są przez Galerię Sztuki w Legnicy organizowane od 26 lat. Jak ocenia pan zmiany, które dokonały się we współczesnej sztuce złotniczej w ostatnim ćwierćwieczu?

Na początek ważne, zwłaszcza dla młodszych czytelników, sprostowanie: tradycja legnickich konkursów jest tak samo długa, jak historia Srebra w Legnicy. Zaczęło się to w 1979 r. pod nazwą I Ogólnopolskiego Przeglądu Form Złotniczych, a organizowanego potem nie zawsze z roczną częstotliwością. Przekształcenie nazwy, umiędzynarodowienie i ustabilizowanie w formie corocznych konkursów tematycznych nastąpiło ostatecznie właśnie w 2000 r. A wracając do pytania, to zarówno w samej biżuterii, jak i wokół biżuterii zmieniło się bardzo dużo, bo też świat wokół nas zmienił się diametralnie. Prześledzenie bezpośrednich źródeł, charakteru, przebiegu i rezultatów tych zmian – to temat na potężną dysertację. W tej rozmowie możemy zaledwie musnąć problem i z konieczności dokonać skrótów, uproszczeń. Po pierwsze więc, współcześnie mamy do czynienia z przesunięciem aksjologicznym, polegającym na tym, że o wartości biżuterii współczesnej nie stanowi – a w każdym razie nie jest już decydująca – komercyjna wartość zastosowanych materiałów czy wyjątkowa maestria wykonania. Oczywiście, ten aspekt biżuterii wciąż ma znaczenie, ale wydaje się, że dla coraz węższej grupy ludzi. W zależności od perspektywy spojrzenia zjawisko to może potwierdzać pauperyzację społeczeństw bądź wzrost jego świadomości estetycznej, kulturowej, ekonomicznej, ekologicznej etc. Po drugie, zmianom/przyczynom mentalnym, towarzyszą też – i to wręcz w rewolucyjnym zakresie – zmiany materiałowe, techniczne i technologiczne. Kiedyś o wartości biżuterii oprócz jakości wykonania decydowała wartość użytych materiałów. Obecnie o wartości dzieła biżuteryjnego stanowią głównie koncept i efekt wizualny, a także – coraz częściej – „moralna czystość” surowców: czy zostały pozyskane lub wytworzone bez naruszenia norm humanitarnych lub ekologicznych. Postęp cywilizacyjny, zwłaszcza cyfryzacja, zrodziły nowe technologie wyrobu biżuterii, z których współcześni twórcy skwapliwie korzystają. Zachodzące zmiany świetnie odzwierciedla np. twórczość Marcina Tymińskiego, który całe życie pracował z materiałami szlachetnymi, a na wystawę podsumowującą jego twórczość przygotował totalną niespodziankę: wystawa składała się bowiem wyłącznie z prac wykonanych w polimerze. Kolejnym zjawiskiem w biżuterii (i nie tylko) wydaje się przesuwanie czy wręcz zacieranie granic, przenikanie i mieszanie pojęć, rozluźnianie reguł. Kiedyś reguły były sztywne: każdy wiedział, jak powinien wyglądać pierścionek, jak naszyjnik, a jak bransoleta. Dzisiaj cechy biżuterii związane z jej funkcjonalnością straciły na znaczeniu, choć wciąż są istotne. Liczy się bardziej efekt końcowy: ma być interesująco i estetycznie. Funkcja, przeznaczenie obiektu biżuteryjnego nie muszą być oczywiste; często jest tak, że decyduje o nich dopiero odbiorca czy nabywca. Zmiany dotyczą też samego sposobu prezentowania biżuterii. Aranżacja wystawy biżuteryjnej stała się niemal integralną częścią prezentowanych dzieł sztuki. W jakiś sposób wiąże się to również z powstaniem zupełnie nowych rodzajów biżuterii, definiowanych właśnie poprzez swój kontekst ekspozycyjny. Tak np. spotykamy dziś biżuterię świetlną, mobilną, wirtualną, miejską – podkreślenie roli kontekstu i sposobu ekspozycji zaprasza do eksperymentowania. Jak oceniam te zmiany? Pozytywnie, oczywiście także z pewnym dystansem, pamiętając, że nie wszystko złoto co się świeci. Czas jako weryfikator wartości jest niezawodny, dlatego przy wielu eksperymentach warto jeszcze poczekać z oceną. Dziedzina i rynek tradycyjnej biżuterii rządzą się własnymi prawami, mają się dobrze i będą istniały zawsze. Ważne jest, aby rozumieć, iż biżuteria artystyczna nie jest konkurencyjna w stosunku do tej tradycyjnej, przynajmniej na razie. To osobna dziedzina, niezależna gałąź sztuki, która zmienia się i rozwija, a te właśnie czynniki zapewniają dziedzinom sztuki przetrwanie.

Nie ulega wątpliwości, że Festiwal Srebro zmienił świat sztuki złotniczej w Polsce, wywołał prawdziwą rewolucję. Niejeden osiadłby na laurach, jednak pan wraz z całym zespołem niestrudzenie stara się rewolucjonizować dalej. Jakie widzi pan perspektywy rozwoju samego festiwalu i sztuki złotniczej w najbliższym czasie?

Zamiast o rewolucji wolałbym mówić o zmianie z dodatkiem jakiegoś przymiotnika, ale ostatnio to piękne, obiecujące, dające nadzieję słowo tak się zdewaluowało, że aż strach go używać. W sprawie perspektyw festiwalu przenika mnie dojmujące poczucie déjà vu, bo widzę sytuacyjne analogie z rokiem 2000. Był to moment przesilenia i przełomu Srebra, w wyniku którego przewartościowano wszystkie aspekty imprezy. Otóż zdaje mi się, że dotychczasowa formuła – choć wciąż się sprawdza – nosi znamiona pewnego zużycia i wymaga odświeżenia. Jak radykalnego, to się za chwilę okaże, bo jest za wcześnie, by mówić o szczegółach, nad którymi już pracujemy. Pozwolę więc sobie jedynie hasłowo zasygnalizować problemy wymagające namysłu i rozwiązania. Przede wszystkim należy ustabilizować finansowanie festiwalu, bo dotychczasowe jest ciągłym balansowaniem na linie, ryzykiem i niewiadomą do ostatniej, kulminacyjnej chwili, bo sponsorska łaska jest kapryśna i nieprzewidywalna. Nie mając zapewnionego budżetowania w swojej dotacji podstawowej, nie możemy ani precyzyjnie zaplanować, ani zrealizować dużej bądź co bądź międzynarodowej imprezy. To brzmi niepoważnie, ale takie są realia, dlatego rozwiązanie tej kwestii jest – jak mawia filozof – imperatywem kategorycznym. Chcemy też odświeżyć formułę festiwalu, zmienić jego zasięg i parametry organizacyjne. Nazywamy to roboczo i żartobliwie „demokratyzacją, dekoncentracją, rozszerzeniem, rewitalizacją, rekonstrukcją” imprezy. Zamierzamy wzmocnić „centrum dowodzenia” poprzez powołanie mądrej, energetycznej i oczywiście „kontrowersyjnej” rady programowej festiwalu, wprowadzić nowe cykle wystawowe i wydarzenia towarzyszące, a z konkursów uczynić zasadę organizacyjno-programową. Więcej ma być też eksperymentów i nowych mediów biżuterii. Pragniemy rozbudować stosunkowo niedawno zapoczątkowany cykl J-Lab, prezentujący biżuterię eksperymentalną, nowe kierunki i możliwości rozwoju tej dziedziny sztuki. Chcielibyśmy również włączyć do Srebra cykl konkursów kuratorskich, które dałyby szansę zrealizowania wielu fantastycznych pomysłów, na które dotychczas stale brakuje funduszy. Pomysłów mamy sporo, chcemy je tylko jeszcze skonsultować w środowisku. Oczywiście, pragniemy iść z duchem czasu i unowocześniać Srebro pod względem aranżacyjnym. Od lat naszą ambicją jest również przestrzenna i czasowa ekspansja festiwalu, chcemy m.in., by biżuteria wyszła z galerii, by zaczęła być obecna w naturalnym otoczeniu Legnicy. Moją ostatnią idée fix jest zamiar przejęcia dla imprezy i stałej siedziby Srebra legnickiego Zamku. Pod względem czasowym zaś pragnę oczywiście, by festiwal był w jakiś sposób obecny i dostępny przez cały rok, nie tylko przez jeden miesiąc w roku. Myślę tu o wspomnianych wcześniej konkursach kuratorskich, które mogłyby odbywać się w różnych terminach w ciągu roku, ale również o intensyfikacji podróżowania festiwalowych wystaw. No i ostatnia kwestia – promocja festiwalu. Nie jest z tym najlepiej, bo ciągle na niej oszczędzamy. Musimy jednak znaleźć dobrą i skuteczną formułę kontaktu z odbiorcami, sposób na zbudowanie licznego i stałego „elektoratu” dla partii „współczesna biżuteria i Legnicki Festiwal Srebro”. Jak mówiłem przy okazji innego pytania, staramy się jak najszerzej promować współczesną biżuterię i pokazywać ją w jak największej ilości miejsc, ale na tym polu stale jest bardzo dużo do zrobienia. Najsmutniejszy jest fakt, że mnóstwo możliwości i świetnych pomysłów w tym zakresie pozostaje niewykorzystanych z najbardziej prozaicznej przyczyny – braku funduszy czy ograniczeń technicznych, jak np. sprzęt do prezentacji eksponatów. Wierzę jednak, że w kontekście przyszłości festiwalu uda się przywrócić właściwy sens słów „dobra zmiana”.

Polacy wydają na biżuterię więcej niż inni

Rozmowa z Ewą Sereczyńską,
dyrektor zarządzającą Swarovski

Polski Jubiler: Firma Swarovski pojawiła się w Polsce w latach 90. a w 2000 roku otworzyła pierwszy butik z biżuterią. W ciągu 16 lat udało się państwu stać jedną z najbardziej rozpoznawalnych marek jubilerskich w Polsce. Państwa biżuteria kojarzy się Polakom nie tylko z luksusem, ale także doskonałą jakością produktów. Jak udało się tego dokonać i jakie cele stawiają sobie państwo na najbliższy okres?

Ewa Sereczyńska: Biżuterię Swarovskiego wyróżnia kryształ i blask, jaki roztacza. Innowacja leży u podstaw firmy, podążamy za trendami modowymi, wprowadzamy w roku dwie sezonowe kolekcje. Ze wspomnianą jakością produktów idzie w parze wysoka jakość obsługi klienta, która ma zasadnicze znaczenie w wypadku marek premium czy luksusowych. Myślę, że to wszystko doceniają nasze klientki.

Biżuteria marki Swarovski cieszy się uznaniem na całym świecie. Czy różnicują państwo rodzaj oraz wzornictwo w biżuterii, która trafia do naszego kraju? Czy Polacy mają odmienne preferencje zakupowe?

Asortyment dostępny w Polsce jest dokładnie taki sam, jak w innych krajach europejskich. Mamy w ofercie limitowane linie, jak Atelier Swarovski, które powstają we współpracy z projektantami i wielkimi domami mody – takie kolekcje dostępne są w wybranych butikach, m.in. Swarovski w warszawskiej Galerii Mokotów czy w Starym Browarze w Poznaniu.

Czy można wskazać najmodniejszą biżuterię ubiegłego roku? Co najchętniej kupowali Polacy?

Dwa najmocniejsze segmenty to u nas bransoletki i kolczyki. Po ogromnym sukcesie bransoletek Slake i Stardust w ubiegłym roku wprowadziliśmy nowość – Crystaldusty, które dzięki innowacyjnej technice produkcji całe pokryte są kryształami, a to sprawia, że roztaczają jeszcze więcej blasku. Tak jak wspomniane już linie są dostępne w szerokiej gamie kolorystycznej, co – jak sądzę – cenią nasze klientki. Bogata paleta barw i blask wyróżniają nasz produkt. Identycznie jest z kolczykami – kryształ roztacza swoją aurę, rozświetla, a sama kategoria produktu jest jedną z najbardziej uniwersalnych, tworząc dopełnienie zarówno stylizacji wieczorowej, jak i codziennej.

Polacy nie są przekonani do biżuterii męskiej. W państwa kolekcjach pojawia się biżuteria dla panów. Jakim zainteresowaniem się ona cieszy? Czym kierują się mężczyźni, wybierając biżuterię dla siebie?

Mamy kolekcję kierowaną do mężczyzn – najpopularniejsze są zdecydowanie spinki do mankietów, ale coraz większym powodzeniem cieszą się również bransoletki. Polscy mężczyźni są coraz odważniejsi w swoich wyborach i stylizacjach.

Jak z punku widzenia międzynarodowej marki biżuteryjnej wygląda polski rynek jubilerski? Czy Polacy przeznaczają podobne kwoty i na co zwracają szczególną uwagę podczas wyboru biżuterii?

Polski rynek jubilerski odznacza się dużą konkurencją. Jest kilku głównych graczy, niezmiennych od kilku lat. Biżuterię w naszym kraju traktuje się wciąż jako swego rodzaju inwestycję i oznakę statusu. Czy Polacy przeznaczają na nią podobne kwoty jak inne narodowości? Tak, zdecydowanie – widać to zwłaszcza w okresie świątecznym, kiedy biżuteria stanowi jeden z głównych prezentów. Na postrzeganie wartości naszych produktów oraz na podejmowanie decyzji o ich zakupie wpływa przede wszystkim sam kryształ i jego blask, ale także ręczne aplikowanie kryształów.

Firma Swarovski ma ponad 2,6 tys. salonów sprzedaży w 170 krajach, a ile z nich znajduje się w Polsce? I czy można się spodziewać, że ich liczba powiększy się w najbliższym czasie?

W tym momencie w Polsce mamy 26 salonów Swarovskiego oraz 67 salonów, w których jesteśmy dostępni w formacie multibrandowym, w tym m.in. wybrane salony Swiss z naszym asortymentem zegarkowym oraz sieć iSpot z naszymi akcesoriami. Dystrybucja w tym zakresie jest najbardziej dynamiczna. W 2017 r. otwieramy kolejne lokalizacje monobrandowe – Wroclavia, Galeria Dominikańska, Bonarka oraz wiele multibrandowych.

Poza detaliczną sprzedażą biżuterii państwa firma zajmuje się sprzedażą hurtową Swarovski Element, a także współpracuje ze sklepami multibrandowymi oraz salonami z zegarkami. Jak można zostać partnerem firmy Swarovski? Jakie wymagania należy spełnić?

Swarovski Elements to dział, który w Polsce współpracuje na zasadach B2B. Jeśli chodzi o biżuterię i zegarki, jesteśmy otwarci na współpracę, nasza dystrybucja zarów- no monobrandowa, jak i multibrandowa się posze- rza. Zapraszamy do kontaktu z naszym warszawskim biurem, aby uzyskać więcej szczegółów.

Rok 2016 nie był dla rodzimych firm jubilerskich udany. Polskie firmy jubilerskie ograniczają produkcję, zamykane są kolejne galerie z biżuterią. A jak pani ocenia ubiegły rok z punktu widzenia dużej marki jubilerskiej?

Dla nas rok 2016 zakończył się bardzo dobrze. Odnotowaliśmy 20-proc. wzrost sprzedaży do roku poprzedniego. Dzięki wzmożonej aktywności marketingowej pozyskaliśmy nowych klientów, poszerzyliśmy dystrybucję… Pozytywnie oceniam ten rok.

Czy może się pani pokusić o prognozę na 2017 rok? Jaki rodzaj biżuterii będzie najpopularniejszy? Czym zaskoczy nas firma Swarovski?

Nasza kolekcja na wiosnę/lato 2017 jest już oczywiście dostępna – mamy już swoje bestsellery, jak wspomniane bransoletki Crystaldust. Szczegółów na jesień/zimę zdradzić jeszcze nie mogę, powiem tylko, że inspiracyjnie pozostajemy w wielkich miastach, czerpiemy z ich energii.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Polski bursztyn na światowym rynku

Rozmowa z Adamem Pstrągowskim, prezesem zarządu firmy S&A na temat polskiej branży bursztynniczej

Polski Jubiler: Jak ocenia pan zmiany, które dokonały się na polskim rynku bursztynnicznym w ubiegłym roku?

Adam Pstrągowski: Zmiany, jakie przyniosły nam nastroje kupców chińskich w perspektywie wpłyną negatywnie na rozwój branży bursztynniczej. Niestety, sami jesteśmy sobie winni, dolewanie herbaty do pełnej czarki, musiało skończyć się jej rozlaniem. Wyobrażenie branży na temat pojemności rynku chińskiego było mylne, a nadwyżka podaży wyhamowała popyt.

Czy powstanie w Polsce drugiej kopalni bursztynu wpłynie korzystnie na polską branżę?

Szacuje się bowiem, że złoża bursztynu niedaleko Ustki mogą wynosić ponad 20 ton. Należy zauważyć, że obecnie jedyna legalnie funkcjonująca kopalnia wydobywa około 40 kg miesięcznie, co w żadnej mierze nie pokrywa zapotrzebowania branży. Powstanie jakichkolwiek kopalń czy odkrywek wpłynie tylko i wyłącznie pozytywnie na branżę oraz wzmocnienie pozycji Polski jako lidera przetwórstwa „Złota Bałtyku”. Cała branża czeka na zdecydowane oraz rozsądne decyzje włodarzy związane ze wsparciem wydobycia na rodzimych złożach.

Jak ocenia Pan nowelizację ustawy „Prawo geologiczne i górnicze”, która zakłada nawet 80-krotny wzrost opłaty eksploatacyjnej za kilogram wydobytego surowca oraz niemal 400 tys. zł kary za nielegalne wydobycie bursztynu?

Mówiąc dosadnie, taka irracjonalna decyzja wpędzi branżę w ogromne perturbacje, pociągając konsekwencje głębiej – na firmy pośrednio związane z przetwórstwem. \

Zmiany w prawie zantagonizowały środowisko – część branży uważa, że wprowadzenie zmian pozytywnie wpłynie na polski rynek, reszta, że zmiana spowoduje znaczny wzrost cen surowca, a tym samym przełoży się na spadek sprzedaży polskiej bursztynowej biżuterii. Czy wydaje się panu możliwie, aby środowisko bursztynników wypracowało kompromis?

Jeśli tylko rząd weźmie pod uwagę głos całego środowiska oraz organizacji branżowych, dopuszczając przy tym do konsultacji oraz wysłucha opinii ekspertów, mamy szansę na utrzymanie wiodącej pozycji światowego lidera przetwórstwa i handlu wyrobami bursztynowymi. Nie zgadzam się natomiast oraz dementuje z całą stanowczością domniemania, iż środowisko bursztynnicze w tej kwestii jest podzielone.

Czy można wskazać cechy charakterystyczne dla polskiej biżuterii bursztynowej?

Tak, Polska jest jedyna w swoim rodzaju i rozpoznawalna na całym świecie. Mamy swój unikalny styl i charakterystyczne podejście do oprawy kamienia, jakim jest bursztyn. Polacy doskonale potrafią zaznaczyć w światowych trendach jubilerskich nasz rodzimy design.

Jak z perspektywy Pana firmy wyglądał rok 2016?

Dla S&A rok 2016 był rokiem poważnych decyzji oraz zmiany strategii i podejścia do samej produkcji, jej efektywności oraz wydajności. Rok zamykamy pozytywnie, myśląc o przyszłości po zmianach, które mają przygotować S&A na zdecydowanie trudniejszy rynek jubilerski na świecie.

Firmie S&A udało się stworzyć własny styl. Państwa biżuteria to biżuteria nowoczesna, przeznaczona dla młodej, aktywnej kobiety, która dobrze wie, czego chce od życia. Jak udało się państwu to osiągnąć?

Ocenę pozostawiam naszym klientkom oraz partnerom S&A, którzy korzystają z kreatywnych zasobów sześcioosobowego zespołu studia projektowego, w którym tworzone są kolekcje S&A.

Firma S&A wprowadzając nowe kolekcje zaskakuje swoich odbiorców, ukazując nowe odsłony bursztynu. Czym w nowym roku zaskoczycie państwo klientów?

Spektakularnie wizerunkowych odsłon oprawy bursztynu nie planujemy na ten rok, biorąc pod uwagę potrzeby coraz bardziej wymagającego rynku. Stawiamy na sprawdzone linie wzbogacone dostępnymi technikami jubilerskimi.

A jaki plan będziecie realizować w 2017 roku?

Plan jest jeden – budowa nowoczesnego zakładuprodukcyjn e g o na miarę XXII wieku, w którym będziemy mogli realizować już planowane kolekcje, które będą wytyczać – naszym zdaniem – przyszłe trendy wzornicze. Branża stoi o krok od konsolidacji, jestem przekonany, iż w 2017 roku będziemy rozmawiać o łączeniu doświadczeń oraz umiejętności w gronie zainteresowanych firm, producentów tak by marka „Made in Poland” była etykietą gwarancji jakości, designu oraz solidności biżuterii.

Dziękuję za rozmowę
Rozmawiała Marta Andrzejczak

Rzemiosło jest najważniejsze

Rozmowa z Markiem Winiarkiem, podstarszym Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników m.st. Warszawy, oraz Pawłem Rojewskim, mistrzem złotnikiem, członkiem cechu, o polskiej branży jubilerskiej.

Polski Jubiler: Przed nami święta, czas sprzyjający wszelkim podsumowaniom. W związku z tym czy można pokusić się o podsumowanie roku 2016? Jaki ten mijający rok był dla branży złotniczo-jubilerskiej?

Marek Winiarek: Rok 2016 był gorszy od roku poprzedniego. Paweł Rojewski: Finansowo, rentownie rzeczywiście można ocenić go jako słabszy od 2015 roku. Prywatnie rok 2016 był rokiem udanym. Dwa razy bowiem zgłosiłem swoje prace na konkursy złotnicze i na obu zostały one zauważone, a nawet nagrodzone. Mentalnie, artystycznie, czuję się spełniony. Aczkolwiek mogłoby być lepiej. Poza spełnieniem artystycznym przydałoby się jeszcze spełnienie finansowe.

Z czego, panów zdaniem, wynika zła kondycja finansowa branży? Zewsząd dochodzą do nas głosy, że kryzys finansowy został zażegnany, a klienci coraz chętniej kupują biżuterię. Skąd zatem biorą się kłopoty finansowe polskich złotników?

PR: Klienci odwiedzający salony jubilerskie kierują się przede wszystkim ceną produktu. A my jako twórcy, nie chcąc stracić klientów, zmuszeni jesteśmy do utrzymywania niskich cen. Polacy szukają biżuterii taniej i my musimy zaoferować im dobrej jakości produkt w możliwie najniższej cenie. Niemniej podwyżki cen biżuterii są nieuniknione. Zmiany, które dokonają się na rynku w przyszłym roku, spowodują znaczny wzrost cen i mimo starań nie uda nam się uniknąć tej sytuacji. Poza tym należy zauważyć, że klienci dokonują zakupów jubilerskich głównie w centrach handlowych. Jedynym pozytywem jest fakt, że w centrach handlowych nie ma punktów naprawy biżuterii. I wszyscy klienci, którzy dokonują w nich swoich zakupów, w momencie kłopotu z biżuterią przychodzą do nas.

MW: Problem wynika także z podejścia klientów. Polacy nie rozumieją, że my wkładamy bardzo dużo pracy w projekty przygotowywane pod kątem klienta. A ci nie chcą płacić adekwatnie do włożonej przez nas pracy. To jest największa bolączka.

PR: Pierścionek zaręczynowy chcą jak najpiękniejszy, ale nie zdają sobie sprawy z wielu kwestii, jak choćby wymyślenie oryginalnego projektu – to już jest niesamowita praca, gdyż pierścionków zaręczynowych mamy tysiące i wszystkie wyglądają niemal identycznie – jeden centralny kamień i tyle. W momencie gdy chcę przekonać klienta do zamówienia nieco innego wzoru, spotykam opór, wynikający przede wszystkim z wyższej ceny danego produktu.

MW: A ceny biżuterii oferowanej przez nas wymuszone są poniekąd przez wielkie sieci jubilerskie, które zalewają rynek „masówką”. Biżuteria stworzona w kilku tysiącach egzemplarzy będzie kosztowała mniej niż ta stworzona ręcznie w pojedynczym egzemplarzu dla konkretnego odbiorcy. A czy pojawianie się na rynku biżuterii modowej, taniej, traktowanej jako jednorazowa ozdoba, zmieniło polski rynek jubilerski? Artyści także niejednokrotnie decydują się na stworzenie kolekcji wykonanej z tanich materiałów jubilerskich, które już w założeniu nie mają służyć wiecznie?

MW: I tu dotykamy istotnego problemu. My pracujemy z metalami i kamieniami szlachetnymi. Wykorzystanie materiałów niejubilerskich wiąże się dla mnie ze znacznie większym nakładem pracy i, nie oszukujmy się, mniejszym zyskiem. Ile mógłbym wziąć za biżuterię wykonaną ze „sznurka i piórka”? Lepiej dla klienta, gdy uda się po tego rodzaju biżuterię do galerii i tam kupi wymarzony przedmiot. PR: Należy także wspomnieć o tym, o czym w naszej branży rzadko się mówi. A mianowicie o prawach autorskich. Artysta plastyk wymyśli rozpoznawalną dla siebie biżuterię, a klient przyjdzie do mnie i będzie chciał podobną – i co wtedy? Zazwyczaj kieruję klienta do artysty, którego biżuteria mu się spodobała, gdyż nie mogę kopiować czyjegoś pomysłu. Dochodzimy tu do ciekawego tematu. Chodzi o różnicę pomiędzy złotnikami a artystami plastykami. Gdzie przebiega granica?

MW: My też czujemy się artystami. My zarzucamy artystom plastykom, że nie umieją posługiwać się warsztatem złotniczym, nie znają rzemiosła, oni nam – że brakuje nam polotu przy tworzeniu biżuterii, że nie potrafimy projektować nowoczesnej biżuterii. PR: W każdej branży są fachowcy i partacze. Wśród artystów plastyków jest kilka osób, które umieją lutować, wiedzą jak skomponować całość, aby biżuteria była doskonała. Jednak jest także cała masa ludzi, którzy nieumiejętność posługiwania się palnikiem, lutem czy metalem szlachetnym nazywają swoją wizją artystyczną. I niestety z tym się nie zgadzam. MW: Najgorsze jest to, że takiego „partacza” naprawdę większość uważa za artystę. Pomimo że on nie wykonał dzieła zgodnie ze sztuką złotniczą, to i tak artysta.

Czyli dla panów najistotniejszą rolę odgrywa sztuka posługiwania się rzemiosłem…

Oczywiście

Jak oceniają panowie konkursy złotnicze? Z jednej strony organizowane są konkursy dla artystów plastyków, z drugiej dla rzemieślników. Z czego wynika to rozróżnienie?

MW: Byłem w paru komisjach oceniających prace konkursowe. I z doświadczenia wiem, że zdarzają się dwie, trzy prace godne nazwania pracami złotniczymi, mające cechy artystyczne. My na konkursie Złoto i Srebro w Rzemiośle oceniamy projekt, zgodność z tematem i wykonanie zgodne ze sztuką. My oceniamy inaczej niż artyści. Dla nas na konkurs może zostać zakwalifikowana praca wykonana ręcznie. Człowiek jest ograniczony możliwościami manualnymi, ale może je doskonale wykorzystać.

Czy nowoczesne technologie zdominują rynek jubilerski?

PR: Drukarki są przyszłością branży. Są one coraz dokładniejsze, pozwalają na nakładanie coraz cieńszych warstw. Jednak mam nadzieję, że ręczna praca pozostanie. I znajdą się klienci chętni do zakupu pracy, która nie jest tak doskonała jak ta wykonana na maszynie, ale dzięki temu jedyna w swoim rodzaju.

Problemem pozostaje popyt. Jak sprawić, aby Polacy zaczęli doceniać prace wykonane ręcznie?

PR: Trudno konkurować na rynku jubilerskim. My, drobni przedsiębiorcy, mamy kłopoty finansowe. My musimy zwracać uwagę na wszystko. Idziemy skokami. Trudno nam się wypromować.

A co jest tego przyczyną?

MW: Przyczyny upatruję w uwolnieniu zawodów. Teraz każdy może iść i zarejestrować swoją firmę jako firmę jubilerską. Nie musi posiadać żadnych dokumentów ani należeć do żadnego stowarzyszenia, może robić co chce. W prawie polskim nie ma obligatoryjności należenia do jakiegoś branżowego stowarzyszenia. A być powinno. Kiedyś, aby otworzyć pracownię jubilerską, należało mieć papiery mistrzowskie. W Niemczech w latach 80. takie pracownie jak nasze zaczęły upadać, ponieważ zaczęły powstać wielkie sieci oferujące wyroby biżuteryjne. Jednak pod koniec lat 90. nastąpił u nich zwrot i zapotrzebowanie na pracę ręczną rzemieślników. Jednak tylko dlatego, że przywrócono obowiązek przynależności do stowarzyszeń branżowych.

Czy zmiana prawa i wprowadzenie niemieckich rozwiązań zmieniłoby sytuację na polskim rynku?

MW: Związek Rzemiosła Polskiego cały czas walczy o obligatoryjność należenia do stowarzyszeń.

A może wpływ na polski rynek jubilerski ma niska jakość szkolnictwa. Może zmiany w edukacji wymusiłyby zmianę w mentalności Polaków?

PR: Z całą pewnością tak, ale kto za to zapłaci? MW: Ze szkoły wychodzi osoba, która ma pojęcie, ale aby zostać dobrym fachowcem, należy się stale rozwijać pod okiem doświadczonego jubilera. Dwa, trzy lata musi pracować pod okiem mistrza. I musi wykonywać różnorodne rzeczy. My, chcąc dostać zwrot kosztów za naukę, musimy kształcić tylko małoletniego, pod warunkiem że mamy kurs pedagogiczny. W sumie wyszkoliłem trzynastu uczniów, z czego dziesięciu ma własne firmy jubilerskie. Tylko że w ramach obowiązujących przepisów nie mogę zostać uznany za mistrza szkolącego uczniów, ponieważ mam podpisaną umowę o naukę tylko z jednym z nich. Reszta pracowała u mnie na umowę o pracę. Człowiek, chcący się uczyć, przez rok czasu, zanim się nauczy samodzielności, mi – właścicielowi zakładu robi szkodę. Generuje same straty – tracę swój czas, ponoszę wszystkie koszty, ZUS, podatki muszę opłacić. Ponadto młody człowiek, który nauczy się zawodu, zda egzamin, czuje się pewnie, odchodzi z mojej pracowni i zakłada swoją, czyli staje się moją konkurencją.

Widzi pan jakieś rozwiązanie?

MW: Moim zdaniem chociaż roczne dofinansowanie państwowe, ulga w podatkach na ucznia w pracowni jubilerskiej, rozwiązywałoby problem.

Czy widzą panowie szansę na wypromowanie marki polskiej biżuterii?

PR: Najważniejszą rolę odgrywa tu marketing. Może udać się kilku osobom wypromowanie siebie, ale cała branża ma małą szansę. Nawet wykorzystywanie mediów społecznościowych nie spełnia swojej funkcji. Owszem, ludzie oglądają biżuterię danego twórcy, ale wynikają z tego tylko „polubienia” i nic więcej.

MW: Problemem jest świadomość ludzi. I jeśli ona się nie zmieni, to nic się nie zmieni. Do mojej pracowni przychodzą narzeczeni i chcą przeznaczyć na obrączki 1,5 tys. złotych. Pytam ich wtedy, ile przeznaczają na suknię ślubną, z rozmów wynika, że trzy, cztery tysiące. Trzykrotnie więcej wydają na rzecz, którą zakłada się raz w życiu, niż na obrączki, które mają być użytkowane do końca życia. I tak wygląda nasz rynek.

W biżuterii liczy się jakość

Rozmowa z Radosławem Jakociukiem, prezesem zarządu W.Kruk

Polski Jubiler: Zdecydowaliście się państwo na dość nietypowy krok – wprowadzenie do salonów jubilerskich W. Kruk akcesoriów modowych. Będziecie sprzedawać torebki, portfele, chusty. Skąd wziął się pomysł, aby wejść na rynek modowy?

Radosław Jakociuk, prezes zarządu W. Kruk: Decyzja o wprowadzeniu limitowanej kolekcji akcesoriów W. Kruk wynika z pozycji rynkowej, jaką osiągnęliśmy w ostatnich latach. Nasza sieć rozwija się – W.Kruk od momentu powstania Grupy Vistula podwoił liczbę salonów firmowych. Mamy dziś swobodę w realizowaniu nowych pomysłów, które pozwoliły nam zrobić krok ze świata biżuterii i zegarków na szerzej rozumiany rynek dodatków. Niebawem otwieramy nasz 100. salon. To dla nas symboliczna liczba – okazja do zaprezentowania nowych kategorii, jak i pomysł na ich limitację.

Krótkie serie, jedynie 100 egzemplarzy poszczególnych modeli, doskonałe wykonanie oraz nowoczesne wzornictwo to cechy, które mają charakteryzować państwa wyroby pozajubilerskie. Czy w każdym sezonie możemy liczyć na nowe modele torebek, portfeli, które będą pojawiały się w seriach po sto sztuk?

Doświadczenie ponad 175 lat w branży jubilerskiej – najbardziej precyzyjnej dziedzinie mody – było dla nas wyznacznikiem jakości nowych kategorii. Zarówno na etapie projektowym, w całości zrealizowanym przez W. Kruk, jak i produkcyjnym – we współpracy z włoskimi wyspecjalizowanymi manufakturami – wiedzieliśmy, że klasa nowych kategorii musi być równa jakości biżuterii W. Kruk. Powstałe akcesoria to nowoczesna klasyka. Produkty, które doskonale odpowiadają na aktualne trendy i są ponadczasowe. Dziś odpowiadają temu, co widzimy na światowych wybiegach, a w przyszłości będą się szlachetnie starzeć – dzięki temu, że tworząc je nie pozwoliliśmy sobie na kompromisy. Z pewnością W. Kruk pozostaje firmą jubilerską i to się nigdy nie zmieni. W jubilerstwie jest nasze dziedzictwo, tradycja i doświadczenie. Nie ukrywam jednak, że mamy wiele pomysłów, które czekają na swoją szansę, a kontynuacja linii akcesoriów jest jednym z tych, które rozważamy.

Firma jubilerska W.Kruk rozpoznawalna jest na polskim rynku jubilerskim za sprawą biżuterii. W tym roku powiększyliście państwo liczbę salonów jubilerskich, zwiększyliście ofertę, od kilku lat wprowadzacie autorskie kolekcje biżuterii zaprojektowane przez polskie gwiazdy. Czy mógłby pan przybliżyć naszym czytelnikom strategię państwa firmy, która po czasie stagnacji zaczęła dynamicznie walczyć o klienta?

Strategią W. Kruk jest przede wszystkim jakość, a nie ilość. Podejmujemy decyzje biznesowe, które umacniają nas na pozycji firmy oferującej unikatowe produkty, posiadającej własną manufakturę, wykorzystującej tradycyjne techniki jubilerskie oraz nieustannie inwestującej w rozwój wzorniczy. Jako część dynamicznej grupy kapitałowej stawiamy też na nowoczesne procesy zarządzania. Nieustanie pracujemy nad ofertą, przedstawiając nowe kolekcje autorstwa W. Kruk, jak i wprowadzając do naszego portfolio marki zewnętrzne. Szukamy partnerów z rodowodem podobnym do W. Kruk. Są to przeważnie włoskie, rodzinne, renomowane manufaktury, tworzące unikalną wzorniczo biżuterię. Jednym z brandów, które reprezentujemy, jest Damiani, zdobywca 18 jubilerskich Oskarów, jedna z 10 najlepszych światowych marek biżuteryjnych. W. Kruk jest również ekspertem w dziedzinie zegarków. Od 2004 roku jesteśmy oficjalnym przedstawicielem marki Rolex, jesienią otworzymy dwa kolejne butiki W. Kruk Rolex (w poznańskiej Posnanii i Galerii Krakowskiej w Krakowie) – do końca roku będziemy mieć więc osiem salonów Rolexa. Oferujemy również inne najlepsze światowe marki zegarkowe, między innymi Tudor, Omega, Longines, TAG Heuer, Certina, Tissot czy IWC. W tym roku rozpoczęliśmy projekt franczyzowy, obejmujący mniejsze miasta, w których dziś nie jesteśmy obecni. Dzięki temu krokowi możemy skupić się na rozwoju 100 własnych salonów firmowych, procesach zarządzania siecią oraz wyznaczaniu standardów obsługi klienta w W. Kruk.

Polacy coraz chętniej decydują się na zakup biżuterii autorskiej, sygnowanej logo projektanta. Biżuteria oferowana w salonach firmowych Kruk sygnowana jest logo państwa firmy. Kim są projektanci w firmie W. Kruk?

Kolekcje autorskie są bardzo ważną częścią oferty W.Kruk, wręcz naszą tradycją. Jako firma posiadająca własne zaplecze produkcyjne w postaci manufaktury W. Kruk mamy ogromne możliwości ku temu, aby projektować i szukać nowych rozwiązań wzorniczych, kreując i odpowiadając na trendy. Powiem więcej, mamy grono klientek, które regularnie przychodzą do nas po biżuterię z kolekcji autorskich. Także kolekcje te stały się naszym znakiem rozpoznawczym. Klienci widzą, że są to projekty wyjątkowe, niedostępne u innych marek jubilerskich. Odeszliśmy od promowania poszczególnych projektantów, mając silne przeświadczenie, że sygnując kolekcję autorską W. Kruk dajemy oczekiwaną przez klientów gwarancję unikalności i jakości.

Gdzie wykonywana jest biżuteria dostępna w państwa salonach?

Znaczna część naszej oferty wytwarzana jest w Poznaniu w Manufakturze W. Kruk. Tam powstają kolekcje autorskie czy też ikona W.Kruk – pierścionek zaręczynowy Jedyny. Oczywiście mamy też partnerów zewnętrznych, również zagranicznych. Korzystamy z ich wsparcia choćby wtedy, kiedy nasza manufaktura jest zbyt obłożona lub projekt stworzony przez naszych projektantów wymaga kompetencji, których nie zapewni nam żaden partner w Polsce. Tak było na przykład w przypadku kolekcji celebryckiej EOS, w której brylanty i diamenty osadzane są pod mikroskopem – tylko dostawca zagraniczny był w stanie zagwarantować kompleksową usługę, od dostarczenia kamieni, szlifowanie ich, po najwyższej klasy wykonanie.

Jak można zostać partnerem firmy i rozpocząć swoją działalność pod marką W. Kruk?

Franczyza W.Kruk to projekt dla osób, podmiotów z doświadczeniem na rynku fashion i produktów premium, potrafiących zapewnić najwyższą jakość biznesową oraz obsługi klienta. W ręce franczyzobiorców oddajemy mniejsze ośrodki, licząc na ich wiedzę o lokalnym rynku i specyfice klienta. Przewidywana kwota inwestycji to ok. 350 tys. zł.

Biżuteria tworzona przez W.Kruk, poza tradycyjnymi salonami sprzedaży, oferowana jest w sklepach internetowych. Jakim zainteresowaniem cieszy się biżuteria oferowana przez internet? Czy klienci nie obawiają się kupować za pośrednictwem sieci?

Posiadanie sklepu internetowego lub też produktów dostępnych w sieci jest dziś nieodłączną częścią biznesu, również w jubilerstwie. Sklep internetowy wkruk.pl działa od 2009 roku i od tego czasu rozwija się. Polacy nie obawiają się kupować biżuterii przez internet, co roku odnotowujemy wzrosty w tym kanale sprzedaży. Należy pamiętać, że sklepy internetowe stanowią też swego rodzaju katalogi produktów dostępne online. Dla części klientów taki sposób przeglądania oferty W. Kruk może być bardziej wygodny, choćby ze względu na fakt, że mogą zapoznać się z nią nie wychodząc z domu. Produkty W. Kruk zamawiać można bezpośrednio pod wskazany adres lub do wybranego salonu w całej Polsce, gdzie klient podejmuje decyzję o zakupie.

Jak ocenia pan polski rynek jubilerski? Co zmieniło się na nim w ciągu ostatnich lat? Jakich zmian możemy się według pana spodziewać w nadchodzącym roku?

Rynek jubilerski w ostatnich latach bardzo się rozwinął. Postrzeganie biżuterii przez klientów zmieniło się. Dziś biżuteria jest nie tylko inwestycją, lecz także po prostu jednym z akcesoriów modowych. Klienci poszukują zarówno jakości, jak i ciekawych wzorów, które zgodne są ze światowymi trendami. W. Kruk ze swoją różnorodną ofertą wysokiej jakości biżuterii i unikalnych projektów spełnia te oczekiwania. Łączymy tradycję z nowoczesnością, sprzedając zarówno produkty odpowiadające aktualnym tendencjom, jak i ponadczasową klasykę, z której jesteśmy znani. Przewidujemy, że w najbliższych latach branża jubilerska odnotowywać będzie wzrosty. Potwierdzają to analitycy, według których umacniać się będzie również pozycja trzech czołowych graczy rynkowych, tym samym W. Kruka, jako jednego z liderów.

Czym jeszcze zaskoczy nas W. Kruk? Czego możemy spodziewać w najbliższej przyszłości po firmie W.Kruk?

Mam nadzieję, że W. Kruk nieustannie zaskakiwać będzie nowymi kolekcjami, współpracą z interesującymi osobowościami, wzornictwem i jakością wyznaczającą standardy dla rynku. Dobra kondycja biznesowa daje nam swobodę realizacji nowych wyzwań. Wprowadziliśmy nowe kategorie, lada dzień zaprosimy do 100. salonu W. Kruk w poznańskiej Posnanii, który stworzyliśmy w nowym koncepcie. Tym samym zaprezentujemy nowy sposób ekspozycji w W. Kruk, który ma wpływ nie tylko na sprzedaż, ale także na wyjątkowość doświadczenia kontaktu z marką pośród naszych klientów. A to jest dla nas niezwykle ważne. Mogę też obiecać, że w kwestii rozwoju W. Kruk nie powiedzieliśmy jeszcze ostatniego słowa…

Istota biżuterii jest nieuchwytna

Rozmowa z prof. dr hab. Andrzejem Szadkowskim, prof. zw. Wydziału Wzornictwa Politechniki Łódzkiej, honorowym członkiem Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych, członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników (Gdańsk), Gesselschaft fuer Goldschmiede (Hanau) oraz Rady Programowo-Artystycznej Image and Form (Sankt Petersburg), mentorem w konkursie Talente Monachium.

Polski Jubiler: Ostatnia nasza rozmowa, sprzed pięciu lat, miała inny charakter; była jakby podstawowa. Od tamtego czasu wiele interesujących nas elementów się zmieniło, uporządkowało, nabrało pozytywnych wartości. Tak stało się z naprawą przestrzeni edukacyjnej w Polsce, szczególnie dotyczącą państwowego szkolnictwa artystycznego.

Prof. Andrzej Szadkowski: Moja wypowiedź o potrzebie stworzenia jasnych konstrukcji metodycznych na wszystkich etapach nauczania – kształcenia została wysłuchana. Rozmowy odbywały się na szczeblu dyrektorów jednostek średniego szkolnictwa artystyczno-zawodowego, przedstawicieli szkół wyższych kształcących w zakresie wzornictwa i projektowania biżuterii w szczególności, oraz dyrektorów Departamentu Szkolnictwa Artystycznego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Efektem było zorganizowanie trzydniowego panelu dyskusyjnego z udziałem wszystkich przedstawicieli specjalności projektowych. Złożono programy, które precyzyjnie określały drogę kształcenia na wszystkich szczeblach edukacji kierunkowej. Recenzje i dyskusje pozwoliły określić ramy metod kształcenia. W zakresie biżuterii przyjęto słuszną zasadę przygotowania absolwenta szkoły średniej do pracy projektowo-wykonawczej w zespole lub indywidualnej; dla wyższego stopnia – wg statusu artysty projektanta. Obydwa etapy wspomagane są wykładami z zakresu historii sztuki i biżuterii, malarstwa, rzeźby i kompozycji oraz zajęciami warsztatowymi prowadzącymi do zdobycia wiedzy i umiejętności projektanta i wykonawcy biżuterii. Koordynacja programów i efekty kształcenia są wypracowywane indywidualnie dla tych zespołów. Szkolnictwo prywatne, w zależności od profili kształcenia i oczekiwań słuchaczy, koncentruje się na szczegółach specjalizacji i oferuje konkretną naukę technik i technologii wykonawstwa. Jest to bardzo cenne ogniwo w ogólnym systemie dydaktycznym, bo wypełnia zapotrzebowanie na specjalistów realizatorów. W ramach dokształceń prowadzone są kursy profesjonalne dla projektantów, orzeczników, menadżerów. Tak więc dyplomy liceów sztuk plastycznych, dyplomy magisterskie i dyplomy kursów kierunkowych ustanowią już całość przygotowania fachowego, a stopień zaangażowania indywidualnego, motywacja, wrażliwość, pracowitość i zamiłowanie w zawodzie dopełnią i stworzą wzór artysty projektanta.

Polski rynek jubilerski stale ewoluuje. Pojawia się na nim coraz więcej biżuterii tzw. modowej, typowo komercyjnej, która niemal całkowicie zmieniła rynek jubilerski. Tania, masowa produkcja spowodowała z jednej strony wzrost zainteresowania biżuterią, z drugiej wpłynęła negatywnie na jakość oferowanych wyrobów. Polscy artyści złotnicy mimowolnie poddali się dominacji rynku, tworząc kolekcje biżuterii „modowej”, której sprzedaż pozwala na funkcjonowanie. Jak ocenia pan dokonujące się na naszych oczach zmiany? Czy można im przeciwdziałać?

Biżuteria służy użytkownikom różnych kultur i trudno jest ujednolicić jej istotę. Potrzeby, zainteresowania, ocena wartości, wynikają ze stanu ducha odbiorców, skali akceptacji estetyki i funkcji biżuterii, a często jest zmienna dla pojedynczej osoby. Oczekiwania w takich przypadkach mogą zawierać pełną skalę przeznaczenia i w związku z tym pojawia się potrzeba posiadania różnej biżuterii. Biżuteria modowa też musi mieć artystyczny charakter; prostota w dobrym wykonaniu też ma nas zadziwiać. Bylejakość i bezmyślność w każdej postaci odraża. Trudno jest generalnie uporządkować rynek pod względem artystycznym, ale wybór należy do nas. Sztuka biżuterii we wszystkich jej aspektach to obraz nas samych.

Nie można jednak nie zauważyć, że polskie wyroby biżuteryjne doceniane są poza granicami naszego kraju. Artyści złotnicy otrzymują nagrody na międzynarodowych konkursach, a ich biżuteria cieszy się sporą popularnością. Czy można wskazać cechy charakteryzujące prace polskich artystów złotników? Innymi słowy, czy można mówić o polskim stylu w złotnictwie?

Jak w każdej dziedzinie sztuki, tak i w biżuterii są wybitni twórcy, którzy rozumieją rynek, i tych odbiorcy uwielbiają. Los artysty to kaprys naszych czasów (i nie tylko naszych); to potrzeba hołdowania wielkim, dobrym, wyjątkowym. Odwaga twórcza polskich projektantów jest uznawana i naśladowana. Polscy artyści z dużą starannością podejmują wyzwania naszej specjalności. Uznanie, nagrody, zaproszenia to każdy sam zdobywa swoją indywidualnością. Ujednolicenie technologii i pogoń za jej nowoczesnością to tylko narzędzie. Wszyscy musimy je stosować. To znajomość ich możliwości ułatwia nam prace koncepcyjno-projektowe: reszta już jest sztuką. Powszechność informacji, konfrontacji i upodobań tworzy podobieństwa form autorskich, ale tak było zawsze. Indywidualność tworzą „nowe”, a te czynią rozwój. Polski styl w złotnictwie, na szczęście, jest różnorodny, posiada wiele szkół otwartych inspiracji: natura – z pełnym jej odczytaniem, geometria – z wyeksponowanie jej istoty, kolor – w każdym jego znaczeniu i ze szczegółami dotyczącymi struktur, konstrukcji, treści. Nie ma jednej definicji polskiego stylu, ale zawsze towarzyszy mu interesujący przekaz, dedykacja, żart; forma uzupełniona intelektem – to chwyta. Ukryta harmonia całości jest akceptowana nawet intuicyjnie. Podoba nam się nowość, prowokacja, charakter.

W ostatnim czasie w naszym kraju organizowanych jest coraz więcej konkursów złotniczych, co należy odnotować jako pozytywną zmianę, jednak optymizm mącą pojawiające się każdorazowo kontrowersje wokół nagrodzonych prac. Skąd biorą się ciągłe animozje pomiędzy artystami złotnikami a jury organizowanych konkursów?

Jurorzy konkursów często wskazują do nagrody prace nowatorskie, szokujące. Prowokacje dzieł mają wskazać drogę rozwoju ,,nowego”. Muszą być na tyle atrakcyjne, ponadczasowe i perspektywiczne, ażeby niosły przez rok i więcej promocję konkursu, targów, galerii, firm, autora. Nawet jednomyślna i uzasadniona ocena jury wywołuje dyskusje. I to też jest zamierzonym elementem oddziaływania; ważne, żeby dotyczyła meritum i nie zawierała w ocenie elementów spoza sztuki.

Polska branża złotnicza jest mocno zantagonizowana. Kłótnie i spory odbywają się na wielu polach. Najbardziej jaskrawym przykładem wydaje się podział warszawskich targów na dwie niezależne od siebie imprezy. Czy widzi pan profesor szansę na znalezienie wspólnej drogi, szansę na skonsolidowanie środowiska?

Problem rozdziału środowiska ze względu na możliwość wyboru udziału w targach warszawskich jest do rozstrzygnięcia. Moim zdaniem muszą to być dwa terminy, nienakładające się na siebie. Każde z targów muszą wypracować cel oferty. Podobnie jak dwie wielkie imprezy w Monachium: Inhorgenta i Handwerksmesse. Jedne zbliżone do designu i drugie – do sztuki. Inhorgenta są zwartymi, zamkniętymi targami branżowymi, a targom Handwerksmesse towarzyszą w przestrzeni miejskiej – w galeriach – wystawy zbiorowe i indywidualne twórców biżuterii. W tej chwili sprawy mogą się uporządkować z korzyścią dla wszystkich stron, ale wymagać to będzie szeregu porozumień. Trzeba zbudować nowe konstrukcje charakteru tych targów.

Na koniec chciałabym zapytać o przyszłość biżuterii. Stare szkoły tworzenia biżuterii odchodzą do lamusa, miejsce starych mistrzów zajmują nowi, którzy zupełnie inaczej odnoszą się do sztuki złotniczej. Tradycyjny warsztat złotnika zastępowany jest przez drukarki 3D i komputery, miejsce metali i kamieni szlachetnych zajmują ich syntetyczne odpowiedniki. Biżuteria to już nie tylko materialny przedmiot, ale wirtualna koncepcja czy świetlny pokaz. Jak będzie wyglądała biżuteria w przyszłości?

Przyszłość biżuterii w aspekcie kształcenia, twórczości indywidualnej i efektów firm nie budzi mojego niepokoju. „Stare szkoły” przechodzą zmiany programowe ze względu na unowocześnianie technologii, tworzenie nowych struktur dydaktycznych i dynamikę współpracy międzynarodowej w zakresie wymiany studentów, organizacji konkursów, wystaw, sympozjów. „Starzy” pedagodzy uczestniczą w ocenach parametryzacyjnych jednostek naukowo-artystycznych, obradach jury konkursów międzynarodowych i zagranicznych; są członkami rad programowo-artystycznych forów zagranicznych, międzynarodowych stowarzyszeń. W uznaniu przyjmują nagrody okolicznościowe, państwowe; czynnie uczestniczą w przygotowaniach programów kształcenia, recenzji promocji naukowych. Do młodych należy kontynuacja tradycji zawodowej i otwarcie na nowoczesność. Z pełnym zrozumieniem powyższych stwierdzeń można określić, że biżuteria przyszłości będzie obrazem stanu potrzeb nowego odbiorcy, z uwzględnieniem nowych technologii i nowych kontekstów.

Wzornictwo współczesnej polskiej biżuterii tkwi we wzornictwie światowym

Rozmowa z dr. Tomaszem Kłoczewiakiem, prezesem Stowarzyszenia Rzeczoznawców Jubilerskich, o polskim rynku jubilerskim.

Polski Jubiler: Polski rynek jubilerski stale się zmienia. Pojawiają się nowe firmy, znikają stare i uznane marki jubilerskie. Zmieniają się także materiały jubilerskie wykorzystywane do produkcji biżuterii. Coraz mniejszą wagę przykłada się do rzemiosła. Jak ocenia pan zmiany dokonujące się na polskim, i nie tylko polskim, rynku jubilerskim?

Tomasz Kłoczewiak: Trafnie zauważyła pani w pytaniu, że spadek roli rzemiosła w branży jubilerskiej to trend zmian panujący nie tylko w Polsce, lecz na całym świecie. Polskie rzemiosło nie jest czymś wyjątkowym, lecz ulega zmianom, takim samym jak rzemiosło jubilerskie na całym świecie. Należy jednak odróżnić rzemiosło w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia od rzemiosła artystycznego, takiego, którego przedstawiciele tworzą prawdziwe dzieła sztuki jubilerskiej. Takich twórców nigdy nie było wielu i tak też jest teraz. Biżuteria artystyczna powstawała i powstaje nadal – wprawdzie prawdziwych artystów jubilerskich nie jest wielu, ale są i tworzą nadal biżuterię artystyczną. Nie boję się jednak spadku roli rzemiosła w tworzeniu biżuterii popularnej. Nowe techniki i technologie pozwalają poprawić poziom biżuterii popularnej – ona niekoniecznie powinna być wykonywana metodami rzemieślniczymi, których techniki nie zawsze skutkowały dobrymi efektami.

Coraz większe znaczenie odgrywają nowoczesne maszyny i narzędzia jubilerskie. Niektórzy obserwatorzy rynku mówią nawet o końcu rzemiosła jubilerskiego, wynikającego z możliwości „druku” biżuterii. Czy wydaje się panu, że rzemiosło artystyczne zostanie zmarginalizowane, a w salonach jubilerskich będziemy mieli do czynienia jedynie z wyrobami wychodzącymi z maszyny?

Wydaje mi się, że mówi pani o technice „druku” biżuterii w pejoratywnym znaczeniu. Przypominam, że ta technika zawsze ma swój początek w graficznym projekcie. Jeśli jest to zaproponowany przez projektanta oryginalny, nowy, zawierający elementy artystyczne pomysł, który następnie zostanie dobrze przeniesiony przez programistę do formy programu, to nie widzę w tym nic nagannego. Technika pozwala na zaoszczędzenie czasu na pracochłonne wykonanie ręczne biżuterii od razu w metalu szlachetnym. W takim przypadku projekt, wykonany przez artystę jubilera, jest wyrazem twórczej myśli artysty. Efekt, czyli po wydrukowaniu w wosku odlany przedmiot, musi być jeszcze obrobiony i następnie trzeba w nim oprawić kamienie. Końcowy efekt artystyczny zależy w dużym stopniu od artyzmu rzemieślnika i doskonałości jego techniki. Znacznie gorzej, jeżeli technika „druku” służy do skopiowania już istniejącego wyrobu. Jest to po prostu plagiat i w takich wypadkach rzeczywiście można boleć nad powszechnością tej techniki.

Czy jako prezes Stowarzyszenia Rzeczoznawców Jubilerskich widzi pan zagrożenia, a może szanse rozwoju, w pojawiających się na rynku jubilerskim kamieniach syntetycznych i innych materiałach jubilerskich, które nie tylko znacznie ułatwiają pracę złotnika, ale także z powodu swojej ceny zmieniają rynek jubilerski?

Każda nowość w każdej branży jest wyrazem postępu i rozwoju. Także nowe syntezy kamieni i nowe materiały zdobnicze mogą stanowić element rozwoju i postępu. Problem tkwi tylko w zastosowaniu nowości. Finalny nabywca biżuterii musi mieć zarówno rzetelną informację o zaproponowanych materiałach, jak i przedstawioną możliwość wyboru pomiędzy nowym, czasami syntetycznym kamieniem a naturalnym o takim samym wyglądzie. Taką sytuację mamy w tej chwili w dziedzinie syntetycznych diamentów oraz diamentów o poprawianych właściwościach. Są one znacznie tańsze od naturalnych, a jednocześnie prostymi metodami gemmologicznymi często niemożliwe do odróżnienia. Czy jest to zagrożenie? Jeśli tak, to chyba tylko wynikające z rzetelnego traktowania sprawy przez sprzedawców. Zawsze nabywcy mieli wybór między drogim naturalnym kamieniem a tanią imitacją. Rzecz tylko w prawidłowej i rzetelnej informacji.

Jaką przyszłość widzi pan przed polskim rynkiem jubilerskim? Jak powinien się on zachować wobec zmian na nim się dokonujących?

Jest obecnie zauważalne pewne odejście klientów od droższej, „prawdziwej” biżuterii. Jest to efekt pewnych trendów w modzie i w zachowaniach klientów. Wielkim powodzeniem cieszy się biżuteria tania, często wykonana z materiałów nieszlachetnych, biżuteria, którą po jednorazowym użyciu można bez żalu odłożyć do szuflady. Ale w dalszym ciągu niesłabnącym powodzeniem cieszy się biżuteria bardzo droga, z drogocennymi kamieniami, także biżuteria artystyczna. Każdy uczestnik rynku jubilerskiego po rozpoznaniu własnej klienteli oraz własnych możliwości powinien zdecydować, jaki wybrać sektor asortymentu jubilerskiego do swojego sklepu. A cóż można powiedzieć o przyszłości? Po dość słabym 2014 roku ubiegły rok był dla wielu placówek rokiem niezłym. Pamiętając, że interesy z początku lat dziewięćdziesiątych nieodwracalnie przeszły do historii, miejmy nadzieję, że rok 2016 będzie jeszcze lepszy niż poprzedni, a w dalszej przyszłości będzie jeszcze lepiej, czego wszystkim szczerze życzę.

Z racji zmian dokonujących się na naszych oczach, zmuszeni jesteśmy, jako przedstawiciele branży jubilerskiej, do weryfikacji niektórych definicji, poglądów, sposobu postrzegania biżuterii. Jak według pana powinno się definiować pojęcie biżuterii? Czym ona jest: ozdobą, dodatkiem czy dziełem sztuki złotniczej?

Jest wszystkim tym, czego dotyczy pytanie. Sposób jej postrzegania dotyczy, moim zdaniem, okoliczności w jakich ma być prezentowana. Założona do pracy powinna być dodatkiem do stroju, założona na oficjalne spotkanie winna być ozdobą, ale na wystawne przyjęcie winno być prezentowane dziełko sztuki złotniczej. Każda pani powinna mieć biżuterię w takim zestawie, aby mogła ją wykorzystać stosownie do okazji. Na eleganckim przyjęciu lepiej nie mieć żadnej biżuterii niż mieć założony na szyję srebrny łańcuszek z tanim wisiorkiem. Powinniśmy wszyscy przy różnych okazjach uświadamiać to naszym klientkom, co zapewne dobrze wpłynie także na obroty w naszej branży.

Profesor Irena Huml zauważyła, że współcześni polscy artyści złotnicy i projektanci biżuterii nie odwołują się w swoich pracach do polskiej tradycji, znacznie częściej i chętniej natomiast kopiują wzorce zachodnie. Czy zgadza się pan z tym stwierdzeniem? A jeśli tak to dlaczego tak się dzieje?

Pani profesor Huml jest doświadczonym historykiem sztuki i potrafi rozróżnić wzory oparte na polskich lub zachodnich tradycjach. Ale czy na pewno możemy oczekiwać tego samego od uzdolnionego artystycznie, chociaż nie w zakresie historii sztuki, projektanta jubilera? Nowe wzory powstają w związku z zapotrzebowaniem na rynku. Jeśli jest zapotrzebowanie na wzory związane z tradycją zachodnią, to takie powstają. Warto przy tym jednak zauważyć, że Polska leżała i leży w Europie. Tendencje wzornicze przenikały od zawsze do polskich trendów artystycznych. Tak samo dzieje się i teraz. Poza tym jest jeszcze aspekt aktualnej mody. Projektanci proponują do produkcji to co jest modne, czyli to co będzie się sprzedawać. Inne postawienie sprawy byłoby postawieniem jej na głowie.

Czy według pana można wskazać cechy charakterystyczne dla współczesnej polskiej biżuterii?

Wydaje mi się, że wzornictwo współczesnej polskiej biżuterii bardzo głęboko weszło i tkwi we wzornictwie światowym. Pewną odrębnością charakteryzuje się wzornictwo wyrobów z bursztynem. W tej dziedzinie mamy wiele oryginalnych propozycji – łatwo je dostrzec na przykład na targach Amberif – i w tym segmencie rynku polscy artyści jubilerzy mogą pochwalić się niekiedy wielką oryginalnością.

Stowarzyszenie Rzeczoznawców Jubilerskich, którego jest pan prezesem, współpracuje z HRD, czyli Wysoką Radą Diamentów w Antwerpii, prowadzi szkolenia, pracuje nad ujednoliceniem poziomu cenowego wycen diamentów. Jak wasza działalność wpływa na jakość świadczenia usług jubilerskich na polskim rynku? Co można jeszcze zmienić, naprawić?

W Stowarzyszeniu Rzeczoznawców Jubilerskich zawsze uważaliśmy, że jakość świadczenia usług jubilerskich i prowadzenia sprzedaży wyrobów jubilerskich to nie tylko grzeczna obsługa i ładne opakowanie przedmiotu. O wiele ważniejsza jest fachowość obsługi, umiejętność fachowego opowiedzenia o przedmiocie, oprawionym w nim kamieniu, jego cechach jakościowych. Dlatego też jednym z naszych pierwszoplanowych zadań w ponaddwudziestosiedmioletniej historii jest podnoszenie poziomu fachowej wiedzy osób pracujących w jubilerstwie. Nawet osoby z dłuższym stażem po naszych szkoleniach oświadczają, że niby wszystko to już wiedzieli, ale przekazane w sposób usystematyzowany dało im zupełnie nowe spojrzenie na zagadnienia fachowe. Wiele osób po szkoleniach podstawowych decyduje się na szkolenia specjalistyczne, umożliwiające pozyskanie wiedzy pozwalającej na działalność rzeczoznawczą. SR J oczywiście umożliwia to. Nie jest to droga krótka, łatwa ani tania. Wiedza kosztuje i trzeba jej poświęcić wiele czasu. Nie należy sobie wyobrażać, że tygodniowe szkolenie umożliwi zdobycie gruntownej i pełnej wiedzy rzeczoznawczej. Pracujemy systematycznie nad szkoleniami i zachęcamy do wzięcia w nich udziału wszystkich zatrudnionych w jubilerstwie.

Polska branża jubilerska boryka się z wieloma problemami. Jednym z nich jest spór, jaki wybuchł wokół warszawskich targów jubilerskich. Jakie stanowisko prezentuje Stowarzyszenie Rzeczoznawców Jubilerskich? Który punkt widzenia pan podziela – organizatorów targów Złoto Srebro Czas czy Gold Expo?

Targi Złoto Srebro Czas aż do 2015 roku systematycznie się rozwijały. Przyszedł taki moment, że w Expo nie było możliwości pomieszczenia się w całości w jednej hali. Zaczęto szukać innych rozwiązań i zdecydowano się na halę przy ul. Marsa. Jest to obiekt nowoczesny, z dużym potencjałem rozwojowym. Podobny proces przeszły targi Amberif i Jubinale. Ale w tym momencie wydaje się, że kierownictwo targów Złoto Srebro Czas popełniło jakiś błąd marketingowy, prowadzący do rozłamu. Oczywiste, że lokalizacja hali Expo jest lepsza niż hali przy ul. Marsa. Jest to centrum Warszawy, wszędzie blisko, z wygodnym dojazdem. Ale przecież na targi nie przyjeżdżamy po to, by było wygodnie, ale po to by zrobić dobre zakupy, w różnych asortymentach, w jednym miejscu. W końcu ul. Marsa to nie koniec świata. Ani targi Jubinale, ani Amberif, nie mają lokalizacji w centrum miasta. Nie to jest argumentem. Wydaje się, że zadziałały względy ambicjonalne połączone silnie z aspektami biznesowymi. Stowarzyszenie Rzeczoznawców Jubilerskich zdecydowało się brać udział w targach Złoto Srebro Czas. Współpracujemy z tymi targami od początku, jesteśmy ich patronem, zwykła lojalność zadecydowała o naszej decyzji. Zgodnie ze starym, mądrym powiedzeniem: zgoda buduje, niezgoda rujnuje. Wydaje się, że z jednej strony wszyscy powinni dążyć do połączenia się obu imprez, lecz z drugiej strony wydaje się, że animozje zaszły już tak daleko, że byłoby to bardzo trudne, tym bardziej że dochodzą także aspekty konkurencyjności pomiędzy operatorami obu hal.

Dziękuję za rozmowę.

Strategia: rozwój kanału multibrandowego

Rozmowa z Ewą Sereczyńską, dyrektor zarządzającą Swarovski Poland

Polski Jubiler: Biżuteria Swarovski to biżuteria pożądana przez Polki. W dość krótkim czasie państwa marka stała się nie tylko rozpoznawalna, ale także chętnie kupowana przez klientów polskich salonów jubilerskich. Jak udało się państwu odnieść sukces na polskim, dość trudnym trzeba zauważyć, rynku jubilerskim?

Ewa Sereczyńska: Daniel Swarovski od początku miał wizję. Wynalazł maszynę do cięcia kryształu i stworzył wielką rodzinną firmę, znaną, ludziom na całym świecie. Chciał podarować „diamenty” zwykłym ludziom. Szlifował kryształy tak, aby światło załamywało się w nich dokładnie jak w brylantach. Jesteśmy liderem na rynku światowym w precyzyjnym szlifie kryształu oraz pozyskiwaniu nieskończonej palety kolorów. To wszystko sprawia, że mamy coraz szerszą rzeszę klientów w Polsce, którym nasza biżueria, jakość wykonania i design sprawiają ogromną radość.

Biżuterię sygnowaną logiem Swarovski można kupić w państwa firmowych butikach, ale także w salonach jubilerskich innych marek. Czy w najbliższym czasie zamierzacie państwo rozszerzyć sieć sprzedaży detalicznej?

Zdecydowanie tak. Moja strategia dla firmy Swarovski w Polsce na najbliższe lata będzie nakierowana na rozwój kanału multibrandowego. Od roku pracujemy z firmą Jubitom oraz mniejszymi jubilerami w kraju. Zaintersowanie i chęć współpracy z nami powiększa się z miesiąca na miesiąc. Dopasowujemy wielkość kolekcji oraz koncept do wielkości lokalizacji, zasobności porfela oraz typu klienta. Dzięki temu stajemy się coraz bardziej dostępni.

Ile butików ma firma Swarovski w Polsce?

Obecnie posiadamy 25 butików w największych miastach Polski, 19 salonów mulibrandowych oraz sklep online www.swarovski.com. W przyszłym roku planujemy kolejne otwarcia.

Kto jest głównym projektantem firmy Swarovski?

Od lutego 2007 roku dyrektorem kreatywnym i główną projektantką biżuterii Swarovskiego jest Nathalie Colin. Praca jest dla niej wielką pasją i dlatego myślę, że od wielu już lat wielkim sukcesem są kolejne kolekcje, jakie dla Swarovskiego przygotowuje. Jej biuro znajduje się w Paryżu. Podkreślić należy, że nad kolejnymi liniami biżuterii pracuje cały zespół projektantów pod jej przywództwem.

Jak można nawiązać współpracę handlową z firmą Swarovski?

Aby rozpocząć z nami współpracę należy skontaktować się z nami pod adresem artur.lewandowski@swarovski. com. Jeśli uznamy, że potencjalny partner posiada atrakcyjną lokalizację oraz koncept biżuteryjny, jak również odpowiednie doświadczenie w handlu detalicznym, zapraszamy go na spotkanie do naszego biura w Warszawie.

Firma Swarovski zaskakuje swoich klientów wprowadzając na rynek nowe kolekcje biżuterii. Każda kolekcja biżuteryjna odpowiada na potrzeby klientów na całym świecie. Jakim zainteresowaniem cieszy się biżuteria wprowadzana na polski rynek i do kogo jest ona skierowana?

Kolekcje biżuterii Swarovskiego są dokładnie takie same w Polsce jak w innych krajach na świecie. Co sezon wprowadzamy nowości, które nawiązują do trendów z wybiegów wielkich projektantów. Obok tych kolekcji, bardzo wyrazistych i modowych, mamy linię bardziej klasyczną, ponadczasową. Myślę, że każda kobieta znajdzie w naszej ofercie coś dla siebie, coś, co będzie do niej pasowało i pozwoli jej wyrazić swoją osobowość. Biżuteria Swarovskiego to zarówno maleńkie, delikatne kolczyki czy naszyjniki idealne np. do pracy, jak i spektakularne bransolety czy kolie na wielkie wyjścia. Pewnie dlatego nasi klienci tak często kupują u nas prezenty dla swoich najbliższych – zawsze znajdą coś idealnego!

Państwa firma oferuje nie tylko kolekcje biżuterii, ale także zegarków. Jak rynek przyjął wprowadzenie kolekcji zegarkowych? Jakim zainteresowaniem się one cieszą?

Pierwsza kolekcja zegarków pojawiła się na świecie w 2009 roku. Cały czas obserwowaliśmy rynek i dopasowywaliśmy ofertę do potrzeb naszych klientów. Okazało się, że po tym jak stworzyliśmy linię premium w 2015 roku, odnotowaliśmy 130-proc. wzrost sprzedaży na całym świecie w porównaniu do roku poprzedniego. W tej chwili zegarki stanowią 10 proc. naszej sprzedaży w całym asortymencie, tak więc jesteśmy bardzo zadowoleni z wyników. To, co z pewnością wyróżnia nasz produkt, to mechanizm produkowany w jednej z najlepszych szwajcarskich fabryk, w przeciwieństwie do wielu innych marek premium, które swoje zegarki produkują w Chinach.

Jak ocenia pani rok 2015 z perspektywy jednej z największych firm jubilerskich w Polsce? Co zmieniło się w ciągu ostatniego roku?

Na pewno należy podkreślić, że Polska to jeden z niewielu krajów w Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie mamy tak ogromną konkurencję w sektorze biżuteryjnym. W związku z tym również nakłady marketingowe w firmach rosną z roku na rok. Również Swarovski rozpoczął 1 grudnia pierwszą w historii Polski kampanię reklamową w TV. Zmieniają się trendy jeśli chodzi o inwestycje reklamowe. Większe znaczenie ma dziś reklama online oraz telewizja niż prasa.

Czy według pani w najbliższym czasie możemy liczyć się ze zmianami na polskim rynku jubilerskim? A jeśli tak, to jak zmieni się polski rynek jubilerski w najbliższym czasie?

Tak jak wspomniałam wcześniej, z uwagi na ogromną konkurencję, przetrwają najwięksi i najsilniejsi. Swarovski to firma z ugruntowaną pozycją na całym świecie, która od 120 lat zachwyca nas wszystkich przepięknym blaskiem kryształów. To nasze dziedzictwo i coś, co nas mocno odróżnia od innych. Cieszę się, że poprzez sprzedaż również samych komponentów pobudzamy wyobraźnie innych projektantów oraz firm jubilerskich do tworzenia niepowtarzalnych wzorów biżuterii.

Bursztyn potrzebuje promocji

Rozmowa z Michałem Kosiorem, wiceprezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników, na temat polskiego rynku bursztynowego.

Polski Jubiler: Przed nami kolejne targi branży bursztynniczej Ambermart, podczas których Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników prowadzi kurs wiedzy o bursztynie. Jakim zainteresowaniem cieszą się prowadzone przez państwa warsztaty i kim są osoby, które w nich uczestniczą?

Michał Kosior: Kursy teoretyczne i warsztaty prowadzimy od kilku lat, widzę coraz większe zainteresowanie branży uczestnictwem. W naszej ofercie mamy kurs teoretyczny skierowany do osób handlujących bursztynem, zarówno do detalistów, hurtowników, jak i pracowników firm produkcyjnych. Okazuje się, że wielu pracowników tych firm nie ma odpowiedniego przygotowania, nie potrafi właściwie odpowiedzieć na pytania klientów. W sześciu godzinnych wykładach poruszamy podstawowe zagadnienia z geologii, chemii i imitacji bursztynu, historii, współczesnych metod obróbki i modyfikacji kamieni, inkluzji. Staramy a także ugruntować i uporządkować poznane już informacje. Ten kurs od samego początku wzbudza duże zainteresowanie wśród gości zagranicznych, dlatego też zapewniamy tłumaczenie symultaniczne na język angielski, a w tym roku przygotowujemy również tłumaczenie na język chiński. Chińscy kupcy mają małą albo obiegową wiedzę o bursztynie. Więcej w niej chińskich mitów niż faktów. A jeśli mówimy o profilu kursantów, to o dziwo więcej mamy osób zza granicy, stąd kolejne wprowadzane tłumaczenia. Kursy praktycznego rozpoznawania modyfikacji i imitacji prowadzimy we współpracy z Jackiem Ożdżeńskim, który dysponuje fantastyczną kolekcją oraz olbrzymią wiedzą, w tym gemmologiczną, bo tak należy podchodzić do bursztynu. Nie wszyscy zdają sobie sprawę ile modyfikacji czy imitacji można rozpoznać prostymi, dostępnymi dla każdego instrumentami jak lupa, mikroskop czy odpowiednie światło.

Jakie działania, poza popularyzacją wiedzy o bursztynie, prowadzi Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników?

W marcu tego roku otworzyliśmy nową siedzibę stowarzyszenia przy ulicy Warzywniczej 1, w centrum starej części Gdańska. To otwiera nowy rozdział w naszej działalności. Mamy tu część, w której prezentujemy prace naszych członków, rosnącą wystawę różnych rodzajów i falsyfikatów bursztynu bałtyckiego, planujemy także wystawy indywidualne artystów i gościnne innych galerii. Od wielu lat wydajemy materiały seminaryjne z targów Amberif, w tym roku planujemy trzeci, polskojęzyczny tom tej serii. Wydajemy także dwudziestostronicowe książeczki o bursztynie w różnych językach. Te publikacje zamawiane są u nas przez firmy, które przekazują je dalej ze swoją biżuterią. W ostatnich latach wydaliśmy kilkadziesiąt tysięcy sztuk, w tym większość po chińsku i angielsku. Ważną działalnością jest badanie rynku pod kątem nowych modyfikacji i imitacji bursztynu, tworzona przez nas kolekcja ma mieć zadanie naukowe i edukacyjne. Wybrany w maju nowy zarząd MSB podjął decyzję o jeszcze szerszej działalności międzynarodowej. W tej chwili w Chinach MSB reprezentuje Nancy Chui, która jest naszym ambasadorem, ten program chcemy rozszerzyć na kolejne kraje. Planujemy także prezentowanie bursztynu w przestrzeni publicznej, to szeroki program promocji wśród ostatecznych klientów, którzy o bursztynie wciąż wiedzą niewiele.

W 2014 roku MSB wprowadziło system certyfikacji wyrobów z bursztynem. Co daje taki certyfikat? I w jaki sposób jest on przyznawany?

Do tej pory wykonywaliśmy we współpracy z Politechniką Gdańską badania potwierdzone dokumentem, jednak rynek się zmienia, wartość bursztynu rośnie i coraz częściej pytano nas o skrócone świadectwo badania, które można dołączyć do danego wyrobu. Coś, co z jednej strony będzie przypisane do wyrobu, a nie producenta, a z drugiej dzięki niewielkim rozmiarom będzie mogło być sprzedawane wraz z wyrobem. Tak powstał system badania i certyfikacji wyrobów z bursztynem. Certyfikaty badania wydajemy na niewielkich plastikowych kartach. Z końcem zeszłego roku zamówiliśmy spektrofotometr do badań w podczerwieni, tak by nasi rzeczoznawcy mogli sprawnie przebadać każdy z wyrobów, jakie do nas trafiają. Zatem certyfikat wykonywany jest dla wyrobu, który został przebadany w naszym laboratorium. Nasi rzeczoznawcy opisują cechy charakterystyczne wyrobu, czy jest to bursztyn bałtycki, dominikański czy inny, czy był poddany modyfikacjom bądź prasowany. Bazujemy na zaadaptowanej na potrzeby bursztynu klasyfikacji kamieni CIBJO (The World Jewellery Confederation), dzięki temu opis jest zrozumiały na całym świecie.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników oferuje badania wyrobów wraz z wydaniem dokumentu potwierdzającego wyniki przeprowadzonych badań – certyfikatu lub świadectwa badania. Czym różni się przyznawany przez państwa certyfikat od świadectwa?

Świadectwo badania jest kartą formatu A4, zawiera zdjęcie, pełen opis produktu wraz z widmem spektrofotometrii w podczerwieni i opinią rzeczoznawcy. Jest wydawane dla obiektów z bursztynu, innych żywic kopalnych, imitacji, tworzyw. Certyfikat jest kartą plastikową wielkości karty płatniczej, zawiera zdjęcie, opis produktu i opinię rzeczoznawcy. Wydawany jest tylko dla produktów z bursztynu. Autentyczność obu dokumentów można zweryfikować w bazie danych na naszej stronie internetowej.

Na stronie MSB można znaleźć informację, że roczna opłata za certyfikat wynosi 1,2 tys. złotych. Czy uiszczając opłatę sprzedawcy biżuterii wykupują sobie certyfikat na wszystkie sprzedawane przez siebie wyroby jubilerskie z bursztynem?

To, o czym pani mówi, to certyfikat firmy rekomendowanej i nie ma nic wspólnego z badaniem i certyfikacją produktów. Firmy rekomendowane przez MSB to wąska grupa producentów i handlowców, którzy poddają się naszej kontroli, zobowiązani są do przestrzegania klasyfikacji kamieni jubilerskich z bursztynu bałtyckiego ustanowionej przez MSB, dobrych praktyk kupieckich oraz regulaminu rekomendacji. Firmy te nie mogą także prowadzić handlu wyrobami z bursztynu prasowanego, imitacjami i falsyfikatami oraz żywicami subfosylnymi (np. kopal kolumbijski) czy żywicami syntetycznymi. Jest to certyfikacja typu ISO 9001, czyli zestawienie procedur, jakich dana firma powinna przestrzegać. W tej chwili blisko 50 firm jest na naszej liście rekomendowanych.

Czy klienci są na tyle świadomi, że wybierają certyfikowaną biżuterię z bursztynu?

Wraz ze wzrostem cen bursztynu kupujący chcą mieć pewność jego autentyczności, ale także sprzedający chcą uwiarygodnić swoje produkty. Polacy nie są przyzwyczajeni do ponoszenia dodatkowego kosztu z tytułu badania i certyfikacji już i tak trudnej do zaakceptowania wysokiej ceny bursztynu, ale to się zmienia. Są jednak kraje, w których jest to całkowicie powszechne. W krajach azjatyckich większość drogich rzeczy, nie tylko biżuteria, jest badanych i certyfikowanych przez ekspertów. Stąd większość naszych usług trafia na eksport. Jednak właścicielom sklepów obsługujących zagranicznych turystów zdecydowanie rekomenduję zbadanie i uwiarygodnienie drogich przedmiotów w ich ofercie. Certyfikat badania brylantów jest dziś czymś powszechnym, z bursztynem tak pewnie nigdy nie będzie, ale wartościowe produkty będą wymagały szczegółowych opisów.

Wraz z zawirowaniami na rynku bursztynu jego ceny są niebotyczne. Jaki wpływ na sprzedaż bursztynu mają kłopoty związane z pozyskaniem surowca? I czy w najbliższym czasie sytuacja ta może ulec zmianie?

Faktycznie ceny są niebotyczne, choć wcale nie są to ceny złota, jak donoszą dziennikarze mediów niebranżowych. W zestawieniu, jakie zrobiliśmy za ostatnie piętnaście lat, wyszło, że pewne frakcje surowca podrożały piętnastokrotnie! To głównie zainteresowanie na rynku chińskim spowodowało tak duże zapotrzebowanie i wzrost cen. Jako stowarzyszenie reprezentujące branżę staramy się lobbować za legalnym wydobyciem z naszych złóż na Żuławach, włączamy się także w rozmowy na temat badania złóż na Lubelszczyźnie, gdyż to co mamy do tej pory jest ilością niewystarczającą do zaspokojenia potrzeb branży. Największe w tej chwili problemy to stałe zaopatrzenie w dobrej jakości surowiec w przewidywalnych ilościach i terminach dostaw. Mam nadzieję, że zmieni się niejasna sytuacja w handlu surowcem z Kaliningradu, który poprzez Moskwę nielegalnie wywożony jest do Chin. Nawet jeśli polskie firmy nie będą mogły importować rosyjskiego surowca, to z pewnością współpraca między producentami jest możliwa. Wśród polskich złóż na Lubelszczyźnie także narosło wiele legend i nieścisłości. Trzeba nam rzetelnego zbadania tych złóż, a w konsekwencji uruchomienia wydobycia. Jednak do tego potrzeba także zrozumienia ze strony samorządów.

W jaki sposób twórcy biżuterii radzą sobie z pozyskiwaniem bursztynu?

To wciąż skomplikowany problem. Wiele firm wytwórczych wiąże się umową z firmami poszukującymi bursztynu. Sporo z nich także kooperuje z rosyjskimi i ukraińskimi producentami półfabrykatów. Ale brak przewidywalności wpływa raczej negatywnie. Od kolegów ze stowarzyszenia słyszę, że możliwości sprzedaży są znaczące, ale ryzyko budowania większej firmy także. Do momentu ustabilizowania zaopatrzenia wielu przedsiębiorców będzie po prostu czekać.

Badania pokazują, że polska biżuteria z bursztynem w ciągu kilku ostatnich lat trafiała głównie na rynek chiński. Jak sytuacja wygląda obecnie? Czy Chiny nadal są największym rynkiem zbytu dla polskiej biżuterii?

Krach na dominującym rynku amerykańskim w 2008 roku spowodował przesunięcie środka ciężkości na inne kraje. Niestety bursztyn nigdy nie plasował się wśród najlepszych kamieni jubilerskich w USA, co wynika z małej przez całe lata 90. XX wieku. Ten rynek znów się otwiera na bursztyn, także na produkty o dużo większej wartości niż poprzednio. Widzimy, że europejskie sklepy także więcej kupują, jednak są to często przedmioty kupowane pod chińskiego turystę. Z pewnością polska branża bursztynnicza potrzebuje nowych rynków zbytu oraz dużej promocji na tych potencjalnie silnych jak europejski czy amerykański.

Czy można oszacować wartość rynku bursztynowego w Polsce?

Obawiam się, że to dość trudne zadanie. Firmy bursztynnicze są w większości z segmentu MŚP, więc wymykają się statystykom prowadzonym przez GUS. Stąd tylko szacunkowo możemy mówić o wartości produkcji, sprzedaży czy zatrudnieniu. Niemniej to wciąż spory sektor gospodarki Pomorza czy znaczący udział w eksporcie, zwłaszcza na takie rynki jak np. chiński.

STFZ to przede wszystkim artyści

Rozmowa z Marcinem Tymińskim,
prezesem Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych, o sytuacji w branży jubilerskiej.

Polski Jubiler: Środowisko jubilerskie jest zantagonizowane. Konflikty pojawiają się niemal na każdym polu, weźmy choćby spór pomiędzy organizatorami warszawskich targów jubilerskich. Czy STFZ, którego jest pan wieloletnim prezesem, stara się łagodzić powstające w branży nieporozumienia? W jaki sposób?

Marcin Tymiński: Sytuacja, przed jaką wszyscy zostali postawieni, i jej zaskakujące następstwa, spowodowała rozłam środowiska branżowego a mediacje i próby ponownego połączenia dwóch odmiennych idei lub powrót do pierwotnej lokalizacji skończyły się fiaskiem. Zostaliśmy niestety zmuszeni do dokonania wyboru, którego wolelibyśmy nigdy nie dokonywać. Po obu stronach są nasi znajomi, koledzy i przyjaciele! STFZ obdarzył kredytem zaufania imprezę, w którą od lat inwestowaliśmy i pokładaliśmy nadzieję w jej i nasz rozwój. Postanowiliśmy pójść za organizatorem z piętnastoletnim doświadczeniem, a nie za miejscem, choć sam nie jestem przekonany i zadowolony z dokonanej zmiany lokalizacji targów, o czym natychmiast zarząd STFZ poinformował organizatorów ZSC. Uważam, że działania alternatywne, których jesteśmy świadkami, są niepotrzebne i bardzo szkodliwe dla wszystkich. Ważniejsi są ludzie, ich rzetelność i doświadczenie. Jednym słowem – partner!

Czy jest miejsce na dwie imprezy branżowe w tym samym czasie?

Historia ostatnich kilku lat oraz sytuacja, której byliśmy świadkami, pokazują, że niej nie.

STFZ jednokrotnie wkłada kij w mrowisko i zmusza miłośników biżuterii do zajęcia stanowiska. Stało się tak choćby za sprawą wystawy Z Jedwabnego My, której byliście państwo jednym z organizatorów. Jak ocenia pan działania Stowarzyszenia oraz samą wystawę?

STFZ to przede wszystkim artyści! Artyści i ich prace przede wszystkim mają coś do przekazania, w każdym temacie, nie widzę powodu żebyśmy nie mogli wypowiedzieć się również i w tym, tak trudnym i kontrowersyjnym. Zawsze powtarzam, że skorupy sztuki to jedyne, co po nas pozostanie. Nie brońmy się przed historią, jakakolwiek by ona nie była, niemówienie o niej nie sprawi, że coś, gdzieś, kiedyś się nie wydarzyło… Ja do tematu podszedłem globalnie i ponadczasowo. Fakt, który wydarzył się w Jedwabnem, miał i ma odbicie w dzisiejszej rzeczywistości, w nowoczesnym „cywilizowanym” świecie. To przykre i zdumiewające, że my jako gatunek niczego nie chcemy lub nie potrafimy nauczyć się na błędach przodków… Na mnie i na wielu wystawa zrobiła ogromne wrażenie. Mogę nawet powiedzieć, że moim zdaniem była to najlepsza wystawa podczas tegorocznego Festiwalu Srebra w Legnicy. Dzięki Piotrowi Rybaczykowi z galerii La Basilica i jego teatralnej scenografii ta wystawa była wyjątkowa. Muzyka skomponowana specjalnie do tej wystawy przez naszych kolegów Andrzeja Kupniewskiego i Grzegorza Zyśka, całość – powodowała miękkość w kolanach, wypieki na twarzy i gęsią skórkę. Była to pierwsza wystawa, którą czyta się wszystkimi zmysłami! Kto nie widział, niech żałuje…

Jakie działania poza organizacją wystaw podejmuje STFZ na rzecz polskiej branży jubilerskiej?

Wystawy i konkursy to podstawa i napęd dla każdego artysty, dopiero potem jest komercja, z której musimy utrzymać nasze rodziny i pracownie. Od zeszłego roku opracowaliśmy program promocji STFZ, a co za tym idzie – polskiej sztuki złotniczej. Zaczęliśmy od edukacji. Organizujemy prezentacje warsztatowe w Noc Muzeów oraz Warsztaty dla młodzieży oraz seniorów. We wszystkich przypadkach odbywa się to dzięki i przy współpracy z panią dyrektor Agnieszką Zadurzą z Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym. Organizujemy również warsztaty i szkolenia dla naszych członków, które cieszą się dużym zainteresowaniem. Głównym ich celem jest integracja, wspólne podnoszenie kwalifikacji i poznawanie innych od własnych technik złotniczych. Ciekawe wykłady pozwalają obudzić w sobie nowe pokłady wyobraźni. Warsztaty wieńczy konkurs współorganizowany przez naszego mecenasa sztuki, którym jest Magdalena Kwiatkiewicz z firmy Yes. To wszystko pozwala nam na rozwijanie i umacnianie jeszcze bardziej polskiego designu.

Jakie cele stawiacie przed sobą? Dokąd zmierza Stowarzyszenie Twórców Form Złotniczych pod pana kierownictwem?

Celem jest integracja, samoszkolenie oraz przede wszystkim promocja polskiej sztuki złotniczej, nadal i niezmiennie chcemy i budujemy markę pod znakiem STFZ. Działania ostatnich kilku lat są widoczne i zachęcają do bycia w grupie. Wiele działań, nad którymi pracujemy, ma formę zamkniętą, co również w pewnym sensie sprawia, że bycie członkiem STFZ jest czymś wyjątkowym i prestiżowym. Obecnie żeby dostać się do naszego związku należy przejść weryfikację twórczości. Wiele ostatnich wystaw jest prezentowanych nie na imprezach targowych, jak to miało miejsce dotychczas, ale w muzeach i najlepszych galeriach w Polsce i w Europie, najlepszym przykładem jest chociażby wystawa Z Jedwabnego My, która swoją premierę miała w Barcelonie na najlepszej imprezie światowego designu Yoja. Chwilę po inauguracji wystawa była do obejrzenia w Galerii La Basilica, a ostatnio odwiedziła Festiwal Srebra w Legnicy. Nie można nie wspomnieć o jubileuszowej wystawie XXV lat STFZ, którą przez kwartał prezentowało Muzeum Nadwiślńskie w Kazimierzu Dolnym, zwane również Muzeum Sztuki Złotniczej. Była to wyjątkowa wystawa, gdyż po raz pierwszy użyliśmy nośników multimedialnych, makiet i filmów z muzyką skomponowaną przez kolegów i przyjaciół STFZ. W porozumieniu z Polską Agencją Inwestycji Zagranicznych nasze wystawy odwiedziły w ciągu ostatnich kilku lat wiele placówek zagranicznych, gdzie były godnie prezentowane jako to co w Polsce jest najlepsze! Naszym celem jest, żeby to był dopiero początek najważniejszych wydarzeń polskiego designu w najlepszych prestiżowych miejscach, może tym razem nie tylko w Europie. Tu też możemy pochwalić się, że jedna z wystaw, do której zostaliśmy zaproszeni przez Johna Fudalę, właśnie powróciła z Pekinu, Waszyngtonu i jeszcze w tym roku jedzie do Amber World Museum w Santo Domingo. Tak więc – witaj wielki świecie… Jubileuszową wystawę XXV lat STFZ mamy zamiar zakończyć wystawą najnowszych prac członków i pięknie wydanym albumem nawiązującym do historii STFZ. Album będzie wydany w limitowanym nakładzie 925 egzemplarzy, każdy sygnowany kolejnym numerem. Album będzie dodatkowo zawierał multimedialną prezentację sylwetek autorów i przyjaciół STFZ.

Polska biżuteria autorska cieszy się coraz większym zainteresowaniem klientów na całym świecie. Polscy twórcy nagradzani są na międzynarodowych konkursach złotniczych. I stąd moje pytanie: czy poza konkursami i targami istnieje według pana sposób na promocję polskiej sztuki złotniczej?

Jest to ogromny problem, którego nie rozumiem. Wiele tytułów kobiecych, z którymi niegdyś współpracowaliśmy, postawiło poprzeczkę cenową produktu tak nisko, że mieści się tam jedynie biżuteria z sieciówek, na dodatek często jest to coś, co nazywa się biżuterią jedynie z przyzwyczajenia… Miejsce jest jedynie na artykuły sponsorowane przez największe firmy, które najczęściej importują masową taniochę. Naprawdę jest tak małe wsparcie, że wystawy, konkursy i wspólne inicjatywy to jedyne działania, które nas promują.

W naszym kraju brakuje szkół kształcących w zawodzie złotnika. Jak STFZ odnosi się do tej sytuacji? Jakie działania można podjąć, aby Polacy mieli szansę na edukację złotniczą?

Od czasu kiedy sam byłem uczniem zawodu, niewiele się zmieniło, choć teraz możliwości wydają mi się nieporównywalnie większe niż w latach 80. i 90., kiedy nauka zawodu była raczej fikcyjna, chociażby przez ogromne ograniczenia w pozyskaniu surowca i narzędzi. W dzisiejszych czasach pojawiły się problemy innego kalibru, dostęp do narzędzi i materiału jest znacznie większy i zależny głównie od zamożności zainteresowanego nauką. Największym kapitałem jest na szczęście nadal talent i pracowitość.

Jak ocenia pan oferowane, nierzadko przez osoby prywatne, kursy jubilerskie? Czy Stowarzyszenie włącza się w szkolenie przyszłych złotników?

Każda nauka coś wnosi. W mniejszym lub większym stopniu, biorąc pod uwagę, że mamy wolny rynek, każdy może uczyć wszystkiego, „takie mamy czasy”, ale i tak idą za tym same korzyści. Uczniowie szkół, z którymi mam kontakt, robią często fajne prace, więc mogę śmiało powiedzieć, że szkoda, że takie szkoły i kursy są dostępne dopiero teraz, bo chętnie sam bym skorzystał. Często spotykałem świetną robotę i myślę, że możemy być dumni z tak zdolnej młodzieży. Stowarzyszenie od zeszłego roku również prowadzi kursy i warsztaty, ale są to bardziej zajęcia z kompozycji i kreacji dla członków STFZ, więc raczej mają za zadanie podnieść kwalifikacje i poziom prac konkursowych, co poniekąd przekłada się na styl i wykończenie prac komercyjnych.

Jak ocenia pan sytuację polskiej branży złotniczej?

Nie ma co się czarować. Sytuacja jest raczej spadkowa. Wiele firm i pracowni moich znajomych już nie istnieje, inne ledwo wiążą koniec z końcem i ciężko na dzień dzisiejszy cokolwiek zmienić, warunki ekonomiczne i warunki prowadzenia małych firm są coraz trudniejsze, media promujące importowaną masówkę nie dają nadziei na rozwój! Jestem zdumiony, że kraj, który jest w czołówce wydobycia srebra na świecie, przynajmniej tym chwalił się KGHM na Festiwalu Srebra w Legnicy, kraj mający ogromne tradycje rzemiosła i obróbki bursztynu, który ma najlepszych na świecie projektantów i artystów złotników, jest daleko na szarym końcu w produkcji biżuterii. Nie chodzi tu jedynie o artystów, ale szeroko rozumianą branżę złotniczą. Ubolewam nad tym faktem, ale cóż, ja robię swoje. Dlaczego? bo uwielbiam swoją pracę i jest to moja ogromna pasja. Mam nadzieję, że to jedynie okres przejściowy, ale też mam świadomość, że czasy prosperity przeminęły bezpowrotnie. Biżuteria przestała być najlepszym prezentem i stanęła w kolejce za galanterią zapachową i elektronicznymi mikrogadżetami… Na rynku pojawił się wyścig: kto zrobi taniej? Kto zrobi więcej? Kto zrobi szybciej? Ja zawsze na pytanie klienta o wysoką cenę swoich wyrobów powtarzam jak mantrę: moja biżuteria nie jest najtańsza, ona jest jedynie najlepsza.

Biżuteria sposobem na zwizualizowanie czasu

Rozmowa z dr. Piotrem Cieciurą z Wyższej Szkoły Sztuki i Projektowania w Łodzi

Polski Jubiler: Jest pan jednym z nielicznych badaczy biżuterii etnicznej w Polsce. Posiada pan też kolekcję polskiej biżuterii ludowej. Co wchodzi w skład pana kolekcji i skąd wzięło się u pana zainteresowanie biżuterią ludową?

dr Piotr Cieciura: Odkrycie fascynującego świata biżuterii ludowej było, jak wiele innych zdarzeń w życiu, dziełem przypadku. W 1982 roku zostaliśmy wraz z żoną Radką Horbaczewską zaproszeni do udziału w prestiżowej wystawie Schmuck tendenzen? w Pforzheim, w Niemczech. Dyrektor tamtejszego Schmuck-museum– największego na świecie muzeum biżuterii – dr Fritz Falk podarował nam, jak to jest w zwyczaju, kilka wydawnictw z wcześniej organizowanych w jego muzeum prezentacji. Wśród nich znajdował się katalog z 1980 roku, pt. Schmuck aus Zentralasien. Publikacja autorstwa kuratora wystawy Inge Prokot zawierała prócz doskonałych kolorowych zdjęć biżuterii etnicznej z niemieckich kolekcji także obszerne opracowanie merytoryczne tematu. Poziom edytorski, jakość druku były szokiem dla kogoś przyzwyczajonego do ówczesnej szaroburej rodzimej poligrafii. Ale największym zaskoczeniem był, nieznany nam wcześniej, fascynujący świat biżuterii etnicznej. Wszystkie następne działania były już świadomymi posunięciami i konsekwentnie realizowaną kolekcjonerską pasją zapoczątkowanej wtedy miłości do biżuterii ludowej. Od tego momentu zaczęliśmy poszukiwania tego rodzaju obiektów w antykwariatach, giełdach staroci, na rynkach, a warto pamiętać, że sporo ciekawych przedmiotów można było kupić od handlarzy ze Wschodu, zwłaszcza z byłych południowych republik radzieckich. Powoli i mozolnie, przy ograniczonych możliwościach finansowych, udało się przez trzydzieści lat stworzyć kolekcję przeszło stu przedmiotów definiowanych jako biżuteria etniczna. Nie zabrakło także wakacyjnych podróży na południe Europy, do krajów o daleko bogatszej spuściźnie biżuteryjnej niż Polska. Równolegle poszerzaliśmy swoją wiedzę poprzez kupowanie literatury fachowej i zwiedzanie muzeów posiadających podobne kolekcje. Zasięg geograficzny tych przedmiotów to równoleżnikowy pas od krajów Maghrebu przez Bałkany, Kaukaz, Turkmenistan, Kazachstan, aż do Chin. W naszej rodzinnej kolekcji nie brakuje też biżuterii ludowej z ziem polskich, to bardzo skromna reprezentacja z uwagi na niewielki udział dodatków biżuteryjnych uzupełniających stroje regionalne. Temat to jednak tak obszerny, że należałby poświęcić mu osobną rozmowę.

Czy może pan wskazać cechy charakterystyczne dla polskiej biżuterii – tej dawnej, ale i tej nam współczesnej?

W olbrzymim uproszczeniu dawna biżuteria polska, ta która powstawała w rodzimych warsztatach cechowych w średniowieczu, była biżuterią, która reprezentowała europejskie trendy. Rozwój miast spowodował napływ rzemieślników, w tym także złotników, z terenów dzisiejszych Niemiec i, co zrozumiałe, prócz narzędzi, terminologii i umiejętności obróbki metali przenieśli także, jak byśmy to dzisiaj określili, wzornictwo. Ożywione kontakty z krajami południa (Włochy) spowodowały, głównie za sprawą królowej Bony, modę na ubiory i dodatki w postaci biżuterii renesansowej. Warto także pamiętać, że ówcześni złotnicy w całej Europie nie byli autorami projektów wykonywanych przedmiotów. Zwykle posługiwali się wzornikami, czyli graficznymi przedstawieniami biżuterii i wyrobów korpusowych. Większość wzorników była autorstwa wybitnych artystów, w tym także tych największych, np. Albrechta Dürera. Oczywiście musiało to skutkować podobnymi rozwiązaniami projektowymi od Hiszpanii do Europy Środkowej. Od końca XVI wieku rozpoczął się najbardziej interesujący mnie okres w historii polskiego złotnictwa. W wyniku trwających prawie trzysta lat nieustannych wojen z Imperium Osmańskim (Turcja) nasi przodkowie obcując (czytaj: łupy) z kulturą materialną Wschodu powoli podlegali procesom tak zwanej orientalizacji gustów. Konsekwencje te trwają do dnia dzisiejszego, najlepszym przykładem jest polski strój narodowy. Jest on de facto strojem tureckim, z wszystkimi elementami ubioru, w tym także biżuterii: szkofi, przy czapce, spinki żupanowej, pierścieni, guzów przy kontuszu, dekoracyjnej karabeli itd. O innych aspektach orientalizacji naszych antenatów, np.: tych kulinarnych, lingwistycznych, upodobaniach w wyposażaniu wnętrz nie wspominam, bo to tematy na inną okazję. Od końca XVIII wieku zaczął się najgorszy czas dla polskiego złotnictwa; zabory, krwawo tłumione powstania, zsyłki, aż do wybuchu pierwszej wojny światowej. Wracając do pani pytania: wydaje się, że jak dotąd nie udało się nam wypracować współczesnej biżuterii, którą bez wahania moglibyśmy określić jako polską. Z małymi wyjątkami – taką oryginalną biżuterię, czerpiącą inspirację ze skarbca polskiej sztuki ludowej, projektował i wykonywał w latach trzydziestych dwudziestego wieku Henryk Grunwald.

Czy polska biżuteria wyróżnia się na tle biżuterii powstającej poza granicami naszego kraju?

Myślę, że niestety się nie wyróżnia, choć pewnie by mogła. Mieliśmy szansę w latach 1960-1980 na dobre wzornictwo biżuterii łączącej srebro z bursztynem, bo mieliśmy tych tworzyw pod dostatkiem. Zabrakło sensownych decyzji i zmysłu handlowego ówczesnych decydentów ministerialnych. By nie być gołosłownym: proszę sobie przypomnieć sukcesy handlowe naszych południowych sąsiadów z ówczesnej Czechosłowacji w międzynarodowym exporcie biżuterii, Jablonexu i innych fabryk biżuterii np. Grantu z Turnova. Innym przykładem był olbrzymi export czeskiego szkła na cały świat. Czyli można było? Niczego to nas nie nauczyło, dalej jesteśmy świadkami kolejnych zmarnowanych szans. Polska, największy w 2013 roku producent srebra na świecie, dalej sprzedaje ten kruszec nieprzetworzony, jak kraje Trzeciego Świata, marnotrawiąc potencjał młodych projektantów i mogącego dać pracę tysiącom bezrobotnych przemysłu przetwórstwa metali szlachetnych. Wobec zaporowych cen na bursztyn windowanych przez Chiny należy się spodziewać, że tego „polskiego” tworzywa biżuteryjnego też zacznie brakować.

Jest pan prorektorem Wyższej Szkoły Sztuki i Projektowania w Łodzi, od wielu lat kształci pan projektantów biżuterii. Czy zauważył pan zmiany w podejściu młodych ludzi do aktu tworzenia biżuterii w ciągu ostatnich lat?

Moją ambicją jest wykształcić studentów WSSiP, tak wszechstronnie, by poradzili sobie w każdych warunkach. To bardzo trudne i olbrzymie wyzwanie, adepci niełatwej sztuki, jaką jest złotnictwo, muszą opanować wiedzę praktyczną i teoretyczną z wielu dziedzin nauk ścisłych. Prócz umiejętności stopniowego opanowywania arkanów projektowania, równolegle dostarczana jest im wiedza w formie wykładów z historii biżuterii, tradycyjnego warsztatu złotniczego, starej terminologii, materiałoznawstwa metali, podstaw probiernictwa, a także technik i technologii rękodzielniczych. Równocześnie zdobywają pierwsze doświadczenia warsztatowe przy fajlnaglu, realizując własne projekty. Złotnictwo to najbardziej rozbudowany warsztat wśród wszystkich sztuk plastycznych i podstawowe opanowanie technik dla dojrzałej kreacji artystycznej wymaga czasu, cierpliwości i olbrzymiej pracowitości. Dopiero podczas szczególnego wydarzenia w życiu młodego twórcy, jakim jest obrona pracy dyplomowej, możemy z radością uznać, że szansa by wykazać się samodzielnością w akcie tworzenia kolekcji biżuterii nie została zaprzepaszczona.

Czy „sezonowość” współcześnie projektowanej biżuterii wpływa na ich pracę?

Czasy wszechobecnego internetu, dostępność do informacji o aktualnych trendach i modach musi skutkować też częstymi zmianami w projektach i aktualizowaniu wzornictwa biżuterii sprzedażnej. Sukces finansowy gwarantuje wyłącznie to, co reklamowane w mass mediach, czyli to, co można zobaczyć w telewizji, w prasie kobiecej i to co jest lansowane przez celebrytki.

Pana rola nie ogranicza się jedynie do kształcenia przyszłych twórców biżuterii, jest pan bowiem także niezwykle utalentowanym twórcą. Stąd też moje pytanie: jakie zadania stają przed współczesnym artystą-autorem biżuterii?

Wybrałem najtrudniejszą drogę. Płynę pod prąd, nie ulegam modom, aktualnym trendom i nie schlebiam gustom większości. Poszukuję własnej drogi i jestem wierny zasadzie historycznej roli biżuterii, która zawsze była czymś wyjątkowym, elitarnym, zamówionym i wykonanym dla jednej, najczęściej ukochanej, osoby. Staram się tworzyć i eksplorować nowe obszary by moja biżuteria była oryginalnym i czytelnym komunikatem niosącym ładunek pozytywnej emocji. Od wielu lat ekscytuje mnie upływający czas i w większości mojej biżuterii eksperymentuję, poszukując środków wyrazu pozwalających czytelnie zwizualizować czas. Bardzo chciałbym, by obcowanie z wytworami mojej imaginacji było przygodą intelektualną, wywoływało ekscytację, pobudzało i uruchamiało wszystkie strefy podświadomości leżącej w magicznych prapoczątkach sztuki.

Jak ocenia pan zmiany dokonujące się na naszych oczach w branży biżuteryjnej? Czy według pana nowoczesne technologie, maszyny jubilerskie, komputeryzacja procesu projektowania spowoduje, że całkowicie zniknie zawód złotnika?

Zawód złotnika przetrwa, tak jak przetrwa zawód szewca robiącego ekskluzywne buty dla elit finansowych czy krawca luksusowych ręcznie szytych na zamówienie kreacji damskich lub drogich garniturów. Według najnowszych badań ten segment rynku rośnie i ma się całkiem nieźle w krajach Europy Zachodniej. U nas jeszcze raczkuje, ale przypuszczam, że tzw. grupa docelowa będzie nabierała świadomości i mam nadzieję, że dostrzeże potrzebę obcowania z luksusowymi wyrobami, bo ludzi zamożnych w Polsce z każdym rokiem przybywa.

W jakim kierunku, według pana, będzie podążał rynek biżuterii współczesnej?

Rynek biżuterii będzie poszukiwał coraz to nowszych i bardziej chłonnych obszarów ekspansji dla swoich produktów. Rosnąca potęga gospodarcza oraz wzrost siły nabywczej mieszkańców Chin, Indii i krajów Ameryki Południowej sprawia, że prognozy dla przemysłu biżuteryjnego są optymistyczne.

Biżuteria to już nie tylko przedmiot sztuki użytkowej czy obiekt muzealny, ale także „ozdoba ulicy”. Twórcy, między innymi Lieset Bussche, umieszcza swoje prace w przestrzeni miejskiej. Jej biżuteria wyłamuje się ze schematów – nie jest ani rzeźbą, ani przedmiotem użytkowym. Co sądzi pan o formie sztuki złotniczej, która przekracza granice? Jak ocenia pan to zjawisko?

Myślę, że rokrocznie od kilkunastu lat w Legnicy na wystawie pokonkursowej można znaleźć dziesiątki prac, które wyłamują się ze schematów. Nie są biżuterią, przynajmniej w powszechnym rozumieniu tego co jest biżuterią, nie są też przedmiotami użytkowymi. Ich rolą jest oswoić przeciętnego widza ze współczesnymi działaniami młodych bezkompromisowych twórców, dać pretekst do przemyśleń i być może w pewnym sensie wyedukować przyszłego klienta, tak by zakup następnej sztuki biżuterii był decyzją świadomą i przemyślaną. W ten nurt z powodzeniem wpisuje się działalność artystyczna Liesbet Bussche, wychodząc z galerii w przestrzeń zewnętrzną ze swoimi rzeźbobiżutami zaskakuje śpieszącego się przechodnia i zmusza, mam taką nadzieję, do refleksji.

I ostatnie pytanie, czym jest biżuteria współczesna?

W 99 proc. procentach olbrzymim biznesem generującym miliardowe zyski. W 99 proc. bezdusznym produktem wielkonakładowej produkcji przemysłowej. Ta masowa produkcja wraz z globalizacją przemysłu jubilerskiego stanowi olbrzymie zagrożeniem dla różnorodności lokalnych tradycji wytwórczych w małych warsztatach rzemieślniczych na całym świecie, kontynuujących wypracowane przez tysiąclecia oryginalne, niepowtarzalne formy biżuterii. Te działania mogą spowodować i już powodują, że dziedzictwo kulturowe i spuścizna materialna wielu dziesiątków narodów może ulec zapomnieniu.

Wypracujmy wspólną terminologię dla polskiej biżuterii

Rozmowa z profesor Ewą Letkiewicz, historyczką sztuki z Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej w Lublinie. Autorką książek na temat biżuterii „Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów”, „Klejnoty w osiemnastowiecznej Polsce” oraz ponad siedemdziesięciu artykułów.

Polski Jubiler: Jest pani profesor jednym z nielicznych badaczy polskiej biżuterii. Pani zainteresowania zaowocowały publikacjami na jej temat, m.in. „Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów” oraz „Klejnoty w osiemnastowiecznej Polsce”. Czy z racji swoich zainteresowań badawczych mogłaby pani pokusić się o wskazanie cech charakterystycznych dla polskiej biżuterii?

Ewa Letkiewicz: Hmm… Przebiegam myślami po znanych mi dziełach… Jeżeli wydzielamy taką kategorię jak „polska biżuteria”, to trzeba by było podać jej charakterystyczne cechy, wskazać przykłady i o to bym się nie pokusiła, zdając sobie sprawę ze złożoności problemu. Wolałabym raczej mówić o „biżuterii w Polsce”, zjawisku bardziej uchwytnym, niezwykle interesującym, zarówno jeśli mamy na myśli biżuterię dawną, historyczną, jak i jej nowe realizacje.

Osoby zajmujące się współczesną biżuterią stają przed problemem zdefiniowania pojęcia biżuteria. Do tej pory środowisku akademickiemu nie udało się wypracować wspólnej terminologii. Czym dla pani jest biżuteria? I jaka jest podstawowa różnica pomiędzy biżuterią a klejnotem?

Kwestie związane z terminologią są rzeczywiście dużym problemem dla tych wszystkich, dla których ważna jest ścisłość i precyzja wypowiedzi. Postulaty wypracowania wspólnej terminologii dla polskiej biżuterii były zgłaszane już od dawna. Wielkim rzecznikiem uporządkowania i ujednolicenia nazewnictwa jest Michał Gradowski, który jako jeden z pierwszych podjął się tego trudu wprowadzając konkretne rozwiązania. Jego autorytet sprawił, że zaproponowane nazewnictwo przyjęto i funkcjonuje ono w obiegu, nie tylko naukowym. Prace rozpoczęte przez Michała Gradowskiego wymagają dalszych zintegrowanych działań zainteresowanych środowisk. Aby spróbować odpowiedzieć na pani trudne pytanie o różnice między klejnotem a biżuterią muszę sięgnąć do historii i etymologii tych słów. Słowo „klejnot” wyprowadza się z łacińskiego słowa jocale, oznaczającego zabawkę lub ze staro-niemieckiego słowa „kleinöt”, oznaczającego małą rzecz, drobnostkę. We współczesnych słownikach i encyklopediach termin „klejnot” definiowany jest najczęściej bardzo wąsko, jako przedmiot wykonany z drogocennych metali i kamieni, służący do dekoracji ciała i stroju, o przeznaczeniu raczej dekoracyjnym niż użytkowym, co sprawia, że poza zakres tego terminu wyklucza się przedmioty o zdecydowanie utylitarnym charakterze takie jak spinki, klamry, guziki, zegarki, etc., zaliczając je do akcesoriów stroju, nawet jeśli zostały wykonane z kosztownych kruszców i drogich kamieni. Inaczej było w wiekach dawnych, kiedy wśród klejnotów wymieniano wszelkie przedmioty wykonane z drogocennych materiałów. Obok pierścieni, zausznic, łańcuchów, bransolet, do klejnotów zaliczano także: diamentowe ordery, broń paradną, kamieniami dekorowane noże, kameryzowane kamieniami ostrogi i uprzęże, w złoto oprawne pieczątki, guzy, klamry, tabakierki, kameryzowane kamieniami etui na drobiazgi, ramki do obrazów, etc. Warto więc, używając tego terminu w konkretnych badaniach, przyglądać się źródłom pisanym i określać znaczenie terminu dla czasu, którym się zajmujemy, pamiętając o tym, że inaczej ten termin rozumiano w wieku XVI, inaczej w wieku XVIII czy w wieku XIX, a czymś innym jest dzisiaj, rozumiany bardzo wąsko. Nie ma również w literaturze przedmiotu jednomyślności, co do znaczenia słowa „biżuteria”, pochodzącego z francuskiego bijouterie, (od słowa pochodzenia bretońskiego bijou – pierścień, biz – palec) funkcjonującego tam od XVII wieku równolegle z terminami starszymi, romańskiego pochodzenia: joyau, joaillerie. Według niektórch badaczy, bijouterie oznacza dzieło wykonane ze złota i emaliowane, które odróżnia się od przedmiotów joallerie, oznaczających dzieła ze złota dekorowane drogimi kamieniemi inne niż orfèvrerie, przedmioty wyłącznie metalowe, wykonane np. ze srebra czy złota. W popularnych słownikowych ujęciach bijouterie to przedmioty wykonane ze złota i drogich kamieni, o dekoracyjnych walorach, uzyskanych dzięki celnemu projektowi i mistrzowskiemu wykonaniu. W niektórych krajach, w potocznym rozumieniu „biżuteria” to coś mniej wartościowego od „klejnotu”, przedmioty wykonane z mniej kosztownych metali i kamieni, także ze szkła, porcelany, sztucznych tworzyw itp., nietrwałe, przeznaczone do krótkiego użytkowania. W takim rozumieniu termin ten jest zbieżny z włoską nazwą bigiotteria i angielskojęzyczną costume jewellery, oznaczających przedmioty naśladujące klejnoty, wykonane z tańszych, mniej trwałych materiałów. Przytoczone przykłady wskazują, że zamieszanie wokół słownictwa nie dotyczy tylko biżuterii w Polsce. Próbowano temu zaradzić powołując międzynarodowy zespół pod przewodnictwem Marguerite de Cerval, którego zadaniem było m. in. uporządkowanie terminologii. Plonem tych prac jest Dictionnaire International du Bijou, gdzie biżuterią określa się wszelkie przedmioty nakładane na strój, ciało a nawet wprowadzane do organizmu, służące ozdobie ciała, ale też spełniające inne funkcje zmienne w czasie, zależne od miejsca i przekonań noszącej go osoby.

Niestety, zdefiniowanie terminu biżuteria nie jest jedynym problemem, przed jakim staje środowisko. Podobne trudności spotykamy chcąc opisać obiekt biżuteryjny. Jak według pani powinno się opisywać dzieło sztuki złotniczej? Jakie informacje powinien zawierać opis?

Problemy przy opisie biżuterii w dużym stopniu są pochodną tego, o czym mówiłam wyżej – braków terminologicznych i dowolności, jaka w związku z tym panuje przy określaniu nazwy przedmiotu czy jego części składowych. To sprawia, że np. rozdzielona para kolczyków będzie inaczej nazwana i opisana w muzeum A niż w muzeum B. Nie muszę mówić, jak duży jest to problem dla historyków biżuterii. Co do informacji, jakie powinien zawierać opis, to nie istnieje jeden, najlepszy, uniwersalny wzorzec. Opis musi uwzględniać to, do jakich celów jest tworzony. Inny będzie opis przedmiotu dla potrzeb inwentarzowych, inny dla potrzeb komercyjnych.

Według jakich kryteriów według pani profesor należy oceniać dzieło sztuki złotniczej?

Według takich kryteriów, jakim poddawane są inne dzieła sztuki. Dla mnie – mówiąc w skrócie – oprócz cech formalnych, materiałowych, technicznych, technologicznych, ważne są konteksty wyjaśniające powody powstania dzieła, jego funkcjonowania, wpływu na relacje w życiu prywatnym pojedynczych osób i w życiu społecznym, skutków, jakie wywołuje jego użytkowanie.

Obecnie bada pani problematykę wczesnej biżuterii z plastiku. Jak ocenia pani profesor pojawienie się plastiku jako materiału jubilerskiego? Czy był to moment, który zrewolucjonizował sztukę złotniczą?

„Plastik” to kolejny niejednoznaczny termin, jakim się posługujemy. Angielskie słowo plastic, przyjęte w języku polskim i wielu innych językach świata, pochodzi od greckiego πλαστίκός (plastikos), łac. plasticus, oznaczającego coś, co „może być kształtowane lub formowane, nadające się do modelowania” i w takim znaczeniu jest odnotowywane w języku angielskim od roku 1630. Zdolność niektórych materiałów do formowania i modelowania sprawia, że dla wielu historyków biżuterii, „plastikiem” jest każdy materiał, który daje się kształtować pod wpływem temperatury lub ciśnienia, zarówno naturalny, taki jak pancerz żółwia, zwierzęcy róg czy bursztyn, jak i chemicznie wytworzona żywica. Od innych materiałów odróżnia plastiki to, że pożądany kształt można im nadać bez konieczności mechanicznego cięcia, frezowania czy rzeźbienia. W takim znaczeniu, z plastikami mamy do czynienia już od czasów starożytnych. Nieco inaczej historię plastików ujmują chemicy, umiejscawiając ich początek w roku 1828, kiedy Friedrichowi Wöhlerowi udało się otrzymać po raz pierwszy związek organiczny, wytworzony w reakcji chemicznej. Wytworzenie związku organicznego w reakcji chemicznej dało początek nowym, nieznanym w przyrodzie materiałom, których istotnym składnikiem okazały się związki wielocząsteczkowe (polimery) występujące w takich substancjach naturalnych jak kauczuk, szelak, celuloza, białko. Pierwsi dziewiętnastowieczni pionierzy plastików nie zdawali sobie jeszcze sprawy z istnienia polimerów. Ich natura została rozpoznana dopiero w 1928 roku. Na początku XIX wieku badania chemiczne nabierały dopiero rozpędu, stąd powstanie wielu materiałów sztucznych było w dużej części efektem przypadku, wynikiem mniej lub bardziej kontrolowanych eksperymentów. Niektóre z materiałów sztucznych powstały jednak ze świadomych poszukiwań, z potrzeby dostarczenia na rynek substytutów materiałów deficytowych, takich jak kość słoniowa, róg, heban, szylkret, bursztyn, drogie kamienie, perły i zastąpienie ich mniej kosztownymi imitacjami. W wyniku dziewiętnastowiecznych prac powstały znakomite surogaty tych kosztownych materiałów: ebonit, wulkanit, gutaperka, parkesyna, celuloid, xylonit, galalit. O wiele większe jednak znaczenie w rozwoju biżuterii plastikowej miało odkrycie w 1907 roku całkowicie syntetycznego materiału jakim był bakelit, później katalin, akrylik, polystyren i cała gama powojennych materiałów sztucznych ropopochodnych. Odpowiadając na pani pytanie trzeba powiedzieć, że początkowo sztucznie stworzone substancje były tylko namiastką, naśladownictwem materiałów naturalnych. Wkrótce jednak okazało się, że nowo wytworzone materiały posiadają niespotykane w naturze zalety, w wielu wypadkach przewyższające cechy materiałów tradycyjnych. Zalety tworzyw sztucznych, takie jak łatwość formowania skomplikowanych kształtów, możliwość dowolnego barwienia, a także uzyskiwania wyrobów przezroczystych, odporność chemiczna, doskonałe właściwości elektryczne, sprawiły, że stały się materiałami pełnowartościowymi, o nowych, unikalnych właściwościach. Znalazły wkrótce zastosowanie jako tworzywa konstrukcyjne, materiały powłokowe, spoiwa, kleje, kity, apretury, włókna syntetyczne, a także materiały do wytwarzania biżuterii i już w latach pięćdziesiątych XX wieku plastik uznano za materiał rewolucyjny.

Pierwsza biżuteria z plastiku pojawiła się niemal dwieście lat temu. Plastik, materiał powszechnie uważany za nietrwały, stał się materiałem, nad którym pochylają się historycy sztuki. Jak na przestrzeni niemal dwóch stuleci zmieniała się biżuteria z plastiku?

Biżuteria z plastiku przechodziła gwałtowne przeobrażenia. Jej pierwsi wytwórcy z połowy XIX wieku starali się wszelkimi sposobami naśladować materiały kosztowne. Na wielką, przemysłową skalę zaistniała w Ameryce w początkach XX wieku. Wcześniej, w wieku XIX i na początku XX, oprócz wysokiej ceny produkcji plastików, czynnikiem hamującym ich użycie w biżuterii było również to, że żaden z szanujących się projektantów biżuterii w Europie nie chciał łączyć swego nazwiska z takimi, mało szlachetnymi wówczas materiałami. W latach 20. XX wieku, manufaktury biżuterii stały się w Ameryce jedną z głównych gałęzi przemysłu, propagowanych m. in. w filmach tworzonych w Hollywood. Wielką admiratorką i propagatorką biżuterii plastikowej była m. in. Mae West. Masowa produkcja amerykańska niechętnie jednak kupowana była w Europie. Amerykanie chcąc przełamać opory Europejczyków, uszlachetniali plastik łącząc go z uznanymi materiałami jubilerskimi: z czeskimi szklanymi imitacjami kamieni, ze szkłem mozaikowym z Włoch z fałszywymi perłami z Japonii. W Europie Zachodniej dopiero w latach 30. XX wieku biżuteria plastikowa zyskała pełne uznanie. Było to między innymi zasługą Coco Chanel, która jako jedna z pierwszych, rozpoczynając w 1927 roku lansowanie niedrogiej odzieży dla kobiet wykorzystała niedrogą biżuterię z galalitu i bakelitu, propagując swe nowatorskie pomysły na łamach Vogue i innych popularnych pism. Coco Chanel otwarcie lansowała plastik, który w jej projektach przestał udawać i naśladować drogie materiały. Za nią poszli inni, m. in. Hattie Carnegie, Elsa Schiaparelli, dla których projektowali biżuterię tacy twórcy jak Salvador Dali, Max Ernst, Jean Clement, Jean Arp. Udział wybitnych projektantów usankcjonował obecność i powszechność biżuterii plastikowej, także po drugiej wojnie światowej.

Materiały syntetyczne są powszechnie wykorzystywane w produkcji biżuterii. Ich właściwości chemiczne i fizyczne, a może przede wszystkim cena sprawiają, że użytkownicy biżuterii wybierają je zamiast materiałów jubilerskich, takich jak srebro, złoto czy kamienie szlachetne. Czy wydaje się pani profesor, że biżuteria wykonana z materiałów sztucznych będzie dominowała twórczość artystyczną w Polsce?

Obserwujemy zwiększającą się podaż biżuterii ze sztucznych materiałów, jej obecność „na salonach” i w galeriach. Można ją spotkać w coraz bardziej zaskakujących miejscach. Biżuterię plastikową można zakupić nie tylko w sklepach z ubraniami, ale także z obuwiem, w sklepach spożywczych. Jest jej rzeczywiście tak dużo, że wydaje się dominująca. W Polsce jednak odwieczna miłość do srebra i złota, do blasku drogich kamieni jest zbyt wielka, aby mogła być zdominowana przez plastiki. Wiele osób z kręgu moich znajomych nigdy nie kupuje i nigdy nie nosi biżuterii plastikowej, wybierając jedynie dzieła sztuki jubilerskiej, wykonane z materiałów tradycyjnie uznawanych za szlachetne.

Nie ma artysty bez znajomości warsztatu

Rozmowa z Jackiem Skrzyńskim, artystą złotnikiem, który prowadzi warsztat biżuterii i sztuki przedmiotu na Wydziale Wzornictwa Wyższej Szkoły Sztuki i Projektowania w Łodzi.

Polski Jubiler: Prowadzi pan warsztat biżuterii i sztuki przedmiotu na Wydziale Wzornictwa Wyższej Szkoły Sztuki i Projektowania w Łodzi. Należy pan do czołowych polskich twórców form złotniczych. Pana prace od wielu lat są prezentowane na różnych wystawach krajowych i zagranicznych. Jak ocenia pan poziom prac złotniczych swoich studentów? W jakim kierunku podążają w swoich poszukiwaniach twórczych studenci WSSiP? Czy można znaleźć wspólny mianownik dla prac młodego pokolenia złotników?

Jacek Skrzyński: Dziękuję za miłe słowa. Byłoby dość odważne gdybym o pracach studentów mógł powiedzieć „prace złotnicze”, są to ćwiczenia korzystające z warsztatu złotniczego, ale nie mamy kompleksów. Oglądam prace, które powstają na innych uczelniach i na pewno nie musimy się wstydzić. Wraz z dr. Piotrem Cieciurą, który prowadzi zajęcia projektowe, a także wykłady z historii sztuki złotniczej, staramy się zachęcić studentów do stosowania różnych technik i materiałów, w żaden sposób nie chcemy ograniczać ich działań twórczych, jednocześnie pokazując i omawiając prace studentów z innych uczelni czy kursów, chcemy żeby inspirowali się, a nie naśladowali inne rozwiązania.

Polska jest krajem, w którym brakuje szkół zawodowych kształcących złotników. Młodzi ludzie zainteresowani tworzeniem biżuterii skazani są albo na samodzielne poszukiwanie rozwiązań technologicznych, albo na podjęcie studiów na jednej z polskich uczelni kształcących przyszłych twórców. Państwa szkoła wypełnia lukę, gdyż stworzyliście miejsce, w którym można nauczyć się tworzenia biżuterii bez względu na wiek i posiadane wykształcenie. Jakie cele sobie stawiacie?

Podstawowym celem jest przekazanie możliwie w pełnym wymiarze wiedzy złotniczej w ramach ograniczonego czasu. Niestety w naszej uczelni nie ma wydziału projektowania biżuterii, jest tylko pracownia na wydziale wzornictwa. Ale dzięki temu, że WSSiP jest uczelnią, która oprócz wydziału wzornictwa ma jeszcze wydział architektury i wydział filmu i fotografii, studenci z innych wydziałów mają szansę zrealizowania swoich pomysłów. To oraz potężny zasób wiedzy powoduje, że nasi studenci są w stanie realizować się twórczo po ukończeniu edukacji. Połączenie na jednym wydziale pracowni projektowania biżuterii, ubioru i tka- niny było bardzo dobrym posunię- c i e m . A co do własnych poszu- kiwań, to jak najbardziej jestem za, przecież studiować to z łaciny (studiare) znaczy uprawiać samokształcenie. No i trzeba czytać, dużo czytać i próbować.

Młodzi artyści coraz chętniej wykorzystują w swojej pracy nowoczesne technologie. Używają programów komputerowych do projektowania, drukarek 3D do wydrukowania swojej biżuterii. Moim zdaniem kwestią czasu jest skonstruowanie drukarki, która umożliwi wydruk biżuterii ze srebra i złota, już teraz możemy obserwować bowiem wydruki biżuterii z tytanu i stali. Jak ocenia pan zmiany, które dokonują się na naszych oczach?

Od nowoczesności nie uciekniemy, pojawienie się nowych technik na przestrzeni dziejów, było powodem pojawiania się nowego wzornictwa, dawało szersze możliwości, ale nie zastąpi projektowania, maszyna jest tylko narzędziem. Podobnie jest w przemyśle samochodowym czy włókienniczym, a nawet chirurgii kości.

Prowadzi pan warsztaty w WSSiP, ale jednocześnie organizuje kursy złotnicze. Skąd wziął się pomysł na ich zorganizowanie?

Odpowiedz jest prosta. Po pierwsze, chciało się nam to zrobić. Pracownia w wakacje stała pusta, więc postanowiliśmy to zmienić. Dzięki zaangażowaniu mojemu i dr. Piotra Cieciury znaleźliśmy sponsorów i dwukrotnie odbyły się międzynarodowe warsztaty złotnicze. Gościliśmy studentów z Czech, Litwy, USA, a także z łódzkiej ASP. Kiedy zabrakło sponsorów, zaczęliśmy organizować Lato z biżuterią, warsztaty odpłatne. Okazało się to strzałem w dziesiątkę. Ponieważ warsztaty odbywają się w szkole, uczestnicy otrzymują zaświadczenie ministerialne uprawniające do otrzymania dotacji z Urzędu Pracy. Ponadto, tak jak kilku kolegów, i ja prowadzę kursy dla osób zainteresowanych w ramach www.art-silver-design.com, a także w swojej pracowni (jacek.skrzynski@neostrada.pl).

Jaki widzi pan sposób rozwiązania problemu edukacji zawodowej w zakresie jubilerstwa i sztuki złotniczej w naszym kraju?

Nie ma szybkich i prostych, a tym samym tanich rozwiązań. Złotnictwo, takiego terminu najczęściej używam, nie jest profesją ani tanią, ani najpotrzebniejszą. Musi upłynąć wiele czasu, żeby wypracować model szkolnictwa zawodowego. Niestety zmiany w szkolnictwie zawodowym, jakie nastąpiły, nie są korzystne. Jeżeli nie kształci się ślusarzy czy hydraulików, to co mówić o złotnikach. Od wieków zawód złotnika był klanowy, chętny do zawodu musiał długo terminować, żeby być dopuszczonym do tajemnic, a nierzadko bywało, że mistrz nie wszystko pokazywał. Podejmowane są próby, wzorem Niemiec, utworzenia szkół złotniczych, ale wymaga to ogromnych nakładów finansowych. Dodatkowym utrudnieniem jest skromność kadr dydaktycznych tak wyższego szczebla, jak i na poziomie zawodowym. Chociaż dotarło do mnie, że kształcimy „ślusarzy” (w WSSiP), to pozostanę przy stwierdzeniu, że nie ma artysty bez znajomości warsztatu. Są w Polsce artyści, którzy ukończyli akademię, a projektują biżuterię wielkoseryjną.

Poziom artystyczny i techniczny wytwarzania biżuterii w skali masowej jest bardzo niski. Czy wydaje się panu, że pojawienie się na rynku nowych prywatnych szkół złotniczych może w decydujący sposób wpłynąć na branżę i spowodować, że biżuteria seryjna będzie wykonywana w sposób poprawny warsztatowo?

Nie uważam, że takie stwierdzenie jest uzasadnione. Poziom wzornictwa, tak jak w innych dziedzinach, jest zróżnicowany. Są projekty dobre i niedobre, ale tak jest na całym świecie. Nie bez znaczenia jest wielkość rynku. Statystycznie im większy rynek i zasobność społeczeństwa, tym większa szansa na dobre wzory. Tak jest również ze szkolnictwem, niestety są szkoły czy kursy lepsze i gorsze, jak to na wolnym rynku. Proponuję sprawdzać, kto prowadzi zajęcia, czyli przeprowadzić kwerendę na ten temat. Miejmy nadzieję, że z czasem ilość przejdzie w jakość.

Pojęcie biżuterii artystycznej ściśle łączy się z tworzeniem własnych projektów, jednak najistotniejsze jest własne poczucie estetyki, które wyznacza kierunek rozwoju, poszukiwanie swojej drogi twórczej. Przyglądając się pracom, które pojawiają się na polskim rynku można odnieść wrażenie, że twórcy wzajemnie się inspirują. Prace mają charakter wtórny. Jak ocenia pan poziom współczesnej sztuki złotniczej?

Tak, poczucie estetyki jest bardzo ważne, ale czasami dla twórcy jest bez znaczenia nasza estetyka. On chce „coś powiedzieć”. Proszę sobie odpowiedzieć, czy zdjęcie wprowadzające do wystawy There Will Be Blood jest estetyczne, a później dokładnie ją, czyli wystawę przestudiować. A co do wzajemnych inspiracji? Tego nie da się tego uniknąć, ale ważne jest, żeby nie były to plagiaty czy fałszerstwa. Wiele lat temu na konkurs Ona i On dwaj koledzy przynieśli, w odstępie kilku minut, prawie identyczne prace. Nie było wątpliwości, że nie konsultowali się, ale zapewne zainspirowali rozwieszonym plakatem na zupełnie inny temat. Nowe technologie dają nowe możliwości, ale i one są ograniczone, to właśnie od twórcy zależy poziom etyczny i estetyczny popełnionego dzieła. Co do poziomu, to tak jak z wodą w Wiśle: raz jest wysoki, raz niski. Oczywiście, takie zjawiska jak wtórność, wzajemne inspirowanie czy naśladownictwo są nieuniknione, ważne jest żeby autor miał tego świadomość i umiał się z tego wytłumaczyć. Niestety nierzadko zdarza się obserwować na „prestiżowych” wystawach takie zjawisko i odnoszę wrażenie, że członkowie jury oglądają nie za dużo.

Prezentacja There Will Be Blood została zaprezentowana na tegorocznym Festiwalu Srebra w Legnicy. Wspomniana wystawa oraz zdjęcie wzbudziły kontrowersję. Polemikę wywołała również wystawa prac nagrodzonych na 23. Międzynarodowym Konkursie Złotniczym. A jak pan ocenia tegoroczny festiwal?

Uczestniczę w „Legnicy” od 1983 roku. Zmieniała się formuła, dyrektorzy, komisarze i my. Moje uczucia są ambiwalentne i cytując Jana Tadeusza Stanisławskiego „z jednej strony śmiech szalony, z drugiej strony gorzka łza”… To dobrze, że coś wywołuje polemikę, gdyby jej nie było, znaczyłoby, że to coś nie jest warte zauważenia. A czego dotyczy polemika? Przecież droga prawna jest zamknięta i możemy sobie pogadać: ładne-brzydkie, rozumiem-nie rozumiem, nowatorskie-wtórne.

Niemniej kontrowersji wywołała Noc Złotników zorganizowana przez Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym, której organizatorem było muzeum wraz ze Stowarzyszeniem Twórców Form Złotniczych. Coraz częściej można usłyszeć opinię, że środowisko złotników polskich antagonizuje się. Jak ocenia pan fakt zorganizowania Nocy Złotników w Kazimierzu Dolnym?

Kilka lat temu zostałem zaproszony do współprowadzenia Nocy Muzeów w Muzeum Sztuki Złotniczej, oddziale Muzeum Nadwiślańskiego. Zaproszenie przyjąłem i uznałem za wyjątkowe wyróżnienie, ale równocześnie zacząłem się zastanawiać, co mogę ciekawego zaprezentować. Akurat w swojej pracowni bawiłem się suporeksem i zachwycił mnie ten „zwyczajny” materiał, uznałem, że trzeba wykorzystać jego walory. To była tylko część pomysłu, równie ważne było przekazanie wiedzy, zastanawiałem się jak wciągnąć zwiedzających do wspólnej zabawy. Przygotowałem kilkaset kawałków suporeksu i każdy kto chciał, mógł coś sam zaprojektować i wyskrobać w suporeksie, a my to odlewaliśmy. Efekt przekroczył nasze najśmielsze oczekiwania. Wraz z Markiem Gradowskim i Mariuszem Pajączkowskim udało się nam nawiązać kontakt i opanować nawałnicę chętnych. To były Noce Muzeów, a nie Noc Złotników. Wielu zwróciło na to uwagę. Niby nic, a jednak znamienne jest zastąpienie ogólnoeuropejskiej nazwy Noc Muzeów tytułem Noc Złotników. Poprzednie promowały muzeum przez złotników, tegoroczna odwrotnie. Na dodatek muzyka chyba tylko dla wyjątkowych koneserów, dla mnie niestrawna, żeby pogadać musiałem wychodzić na ulicę.

A czy tzw. środowisko antagonizuje się?

Ja obracam się wśród przyjaciół, ale coraz częściej pojawiają się w mediach głosy o antagonizowaniu się środowisk do niedawna bezproblemowo i owocnie współpracujących z Muzeum Nadwiślańskim, np. malarzy, teraz złotników. Jak z ostatnich doniesień medialnych wynika, antagonizmy nabrzmiewają wewnątrz samego Muzeum Nadwiślańskiego, którego pracownicy sprzeciwiają się działaniom dyrekcji. Szkoda że tak jest, bo przez wiele minionych lat to co działo się w oddziale Muzeum Sztuki Złotniczej, z którym środowisko było najbliżej związane, ale i w całym Muzeum Nadwiślańskim, sprzyjało właśnie integracji środowiska z muzeum i z publicznością.

Dziękuję za rozmowę.

Polska sztuka biżuteryjna wyprzedza trendy

Rozmowa z Magdaleną Kwiatkiewicz, współwłaścicielką firmy YES, założycielką Galerii YES, w której odbyło się blisko 70 wystaw.

Polski Jubiler: Polacy coraz chętniej sięgają po biżuterię sygnowaną logo polskiego projektanta. Rośnie sprzedaż współczesnej biżuterii w galeriach oraz sklepach internetowych, których w ostatnim czasie pojawia się coraz więcej. W Galerii Yes również można kupić prace złotnicze wykonane przez czołowych polskich twórców. Czy zauważyliście państwo zwiększone zainteresowanie klientów kupnem „markowej” polskiej biżuterii?

Magdalena Kwiatkiewicz: Faktycznie, rośnie sprzedaż biżuterii zaprojektowanej przez polskich artystów złotników. W Galerii YES sprzedajemy wyjątkowe, unikatowe egzemplarze stworzone przez artystów z całej Polski. W naszych Salonach YES, obok biżuterii unikatowej, sprzedajemy biżuterię bardzo dobrze zaprojektowaną przez nasze projektantki – Magdę Dąbrowską i Kasię Bukowską – kolekcje takie jak: Fiorentina, Forget Me Not, Love is Everywhere, Pills, Moods, YES – Love Collection, Rosa, Mix and Match, YES Sir, Majestic, Duet. Oprócz tego, od kilku lat, oferujemy nasz firmowy brand Studio Y. Wszystkie kolekcje Studia Y zaprojektowane są przez Kasię Bukowską i Macieja Dudka.

Rok 2013 był rokiem polskiej biżuterii. Biżuteria stworzona przez polskich designerów zdobywała uznanie międzynarodowej publiczności, a jej twórcy obsypywani byli nagrodami. Jak ocenia pani osiągnięcia polskich twórców?

Osiągnięcia polskich twórców były i są wyjątkowe. Polscy artyści złotnicy od wielu lat zdobywają laury na międzynarodowych konkursach i budują tym prestiż polskiego złotnictwa. Tłumnie odwiedzane przez zagranicznych kupców targi jubilerskie w Gdańsku i Warszawie dowodzą tego, że nasz polski design liczy się na świecie coraz bardziej.

Na polskim rynku jubilerskim można zaobserwować nowe zjawisko – własnoręczne, choć pod okiem fachowców, projektowanie przez narzeczonych obrączek ślubnych. Jak ocenia pani wzrost uwagi Polaków skierowanej ku tworzeniu własnych obrączek? Czy jest to krok ku zmianie preferencji klientów, którzy porzucą klasyczne wzornictwo na rzecz „personalizowanej” obrączki?

Biżuteria dzisiaj dąży ku personalizacji. Polki uwielbiają biżuterię, która coś o nich opowiada, za pomocą której mogą wyrażać swoją osobowość. Dotyczy to tym bardziej obrączek – jest to biżuteria , która jak żadna inna powinna być wyjątkowa i na całe życie. Ma być zaprojektowana przez najlepszych artystów i jedyna w swoim rodzaju. To jest dzisiaj trend, który już się wyraźnie zaznaczył. Takich klientów przybywa coraz więcej.

Polski rynek jubilerski dynamicznie się rozwija, pojawiają się na nim sklepy internetowe, które „jednoczą” polskich designerów. Czy wydaje się pani, że znaczenie rynku sprzedaży biżuterii autorskiej przez internet będzie rosło?

Biżuteria autorska, tak jak każda inna biżuteria, coraz lepiej sprzedaje się w internecie. Kiedyś było to nie do pomyślenia, aby klient kupował przedmiot bez dokładnego obejrzenia, dotknięcia. Dziś dzieje się to coraz częściej. Olbrzymie grono polskich artystów jubilerów pokazuje i sprzedaje swoje prace przy pomocy internetu.

Jak wygląda sprzedaż biżuterii za pośrednictwem internetu w państwa firmie? Czy sprzedaż w tradycyjnych salonach jubilerskich YES jest znacznie wyższa niż sprzedaż za pośrednictwem sieci?

 Sprzedaż w internecie bardzo się rozwija. Jeszcze 2-3 lata temu był to wyjątek, dzisiaj nie można już tego zjawiska traktować marginalnie. Klienci często oglądają biżuterię na stronach internetowych, potem czasem dokonują zakupów w sklepie albo na odwrót – coś obejrzą w sklepie, a w odpowiednim momencie, np. na konkretną okazję, kupują w internecie. Zakupy tego rodzaju są bardzo wygodne, oszczędzają czas, można dość łatwo porównywać wzornictwo, ceny itd.

Jak ocenia pani miniony rok z perspektywy współwłaścicielki jednej z największych polskich firm jubilerskich? Co udało się osiągnąć, a jakie cele stawia pani przed sobą w 2014 roku?

Zeszły rok był rokiem trudnym. Szczególnie na początku roku obroty w sieci były słabe. Po wielu uwagach w mediach wieszczących nadchodzący kryzys klienci bardzo ostrożnie dokonywali zakupów. W drugiej połowie roku sytuacja uległa zdecydowanej zmianie. Klienci uwierzyli, że kryzysu nie było i nie będzie. Zainteresowanie biżuterią bardzo wzrosło. Z drugiej strony spowolnienie gospodarcze zmusiło naszą firmę do przeprowadzenia wielu reorganizacji i dostosowania się do rynku. Wprowadziliśmy wspaniałe, delikatne kolekcje, np. pierwszą zaprojektowaną przez naszą projektantkę Kasię Bukowską kolekcję w złocie, która wspaniale się wpisała w trendy. Dziś drobn a biżuteria bardzo się podoba. W nowy 2014 rok wchodzimy z olbrzymim optymizmem. Klienci zauważyli nasz wspaniały design. Przygotowaliśmy wiele nowych kolekcji, planujemy otworzyć 10 nowych sklepów. Myślimy też o ekspansji do krajów sąsiednich.

W jakim kierunku według pani rozwijać się będzie polska sztuka biżuteryjna w 2014? Co zaproponuje państwa firma najbliższej przyszłości?

Polska sztuka biżuteryjna zawsze podążała, a czasem wręcz wyprzedzała trendy. Tak będzie również w 2014 roku. Zaproponujemy kilka kolekcji drobnych, ale wyrafinowanych, wykonanych ze złota – np.: Eclipse, Sempre. Nadal rozwijamy kolekcje biżuterii złotej z brylantami typu „vintage” – kolekcja Wiktoriańska i Royal. Będą też kolekcje z dużymi, okazałymi elementami – głównie w srebrze. Dużo kolorowych kamieni, dużo pereł – bogatych, często rozbudowanych do kilku kaskadowo układających się naszyjników. Dużo długich łańcuchów i korali. Duże wisiorki. Oczywiście stale nosimy bransoletki wszelkiego rodzaju, od sznurkowych z elementami srebrnymi do dużych, dekoracyjnych. Nadal nosimy kilka na jednej ręce. Z kolorów najmodniejsze na ten rok są odcienie ciemnoniebieskie, jasnoniebieski kolor wody. Z zieleni – obok szmaragdu kolor jasnozielony, pastelowy – tzw. miętowy. Kontrastowe: czerń i biel, czerwień – kolor pasji, kolory ziemi, a także żółcienie i pomarańcze, ale w ciemnych odcieniach. Róż odchodzi, natomiast nadal króluje ciemny fiolet.

W ostatnim czasie dużo słyszy się o zainteresowaniu Polaków kupnem biżuterii modowej, która najczęściej wykonana jest z tanich, „niejubilerskich” materiałów. Czy wydaje się pani, że panująca wśród Polaków moda na tanie dodatki wpłynie negatywnie na sprzedaż tradycyjnej biżuterii w salonach jubilerskich?

Rynek się podzielił. W sklepach z odzieżą można kupić tanią biżuterię fashion. Jest ona bardzo dostępna dla każdego i dzięki temu można ją często zmieniać i się nią bawić. Natomiast w salonach jubilerskich poszukujemy biżuterii bardziej wyrafinowanej, trwałej, która pozostanie z nami na długo, która może być przekazywana z pokolenia na pokolenie i zawsze będzie nas wyjątkowo zdobić. Oba światy funkcjonują równolegle. Sprzedaż biżuterii szlachetnej zaprojektowanej z wyjątkowym pietyzmem rośnie, tym bardziej że dzisiaj cena kruszcu srebra i złota zdecydowanie spadła.

Polski rynek jubilerski w ostatnim czasie rozwija się niezwykle dynamicznie. Pojawiają się na nim nowe podmioty gospodarcze, swoje salony otwierają w naszym kraju zagraniczne marki, jak choćby Pandora. Jak, z perspektywy potentata na rynku, ocenia pani zaistniałe zmiany?

Konkurencja oczywiście jest w każdej branży. Biżuteria nie jest wyjątkiem, choć przez wiele lat żadne duże zagraniczne marki nie wchodziły na polski rynek. Pozwoliło to na rozwinięcie się na naszym rynku kilku silnych polskich marek. My, jako firma YES, obserwujemy globalne marki i próbujemy przewidzieć, która z nich ma szanse zaistnieć na naszym rynku. Z Pandorą współpracujemy już od kilku lat i dziś sprzedajemy ją we wszystkich naszych salonach. Zastanawiamy się oczywiście, która jeszcze z globalnych marek odpowiadałaby na zapotrzebowanie wyrafinowanych polskich klientek.

Firma jubilerska YES jest drugą co do wielkości firmą jubilerską na polskim rynku. Państwa salony pojawiają się w centrach handlowych na terenie całego kraju. Jakie mają państwo plany na najbliższą przyszłość?

Rok 2013 zakończyliśmy posiadając 106 salonów jubilerskich. W marcu 2014 roku otwieramy pięć nowych salonów. Do końca roku mamy w planie otwarcie kolejnych sześciu na terenie całego kraju. Przymierzamy się również do zmiany wyglądu naszych salonów. W przyszłość patrzymy z optymizmem.

Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała
Marta Andrzejczak

Tylko solidne wykształcenie stworzy w przyszłości gemmologów i rzeczoznawców jubilerskich

Rozmowa z prof. dr. hab. Michałem Sachanbińskim, rektorem Szkoły Wyższej Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania. Profesor jest geologiem i honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego. W latach 1977-2008 był kierownikiem Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Był członkiem zespołu badawczego zajmującego się tzw. „skarbem średzkim” oraz kierownikiem Zakładu Gemmologii UWr (nauki o kamieniach szlachetnych i ozdobnych) we Wrocławiu.

Polski Jubiler: Panie profesorze, Wyższa Szkoła Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania we Wrocławiu, której jest pan rektorem, działa od 2003 roku i jest jedyną tego typu wyższą uczelnią w Polsce. Absolwenci mają możliwość zdobycia umiejętności jubilerskich i kamieniarskich, a także stają się rzeczoznawcami w zakresie gemmologii (diamentów, kamieni szlachetnych i ozdobnych). Studenci uczą się wykorzystywać w swoich pracach zasoby dolnośląskich kamieni szlachetnych, ozdobnych i skał, wytwarzać uszlachetnione wyroby ze srebra i złota wydobywanego w Legnicko- Głogowskim Zagłębiu Miedziowym. Skąd wziął się pomysł na stworzenie tego typu uczelni w Polsce?

Michał Sachanbiński: Pomysł na stworzenie SWRAiZ dojrzewał w dwóch miejscach. W Dolnośląskiej Izbie Rzemieślniczej we Wrocławiu, gdzie jej ówczesny prezes Jan Zioberski na początku 2000 roku zaczął organizować Wyższą Szkołę Rzemiosł Artystycznych, oraz w Zakładzie Gemmologii UWr., gdzie widziałem potrzebę zorganizowania odrębnej wyższej szkoły zawodowej zajmującej się jubilerstwem i gemmologią, czyli nauką o kamieniach jubilerskimi. Połączyliśmy siły i w roku 2003 powołana została Szkoła Wyższa Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania. Po kilku przemianach obecnie mamy kierunek kształcenia pod nazwą Ochrona dóbr kultury z dwiema specjalnościami: jubilerstwo i rzeczoznawstwo kamieni szlachetnych oraz konserwacja i renowacja dzieł sztuki.

Dlaczego we Wrocławiu powstała tego typu uczelnia?

Myślę, że wpłynęło na to istnienie silnego środowiska rzemiosł artystycznych, a w przypadku gemmologii to, iż właśnie w naszym mieście, na Uniwersytecie Wrocławskim, po II wojnie światowej prof. dr Kazimierz Maślankiewicz stworzył polską szkołę gemmologiczną i napisał pierwszy polski podręcznik „Kamienie szlachetne”. Książka ta miała kilka wydań i do dziś jest chętnie czytana. Prof. Maślankiewicz nie tylko popularyzował naukę o kamieniach szlachetnych, ale również w latach 60. XX w. prowadził w Zakładzie Doskonalenia Zawodowego we Wrocławiu pierwsze w kraju kursy dotyczące rozpoznawania kamieni szlachetnych i ozdobnych. Prof. K. Maślankiewicz był moim mistrzem i to on rozbudził we mnie zamiłowanie do gemmologii. Zresztą we Wrocławiu w tamtych czasach istniała spółdzielnia pracy „Nefryt”, która szlifowała kamienie szlachetne. W roku 1995 udało mi się na UWr. zorganizować pierwszy w Polsce Zakład Gemmologii, gdzie obroniono pierwsze w naszym kraju prace doktorskie z gemmologii. Myślę, że też nie bez znaczenia jest fakt wystąpienia w naszym regionie kamieni szlachetnych i ozdobnych oraz dużych złóż miedzi i srebra. Mieszkańcy Dolnego Śląska mają też na pewno większą kulturę kamieni szlachetnych i ozdobnych, do czego przyczyniło się również najstarsze i największe Muzeum Mineralogiczne UWr. czy też to, że już w 1965 roku udało mi się zorganizować pierwszą wystawę i giełdę minerałów w powojennej Polsce. Takie imprezy są organizowane obecnie kilka razy do roku nie tylko we Wrocławiu, ale w wielu miastach.

Jakie cele stawia przed studentami WSRAiZ? Kto może zostać jej studentem?

Jesteśmy wyższą szkołą zawodową i prowadzimy trzyletnie studia licencjackie. Obecnie przygotowujemy się też do otwarcia studiów magisterskich. Prowadzimy studia dzienne i zaoczne (niestacjonarne). Studentem może zostać każda osoba, która ma maturę. Liczy się talent, wyczucie estetyki wyrobów jubilerskich i kamieni szlachetnych oraz zdolności manualne. Nasi studenci najczęściej są ludźmi uzdolnionymi i z pasją. W ostatnich latach zgłasza się, szczególnie na studia zaoczne, coraz więcej osób po studiach wyższych. Studiują u nas m. in. historycy sztuki, absolwenci ASP, filozofowie, geolodzy, chemicy i archeolodzy. Przed naszymi studentami stawiamy cel zdobycia jak największych umiejętności praktycznych z jubilerstwa oraz rozpoznawania i szlifowania kamieni jubilerskich a także wiedzy teoretycznej z zakresu jubilerstwa i gemmologii. Ważnym celem jest nauczenie studentów umiejętności ustawicznego kształcenia. Mają oni też możliwość pogłębiania swojej wiedzy praktycznej w Studenckim Kole Naukowym Gemmologów i Jubilerów, gdzie mają do dyspozycji pracownie jubilerską i gemmologiczną.

Na co zwracacie państwo szczególną uwagę kształcąc młodych jubilerów?

Współczesny jubiler z wyższym wykształceniem to nie tylko tradycyjny rzemieślnik zajmujący się wyrobem, naprawą, odnawianiem biżuterii oraz oprawą drogich kamieni. To jednocześnie rzeczoznawca w dziedzinie kamieni szlachetnych i sztuki jubilerskiej. Obecnie wykonywanie zawodu nowoczesnego jubilera stało się tak skomplikowane, że do sukcesu życiowego potrzebnie jest łączenie wielu obszarów wiedzy. Nasz program studiów jest tak skonstruowany, że studenci opanowują praktyczne umiejętności z jubilerstwa i gemmologii oraz wiedzę teoretyczną z zakresu chemii, fizyki, mineralogii, historii sztuki, konserwacji metalu i pozłotnictwa. Uczymy też projektowania i wytwarzania biżuterii. Naszą „inteligentną specjalizacją”, czyli dziedziną, w której już jesteśmy mocni i w której chcemy się nadal rozwijać, jest gemmologów. Podkreślenia wymaga fakt, ze mamy największą kadrę gemmologii w Polsce. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpiła prawdziwa rewolucja w zakresie badania kamieni jubilerskich. Dlatego zaczynamy uczyć studentów nie tylko metod gemmologii klasycznej, polegających na wykorzystaniu właściwości optycznych kryształów, ale również metod gemmologii nowoczesnej. Polegają one na stosowaniu do badań kamieni jubilerskich metod spektroskopowych, a w szczególności metody Ramana. Przy współpracy z Uniwersytetem Wrocławskim od semestru letniego rozpoczniemy zajęcia praktyczne, na których będziemy zapoznawali słuchaczy z laserową mikrosondą ramanowską. Jest to nieniszcząca metoda identyfikacji kamieni jubilerskich, nie wymagająca wyjmowania kamieni z oprawy. Pokażemy też, jak można konserwować kamienie ozdobne przy pomocy urządzenia laserowego, które ostatnio nabyliśmy. Te nowoczesne techniki badawcze otwierają również nowe perspektywy do badań kamieni w zabytkowych dziełach sztuki jubilerskiej. Działalność dydaktyczną z zakresu gemmologii staramy się łączyć z prowadzeniem badań naukowych. We współpracy z prof. dr hab. Barbarą Kosmowską-Ceranowicz (Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), prof. Janem Chojcanem (Instytut Fizyki Doświadczalnej UWr.) i dr Barbarą Łydżbą-Kopczyńską (Wydział Chemii UWr.) prowadzimy szeroko zakrojone badania nad wykorzystaniem metod spektroskopii ramanowskiej i anihilacji pozytonów w badaniach bursztynu. Wspólnie z dr. Robertem Girulskim opublikowaliśmy kilka prac dotyczących wykorzystywania kamieni szlachetnych w różnych epokach historycznych. Prof. dr hab. Andrzej Grodzicki kontynuuje u nas swoje badania z zakresu mineralogii złota. W ostatniej ocenie parametrycznej jednostek naukowych w kategorii „Nauk o sztuce” dokonanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Wydział Rzemiosł Artystycznych naszej uczelni uzyskał kategorię B.

W naszym kraju brakuje placówek edukacyjnych, które uczą zawodu. Czy istnienie WSRAiZ pozwala na zniwelowanie tego problemu?

Wydaje się nam, że stworzyliśmy dobrą ofertę programową dla tych, którzy chcą się nauczyć zawodu jubilera i gemmologa. Studiuje u nas młodzież z całego kraju oraz kilka osób z zagranicy. Dorobiliśmy się programu nauczania pozwalającego absolwentom na osiąganie możliwie najlepszej pozycji konkurencyjnej na rynku pracy. Program ten uwzględnia również wymogi związane z uzyskiwaniem kwalifikacji do wykonywania takich zawodów jak jubiler-złotnik, pozłotnik, rzeczoznawca kamieni szlachetnych (gemmolog). Można by powiedzieć, że coraz skuteczniej propagujemy nowoczesną sylwetkę mistrza rzemiosł artystycznych z wyższym wykształceniem, osobę światłą, wszechstronnie wykształconą, o wizerunku człowieka wyprzedzającego swoją epokę. Nasza uczelnia działa już 10 lat i mamy liczące się osiągnięcia w zakresie kształcenia. Od lat zajmujemy dość wysokie miejsca w rankingu niepublicznych uczelni licencjackich, np. w 2011 roku w rankingu edukacyjnym „Rzeczpospolitej” i Perspektyw zajęliśmy 13. miejsce na pięćdziesiąt zgłoszonych uczelni. W roku 2010 Związek Rzemiosła Polskiego, redakcja miesięcznika „Mała Firma” i Naczelna Rada Zrzeszeń Handlu i Usług przyznały naszej uczelni Platynowy Laur za promowanie zawodów rzemiosła artystycznego oraz rozwój i integrowanie środowiska małej i średniej przedsiębiorczości. Natomiast w roku 2012 Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Dolnego Śląska wyróżniło nas Dolnośląskim Kluczem Sukcesu w kategorii Najlepsza szkoła, instytucja lub inicjatywa edukacyjna.

Z inicjatywy państwa uczelni powołana została Fundacja Krzewienia Rzemiosła Artystycznego jako Dziedzictwa Narodowego. Jakie efekty udało się uzyskać dzięki tej inicjatywie? I jakie cele stawia przed sobą Fundacja?

Fundacja ta, powołana z inicjatywy kanclerza naszej uczelni Jana Zioberskiego wraz z innymi instytucjami, przyczyniła się do tego, że po wielu latach przywrócony został tytuł Honorowego Mistrza Rzemiosł Artystycznych. Tytuł ten jest kluczowym elementem niezbędnym do tworzenia strategii, która ma na celu promowanie polskiej sztuki użytkowej oraz jej twórców. Po dwudziestotrzyletniej przerwie 29 maja tytuł ten minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski wręczył 20 zasłużonym mistrzom z całej Polski. Wśród nich było kilku złotników-jubilerów. Trzech z tych mistrzów rzemiosła artystycznego prowadzi zajęcia na naszej uczelni. Są to Ludomir Domański (pozłotnik), Ryszard Mazur (kowal artystyczny) i Maciej Słuczan-Orkusz (złotnik-jubiler). Fundacja stawia sobie za cel działania na rzecz dokumentowania, ochrony i konserwacji oraz popularyzacji dzieł rzemiosła artystycznego, a także ochrony dóbr kultury, wspieranie działań na rzecz rozwoju edukacji artystycznej i udzielanie pomocy SWRAiZ we Wrocławiu, a także kultywowanie i ochronę rzemiosł i twórczości zanikających oraz organizowanie wystaw, warsztatów i pokazów w kraju i za granicą. Zadaniem Fundacji jest także działanie na rzecz integracji społecznej, animacji społecznej oraz rozwoju społeczności lokalnych, tworzenie lokalnej sieci wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem oraz wspieranie inicjatyw mających na celu powstanie różnych form edukacji i przedsiębiorczości.

Współcześnie obserwujemy dwukierunkowy rozwój sztuki biżuteryjnej. Na rynku biżuteryjnym pojawia się masowo produkowana, tania biżuteria z materiałów sztucznych, obok niej możemy znaleźć biżuterię tradycyjną – stworzoną z kamieni i metali szlachetnych. Te dwa nurty rozwijają się i wzajemnie się przenikają, dostarczając sobie inspiracji. Jak pan ocenia to zjawisko? Czy biżuteria sztuczna, sygnowana logo znanej marki, nie „wypchnie” z rynku biżuterii tradycyjnej?

Jestem gemmologiem i mineralogiem, nie jestem specjalistą od biżuterii. Rozwój współczesnej sztuki biżuteryjnej obserwuję jako amator. Zgadzam się ze Zbigniewem Kraską, że „biżuteria (…) dziś wyraźniej rozdzieliła swoje dwie podstawowe funkcje: tezauryzacji kapitału i ozdoby jako indywidualnej estetycznej manifestacji, która podzieliła odbiorców na tych, którzy kupując, tezauryzują kapitał i na tych, którzy, manifestują, komunikują, wyrażają siebie wobec siebie i innych”. Widać to dobrze na przykładzie dwóch naszych utalentowanych absolwentek Karoliny Bik i Katarzyny Klimas. Jako gemmolog bardziej lubię biżuterię tradycyjną, kameryzowaną kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi. Kamienie te od zarania dziejów towarzyszyły człowiekowi i związana jest z nimi cała mitologia. Mają one swoje miejsce w sztuce, w poezji. Mam nadzieję, że biżuteria sztuczna nie „wypchnie” z rynku biżuterii stworzonej z kamieni i metali szlachetnych. W Polsce jesteśmy świadkami tego, że pospolite, dawniej niedoceniane kamienie ozdobne, takie jak krzemień pasiasty dzięki talentowi plastycznemu Cezarego Łutowicza i wspaniałej promocji, awansują do rangi cenionych. Jestem przekonany, że znów nasze kamienie szlachetne takie jak chryzopraz czy nefryt staną się modne, jak to już miało miejsce w poprzednich wiekach.

Panie profesorze, jest pan mineralogiem i gemmologiem, członkiem wielu komitetów i towarzystw naukowych, m.in. Komitetu Nauk Mineralogicznych PAN, przewodniczącym Komitetu Nauk o Ziemi Oddziału Wrocławskiego PAN, członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego i Polskiego Towarzystwa Gemmologicznego. Pana zasługą jest utworzenie pierwszego w Polsce Zakładu Gemmologii. Jak ocenia pan poziom wiedzy na temat kamieni i metali szlachetnych wśród polskich złotników-jubilerów?

Niewątpliwie poziom wiedzy na temat kamieni i metali szlachetnych wśród polskich złotników-jubilerów jest coraz wyższy. Jest to niewątpliwie zasługa szerokiej akcji popularyzacji wiedzy gemmologicznej prowadzonej od kilkunastu lat, zarówno przez Polskie Towarzystwo Gemmologiczne i Stowarzyszenie Rzeczoznawców Jubilerskich, jak i takie czasopisma jak Polski Jubiler. Oczywiście jest to zasługa tych osób, które pogłębiają swą wiedzę nieustannie, uczestnicząc w rozmaitych kursach w kraju i za granicą. Ale mam wrażenie, że pogłębia się niestety przepaść między czołówką a tzw. przeciętnym jubilerem, nie mówiąc już o sprzedawcach jubilerskich. Na rynku pojawia się coraz więcej kamieni poprawianych i co gorsze różnych podróbek. Środowisko jubilerskie powinno ściślej współpracować z wyższymi uczelniami. Przy okazji warto podkreślić, że w Polsce mamy już liczące się ośrodki gemmologiczne, np. na AGH w Krakowie, Uniwersytecie Śląskim i na Uniwersytecie Wrocławskim, Centrum Gemmologiczne Polskiego Towarzystwa Gemmologicznego w Warszawie. Prężnie działa Stowarzyszenie Rzeczoznawców Jubilerskich. W polskim środowisku gemmologicznym i jubilerskim jest kilka spraw do załatwienia, między innymi w zakresie kształcenia jubilerów i gemmologów. Wydaje mi się, że potrzebny jest nam swoisty okrągły stół, przy którym moglibyśmy wspólnie omówić aktualne problemy naszego środowiska. Przyszłość rzeczoznawców jubilerskich i gemmologicznych należy do tych, którzy mają solidne podstawy z fizyki, chemii, mineralogii, gemmologii i historii sztuki. Coraz częściej będą się oni posługiwali nieniszczącymi metodami spektroskopowymi, szczególnie metodą Ramana i spektroskopią absorpcyjną w podczerwieni. Urządzenia do rejestracji odpowiednich widm kamieni dziś są jeszcze bardzo drogie i nie stać na nie przeciętnego jubilera. W miarę upływu czasu będą one coraz tańsze i konstruowane na potrzeby jubilerów i gemmologów. Powtórzy się sytuacja znana już z rynku komputerowego. Kiedyś bardzo drogie komputery obecnie są dostępne prawie dla wszystkich.

Wyższa Szkoła Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania prowadzi kurs znawcy kamieni kolorowych, a także wraz z Przedsiębiorstwem Handlowo-Usługowym „Stańczyk” organizowane są kursy rzeczoznawców pereł. Dla kogo skierowana jest ta inicjatywa?

Jesteśmy w trakcie tworzenia całego zestawu propozycji różnych kursów skierowanych do szerokiego grona odbiorców. Poza kursem znawcy kamieni kolorowych czy rzeczoznawcy pereł organizujemy kursy dla znawców bursztynu. Mamy pomoc w tej sprawie ze strony znakomitego specjalisty od bursztynów prof. dr hab. Barbary Kosmowskiej-Ceranowicz z Muzeum Ziemi PAN. Chcemy też wznowić kursy dla sprzedawców wyrobów jubilerskich.

Dziękuję za rozmowę.

Prawo probiercze w Polsce

Rozmawiamy z Marią Magdalena Ulaczyk,
dyrektor Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie

Polski Jubiler: W Polsce obowiązuje obligatoryjny system probierczy, który nakłada na osoby zajmujące się wprowadzaniem do obrotu wyrobów z metali szlachetnych obowiązek badania i cechowania przedmiotów w urzędzie probierczym. Czy istnieją jakieś wyjątki od tej reguły?

Maria Magdalena Ulaczyk, dyrektor Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie: Od chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w obrocie krajowym honorowane są nie tylko polskie cechy probiercze. Uznajemy również cechy innych krajów członkowskich. Dotyczy to państwowych oznaczeń, umieszczonych przez urząd probierczy, a nie znaków wytwórców, uznawanych w niektórych państwach, np. w Niemczech, we Włoszech, w Grecji lub Luksemburgu, a także w krajach, gdzie system probierczy jest fakultatywny (np. Szwecja, Dania, Norwegia, Finlandia). W 2005 roku Polska przystąpiła także do Konwencji o kontroli i cechowaniu wyrobów z metali szlachetnych, która upoważnia kraje członkowskie do posługiwania się wspólną cechą probierczą – tzw. cechą konwencyjną – CCM (common control mark). Stworzyło to sytuację, w której w obrocie na terytorium RP mogą znaleźć się wyroby oznaczone polskimi cechami probierczymi, cechami krajów UE, krajów będących stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, tureckimi oraz cechami konwencyjnymi, a także wyroby, które posiadają świadectwo badania wydane przez krajowy urząd probierczy – w przypadku, kiedy wyrób z przyczyn technicznych nie został ocechowany. Zostało to opisane w art. 4 ustawy z dnia 1 kwietnia 2011 roku Prawo probiercze (Dz. U. Nr 92, poz. 929). Z obowiązku oznaczenia przez urząd probierczy ustawowo zwolnione są wyroby srebrne, w których masa metalu szlachetnego jest mniejsza niż 5 gramów oraz wyroby złote i platynowe, w których masa metalu szlachetnego jest mniejsza niż 1 gram. Limity masy dotyczą pojedynczych sztuk, nawet w odniesieniu do klipsów, kolczyków czy spinek sprzedawanych w parach. Inne wyłączenia to wyroby dawnego pochodzenia, narzędzia i aparaty lub ich części, wyroby medyczne, niektóre odznaczenia, ordery i odznaki honorowe, inkrustacje, monety, surowce, półfabrykaty i złom metali szlachetnych, wymienione w art. 6 ust. 1 ww. ustawy.

Jakie obowiązki na właścicieli salonów jubilerskich i sklepów z biżuterią nakłada polskie prawodawstwo w zakresie prawa pobierczego?

W nowym prawie probierczym odrębnie zdefiniowano pojęcie wprowadzenia do obrotu i obrotu oraz oddzielono obowiązki podmiotów wykonujących te czynności. Najwięcej obowiązków nałożono na podmioty wprowadzające do obrotu wyroby z metali szlachetnych, co oznacza, że większość czynności związanych z prawidłowym oznaczeniem produktu musi wykonać osoba, która po raz pierwszy udostępnia wyrób w celu użytkowania lub sprzedaży. Na ogół jest to wytwórca lub importer. Oznacza to, iż wyrób dostarczany do salonu czy sklepu jubilerskiego już powinien być ocechowany lub posiadać świadectwo badania. Jeżeli wyrób jest ustawowo zwolniony z tego obowiązku ze względu na próg masy, wprowadzający do obrotu ponosi odpowiedzialność za jego próbę oraz prawidłowe poinformowanie o tej próbie osoby, która będzie prowadzić sprzedaż detaliczną lub dalszy obrót hurtowy. Musi też umieścić na takim wyrobie znak imienny zarejestrowany w krajowym urzędzie probierczym, chyba że został on wcześniej oznaczony zagranicznymi, honorowanymi w Polsce cechami probierczymi lub CCM. Właściciele sklepów powinni dopilnować, aby ich dostawcy wywiązywali się z tych obowiązków i dostarczali do obrotu prawidłowo oznaczone wyroby. W przypadku wyrobów poniżej progu masy, prowadzący obrót są zobowiązani do umieszczenia na metkach informacji o ich próbie oraz o masie części z metalu szlachetnego. W sklepach z wyrobami z metali szlachetnych należy wyeksponować – w miejscu widocznym dla klientów – graficzne wizerunki cech probierczych umieszczonych na oferowanych do sprzedaży wyrobach. Jeżeli sklep sprzedaje wyroby oznaczone cechami zagranicznymi lub cechami konwencyjnymi, również musi eksponować ich wizerunki. Trochę to wszystko skomplikowane i na pewno każdy, kto zajmuje się produkcją lub sprzedażą wyrobów z metali szlachetnych, powinien dokładnie zapoznać się z przepisami prawa probierczego, tzn. z ustawą i wydanymi na jej podstawie aktami wykonawczymi.

O czym nie może zapomnieć twórca biżuterii wprowadzając swój produkt do obrotu?

Każdy wytwórca, który rozpoczyna działalność na terenie Polski, musi najpierw uzgodnić z właściwym terytorialnie Okręgowym Urzędem Probierczym w Warszawie lub w Krakowie wzór znaku imiennego, wykonać ten znak zgodnie z wzorem, przedstawić go w urzędzie w celu wykonania odbitki kontrolnej i zgłosić go do rejestru. Wszystkie wytwarzane wyroby należy oznaczać tym znakiem, a wyroby nie podlegające wyłączeniu z obowiązku badania i cechowania, należy zgłaszać do urzędu probierczego.

Jakie obowiązki nakłada ustawodawca na osoby zajmujące się sprzedażą importowanej biżuterii?

Importowana biżuteria, podobnie jak krajowa, musi być ocechowana lub posiadać świadectwo badania. Jeśli jest zwolniona z obowiązku ocechowania ze względu na limit masy i wprowadza się ją do obrotu bez cech probierczych, musi być oznaczona znakiem imiennym. Może to być znak importera lub znak zagranicznego producenta zarejestrowany w polskim urzędzie. Jeśli importer osobiście prowadzi sklep, musi też zadbać o odpowiednie oznaczenie wyrobów na metce oraz o udostępnienie klientom wizerunków cech probierczych.

Jakie kroki należy podjąć, aby zgodnie z prawem sprzedawać biżuterię w naszym kraju?

Trzeba znać i przestrzegać prawo probiercze i przepisy podatkowe. Zaopatrywać się w wiarygodnych źródłach, nie szukać okazji. Sprawdzać, czy wyroby kierowane do sprzedaży mają odpowiednie oznaczenia. Rzetelnie informować klientów o próbach i masie wyrobów. Z doświadczeń, jakie mamy w urzędach probierczych, wynika, iż wzrasta ład na rynku obrotu wyrobami z metali szlachetnych. Mniej odnotowujemy przypadków fałszerstw cech probierczych, maleje liczba wyrobów wprowadzanych do obrotu bez wymaganych prawem oznaczeń. Wzrasta świadomość nabywców biżuterii, którzy pytają o próby wyrobów, szukają na nich cech probierczych. Realizują zakupy w sposób bardziej przemyślany niż dawniej. Wzrosły ceny biżuterii, rośnie konkurencja na rynku obrotu. To wszystko kształtuje postawę klienta – teraz bardziej niż kiedyś wymagającego. Największy problem stanowi obrót internetowy. Tam sprzedawcy czują się bezkarni, a klienci polują na tanie zakupy i dają się nabierać. Wiele witryn oferuje w obrocie wyroby bez oznaczeń, przedmioty wykonane z metali nieszlachetnych sprzedawane jako wyroby ze złota lub srebra albo wyroby wykonane współcześnie, sprzedawane jako antyki, z podrobionymi cechami probierczymi i znakami wytwórców. Nagminnie obserwujemy tego rodzaju nieuczciwe praktyki handlowe, noszące znamiona oszustwa.

Prowadzenie obrotu drogą internetową znacznie ogranicza możliwość podejmowania przez organy administracji probierczej czynności kontrolnych oraz nakładania określonych w prawie sankcji, ponieważ aby stwierdzić, z czego wykonane są wyroby i jak zostały oznaczone, należy je poddać oględzinom oraz badaniom określającym ich próbę. Nie mamy uprawnień do dokonywania zakupów kontrolowanych. Przestrzegam zatem przed tą formą zakupu, szczególnie w odniesieniu do nieznanych oferentów, nie dających się zlokalizować w innej niż wirtualna przestrzeni. Nie chciałabym zajmować się zagadnieniami spoza probiernictwa, ale skoro mówimy o uczciwym działaniu branży, nie mogę przemilczeć nasilającego się niepokojącego zjawiska skupu złomu metali szlachetnych po bardzo niskich cenach. Dzięki natarczywej promocji prowadzonej przez takich nabywców, których siedziby zlokalizowane są często w centrach handlowych, wiele osób decyduje się na tego rodzaju niekorzystne transakcje.

A jakie obowiązki ma producent biżuterii oferujący swoje produkty za granicą?

Przed podjęciem decyzji o sprzedaży wyrobu za granicą należy przede wszystkim zapoznać się z lokalnymi przepisami danego kraju. Na obszarze Unii Europejskiej obrót wyrobami z metali szlachetnych regulowany jest zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Brak dyrektywy, która ustalałaby jednoznaczne przepisy w tym zakresie. Zgodnie z zasadą swobodnego przepływu towarów oraz orzeczeniami wydanymi przez ETS, kraje członkowskie powinny wzajemnie honorować cechy probiercze, o ile są umieszczone przez niezależne organy (urzędy probiercze), są zrozumiałe dla konsumentów oraz ekwiwalentne z cechami obowiązującymi w kraju obrotu. Kryteria, jak widać, są mało konkretne i w praktyce ich interpretacja jest bardzo różna, co powoduje sytuację, w której wiele państw Unii tworzy lokalne bariery w tym zakresie. Najlepiej zatem wcześniej zebrać szczegółowe informacje o zasadach przyjętych w konkretnym państwie. Można o to pytać w Okręgowych Urzędach Probierczych w Warszawie i w Krakowie, bowiem od lat gromadzimy i aktualizujemy dane na ten temat. Można też nawiązać bezpośredni kontakt z zagranicznymi urzędami probierczymi. Wyroby przeznaczone do sprzedaży za granicą, zarówno na obszarze UE, jak też eksportowane do innych krajów, nie muszą być badane i cechowane w Polsce. Warto jednak ustalić, czy kraj, do którego wywozi się wyroby, należy do Konwencji oraz czy honoruje polskie cechy probiercze. Ze względu na konkurencyjność krajowych opłat probierczych, które są niższe niż w innych krajach, ocechowanie wyrobów w Polsce może być opłacalne. Z tych przyczyn mamy w Polsce klientów z Litwy, Łotwy i Słowacji.

W jaki sposób urzędy probiercze w Polsce kontrolują rynek jubilerski i jakie kary nakładane są na nieuczciwych sprzedawców biżuterii?

Ustawa Prawo probiercze nadaje nam szereg uprawnień, takich jak wstęp na teren obiektów, w których prowadzone jest przetwórstwo lub obrót, dokonywanie oględzin wyrobów, badanie dokumentów, zbieranie pisemnych i ustnych wyjaśnień. Mamy prawo do wycofywania z obrotu wyrobów nie posiadających właściwych oznaczeń, z poleceniem dostarczenia ich do urzędu probierczego oraz do zabezpieczania wyrobów, gdy autentyczność cech probierczych lub świadectw badania budzi wątpliwości. Uprawnienie do zabezpieczenia dotyczy też wyrobów o małej masie, wprowadzonych do obrotu bez cech probierczych: można je poddać ekspertyzie w celu potwierdzenia próby, którą podano na metce. Za wykroczenia przewidziane w ustawie mamy prawo nakładać kary grzywny, lub – w cięższych przypadkach – kierować sprawę do sądu. Maksymalna kara grzywny nałożonej przez organ administracji probierczej wynosi 500 zł za jedno wykrocznie. Jeżeli stwierdzamy ich więcej, łączna, maksymalna kara nie może przekroczyć 1000 zł. Sądy mają w tym zakresie większą swobodę orzekania i kary są na ogół znacznie wyższe. Fałszerstwo cech probierczych stanowi naruszenie przepisów prawa karnego i w tego rodzaju sprawach zawiadamiamy prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Jak z pani perspektywy wygląda kondycja polskiego rynku jubilerskiego? Czy możemy mówić, że kryzys na rynku wyrobów biżuteryjnych mamy już za sobą? Nie jestem specjalistą od prognoz rynkowych, a z doświadczeń wiem, że nawet te podawane z kompetentnych źródeł, obarczone są błędami. Mogę zatem tylko podzielić się obserwacjami, jakich dokonujemy w urzędach. Od początku 2009 roku systematycznie maleje liczba i masa wyrobów zgłaszanych do urzędów probierczych. Spadek ten, w odniesieniu do wyrobów złotych przekracza 50 proc., a srebrnych – ponad 70 proc., ale dotyczy to nie tylko wyrobów produkcji krajowej. Równocześnie jednak stale rejestrujemy nowe znaki imienne, powstają nowe placówki handlowe. Wielu krajowych wytwórców decyduje się na sprzedaż za granicą, uczestniczą w znanych imprezach targowych. Pojawiają się nowe technologie, nowe wzory. Mam wrażenie, że nie można dokonać jednolitej oceny kondycji całej branży – bo nieco inne są problemy rzemiosła, inne artystów plastyków, jeszcze inne dużych przedsiębiorców lub firm importujących. Złotnictwo, z różnych przyczyn, na pewno jest nadal w fazie dużego kryzysu, ale myślę – i mam nadzieję – że jest to okres przejściowy. Jeśli gospodarka upora się z recesją w innych branżach, znajdzie to odzwierciedlenie na rynku biżuterii.

Ile ton wyrobów ze złota i srebra wpłynęło w ubiegłym roku do Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie?

W minionym roku w urzędach zbadano i ocechowano niecałe cztery tony wyrobów złotych i ponad 20 ton wyrobów srebrnych. Należy jednak pamiętać, że ze względu na ustawowe zwolnienia z obowiązkowego badania i cechowania oraz honorowanie w obrocie cech krajów UE oraz cech konwencyjnych, dane z urzędów probierczych nie odzwierciedlają wielkości rynku obrotu. Tym bardziej, że badamy i cechujemy także wyroby pochodzące od klientów zagranicznych.

Jak wygląda badanie zgłoszonych do Urzędu Probierczego przedmiotów wykonanych z metali szlachetnych?

Decyzja o wyborze metody badania zapada w urzędzie probierczym. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2012 w sprawie wyrobów z metali szlachetnych (Dz. U. poz. 681), wyroby nowo wytworzone badane są metodami analitycznymi, co wiąże się z koniecznością pobrania próbki. Dołączenie przez zgłaszającego próbek stopu, z którego wykonano wyroby, pozwala na uniknięcie uszkodzenia gotowego wyrobu. Należy jednak pamiętać, że dołączony materiał musi pochodzić z tej samej partii wyrobów i mieć identyczny skład, co stop użyty do ich wytworzenia. Nieniszczące sposoby badania, czyli metoda przybliżona na kamieniu probierczym oraz metoda fluorescencji rentgenowskiej, stosowane są do określania jednorodności stopu w zgłoszonych partiach wyrobów i do wyselekcjonowania wyrobów kierowanych do analizy chemicznej. Pomocniczo stosuje się też pomiar gęstości stopu. Pojedyncze, używane wyroby, staramy się badać na kamieniu probierczym i przy pomocy X-ray testerów (metoda fluorescencji rentgenowskiej), ale ich dokładność jest znacznie mniejsza i mogą znaleźć zastosowanie głównie w odniesieniu do stopów o tradycyjnym składzie. Metody badawcze to bardzo obszerny temat i nie sposób go przedstawić w paru zdaniach. Artykuł szczegółowo omawiający te sprawy przygotowywany jest w Okręgowym Urzędzie Probierczym w Krakowie i ukaże się pod koniec roku w biuletynie „Metrologia i Probiernictwo”, którego wydawanie wznowił latem br. Główny Urząd Miar. Biuletyn publikowany jest również w wersji elektronicznej: www.gum.gov.pl

W jaki sposób przekazuje się i odbiera zgłoszone do urzędu przedmioty z metali szlachetnych?

Przede wszystkim osobiście, w jednym z dwóch wydziałów technicznych lub jednym z ośmiu wydziałów zamiejscowych okręgowych urzędów probierczych. Można też skorzystać z pomocy firmy kurierskiej lub poczty, dokonując opłaty probierczej przelewem. Należy przy tym pamiętać, iż zgodnie z przepisami opłaty probiercze pobierane są z góry i przelew musi być dokonany przed wysyłką lub równocześnie z nią. W takich przypadkach interesant musi precyzyjnie określić masę wyrobów, zaokrąglić ją do pełnego grama i sam dokonać obliczenia opłaty. Po zbadaniu i ocechowaniu wyrobów odsyłamy je na koszt klienta. Tryb zgłaszania i odbioru wyrobów opisany jest we wspomnianym wyżej rozporządzeniu Ministra Gospodarki.

Z jakimi kosztami muszą liczyć się producenci biżuterii, którzy stawiają pierwsze kroki na rynku jubilerskim i zgłaszają swoją biżuterię do urzędu probierczego?

Pierwszy krok to rejestracja znaku imiennego, której koszt to 180 złotych. Wszystkie stawki opłat probierczych zawiera załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 sierpnia 2012 roku w sprawie wysokości opłat za czynności organów administracji probierczej oraz trybu ich pobierania (Dz.U.poz.998). Podstawowe opłaty za zbadanie nowo wytworzonych wyrobów zgłaszanych przez wytwórcę, inny podmiot wprowadzający do obrotu lub ich upoważnionego przedstawiciela to 1,27 zł za każdy rozpoczęty gram wyrobu wykonanego ze stopu platyny, palladu lub złota i 12 gr za każdy rozpoczęty gram wyrobu wykonanego ze stopu srebra. Opłata za badanie wyrobów używanych oraz wyrobów wycofanych z obrotu w wyniku czynności kontrolnych jest znacznie wyższa (odpowiednio: 3,63 zł od grama wyrobów ze stopu Pt, Pd i Au oraz 0,61 zł od grama wyrobu ze stopu Ag).

Opłata za badanie obejmuje również oznaczenie wyrobu cechą probierczą metodą mechaniczną lub wydanie świadectwa badania. Jeśli wyrób oznaczany jest metodą laserową, należy uiścić dodatkową opłatę w wysokości 1,20 zł od każdej oznaczanej sztuki. W przypadku świadectw badania wydawanych na wniosek zgłaszających, oprócz ocechowania wyrobu, opłata wynosi 12 zł. Taka sama opłata pobierana jest za wydanie zaświadczenia o wykonanych czynnościach, a jeśli wystawiane jest w języku angielskim, należy zapłacić 24 zł. Można zlecić urzędom probierczym umieszczenie znaku imiennego lub oznaczenia liczbowego informującego o próbie (np. „925”, „585”), co kosztuje 70 gr w przypadku zastosowania metody mechanicznej lub 1,20 zł w przypadku metody laserowej. Zmiany w przepisach polskiego prawa probierczego dokonane w ostatnich latach oraz fakt honorowania w RP cech innych krajów Unii Europejskiej spowodowały sytuację, w której do urzędów probierczych wpływa coraz więcej pytań dotyczących zasad obrotu wyrobami z metali szlachetnych. Niektóre przepisy wymagają obszernej, jednolitej wykładni, uzgodnionej przez krajowe organy administracji probierczej przy współpracy ze Stałym Komitetem Konwencji o kontroli i cechowaniu wyrobów z metali szlachetnych oraz Międzynarodowym Stowarzyszeniem Urzędów Probierczych. Na tegorocznych Targach „Złoto Srebro Czas” pracownicy Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie będą udzielać informacji dotyczących obowiązujących przepisów. Na stoisku informacyjnym OUP będzie można również określić próbę wyrobów z metali szlachetnych – metodą przybliżoną, na kamieniu probierczym.

Dziękuję za rozmowę.

SPROSTOWANIE
W Polskim Jubilerze nr 4/2013 ukazały się nieprawdziwe informacje na temat polskiego prawa probierczego. W artykule „Znak firmowy na biżuterii” opublikowana została nieaktualna tabela polskich cech probierczych, a także nie znalazła się informacja, że znak imienny na biżuterii zostaje umieszczony dopiero po dokonaniu ustaleń z Wydziałem Nadzoru, wypełnieniu stosownego wniosku, dostarczeniu wymaganej dokumentacji, uiszczeniu opłaty w wysokości 180 zł, wykonaniu znacznika z wizerunkiem znaku imiennego i dostarczeniu jego odbitek do urzędu. Wytwórca otrzymuje wtedy decyzję, która upoważnia go do umieszczania swojego znaku imiennego na wykonywanych wyrobach, które chce wprowadzać do obrotu. Natomiast w artykule „Prawo dla jubilerów” popełniono błąd, wpisując nieprawidłowe dane. Z obowiązku cechowania zwolnione są wyroby ze złota i platyny, w których masa metalu szlachetnego jest mniejsza od 1 grama oraz wyroby ze srebra, w których masa srebra nie przekracza 5 gramów (art. 6. ust. 1. pkt. 1) ww. ustawy). Nie podano także informacji, że nowa ustawa Prawo probiercze wprowadza 5 dodatkowych prób dla metali szlachetnych, tj: 0,999 Pt; 0,850 Pt; 0,999 Au; 0,999 Ag; 0,999 Pd (art.24 ustawy). Jednocześnie należy stwierdzić, że dla stopów złota obligatoryjną metodą badania jest metoda analizy kupelacyjnej, dla srebra metoda potencjometryczna, a dla platyny metoda wagowa.

Umiejętność zapominania jest konieczną podstawą uczenia się wciąż od nowa

Rozmowa z profesorem Sławomirem Fijałkowskim, dziekanem Wydziału Architektury i Wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku.

Polski Jubiler: Biżuteria od wieków utożsamiana jest z bogactwem i władzą. Czasy kryzysu spowodowały, że przed twórcami biżuterii postawiono nowe zadania. Projektanci, szczególnie młodzi, tworzą kolekcje biżuterii „alternatywnej” i zrywają z tradycją złotniczą przekazując odbiorcom biżuterię „zaangażowaną”. W jakim kierunku, według pan profesora, będzie podążał rynek biżuterii współczesnej?

Prof. Sławomir Fijałkowski: Myślę, że kryzys jedynie przyśpieszył ten proces, ale jego początek możemy zaobserwować dużo wcześniej i ma on raczej socjologiczne przyczyny. Z jednej strony nikt już dzisiaj nie kupuje biżuterii z metali szlachetnych jako lokaty kapitału, nie ma więc też powodu żeby przechowywać ją latami w szkatułkach i przekazywać kolejnym pokoleniom. Materialnym przelicznikiem giełdowych notowań złota jest teraz bankowa sztabka inwestycyjna, a nawet sam zapis księgowy (choć być może, biorąc pod uwagę niedawną aferę z pewnym parabankiem ze słowem „Gold” w nazwie byłoby to nieco ryzykowne). Drugą stroną tego zjawiska jest jednorazowość wszelkich produkowanych obecnie akcesoriów osobistych i wynikająca z tego konieczność szybszej rotacji stylistyki. Sezonowość współcześnie projektowanej biżuterii i jej niepokojące anektowanie przez modę odzieżową odzwierciedla podobne tendencje na rynku np. elektroniki użytkowej, telefonów komórkowych, ale także usług turystycznych, przemysłów kreatywnych, rozrywki, czyli tego wszystkiego, co w akademickich kręgach opisywane jest coraz częściej jako TED (technology, entertainment, design). Profesjonalni projektanci biżuterii, którzy nie traktują swojej pracy wyłącznie w kategoriach terapii zajęciowej dla samych siebie, nie mogą opisanego mechanizmu ignorować, choć jeszcze ważniejsze jest, aby nie ulegali mu całkowicie bezkrytycznie.

Czy możemy wskazać awangardę na rynku współczesnej biżuterii?

Myślę, że określenie „awangarda” ma swój semantyczny rodowód w tradycji XIX i XX-wiecznej i w żaden sposób nie odpowiada wymogom oraz oczekiwaniom współczesności. Nie znaczy to oczywiście, że nie warto poszukiwać innowacyjnych rozwiązań, technologii, materiałów, linii stylistycznych lub kodów znaczeniowych i nie znaczy to wcale, że nie powstają obecnie obiekty zawierające elementy autorskiego eksperymentu wykraczającego poza standard, ale ich oddziaływanie nie ma już takiego zasięgu i takiego znaczenia, jakie miało w epoce przedinternetowej. Mógłbym tylko powiedzieć: „niestety!” – dostrzegając wiele negatywnych konsekwencji takiego stanu rzeczy jednak mimo że sam zawsze uważałem, iż świadome przekraczanie granic tradycyjnych i stereotypowych definicji jest koniecznym etapem indywidualnego rozwoju każdego projektanta to jednak w odniesieniu do aktualnej rzeczywistości trudno byłoby mi nie zauważyć, że od dłuższego już czasu nostalgia tego rodzaju może być kontraproduktywna. W samym pytaniu jest zresztą zawarty zabawny, ale trafnie zauważony paradoks: „awangarda na rynku”, choć przecież według dotychczasowych – być może już anachronicznych – kryteriów oczekiwałoby się, że to właśnie działania i postawy aspirujące do awangardy powinny być czymś bezkompromisowym i przeciwstawiającym się presji „rynku”. Dzisiaj jednak każde działanie jest natychmiast zawłaszczane przez „rynek” i wystawiane na sprzedaż. Poszczególne zjawiska i wydarzenia uzyskują tą samą hierarchię ważności i rangę zdecydowanie przewartościowującą ich rzeczywiste znaczenie, wyceniane według ilości facebook’owych „like’ów”. Dla mnie osobiście rozczarowujący jest bezrefleksyjny konformizm młodych projektantów i oczekiwałbym od nich postaw zdecydowanie bardziej radykalnych i subwersywnych, nawet jeśli ich suma nigdy już się nie złoży na jakąś nową „awangardę”, ale być może mogłaby stopniowo odtwarzać zapotrzebowanie na unikatowe produkty o wysokich parametrach jakościowych, dystrybuowanych poza obiegiem jubilerskich sieci handlowych, oferujących przeciętny asortyment dla targetu statystycznie przeciętnego odbiorcy lub sklepów internetowych, oferujących niemal wyłącznie pasmanteryjną taniochę.

Na naszych oczach umiera, i to niemal dosłownie, zawód złotnika. Coraz mniej twórców w naszym kraju zna warsztat złotnika – część pracy wykonują za nich nowoczesne urządzenia, część nie wymaga umiejętności złotniczych. Czy według pana zjawisko to ma pozytywne strony?

W kategoriach antropologicznych oczywiście szkoda, że o złotnictwie zaczynamy mówić w czasie przeszłym! Z drugiej jednak strony niespecjalnie widzę powody, żeby rozpaczać, bo jednym z bezpośrednich przyczyn takiej sytuacji był branżowy konserwatyzm samych złotników. Coraz bardziej dostępne i coraz bardziej zaawansowane technologie CAD/CAM nie są oczywiście cudownym rozwiązaniem, dzięki któremu wkrótce całkowicie zastąpimy wartość i jakość pracy ręcznej. Zresztą w innych dziedzinach designu – projektowaniu mebli, przedmiotów codziennego użytku, a nawet architektury wnętrz na całym świecie widoczny jest powrót do naturalnych, ekologicznych materiałów, rzemieślniczych technologii i ręcznego wykonania; zauważalna jest także zmiana języka, którym opisuje się nie tylko zjawisko określane umownie jako „sustainable design”, ale także – w szerszym kontekście – lokalną tożsamość kulturową, do której coraz częściej odwołują się zarówno projektanci, jak i konsumenci. Deficyt złotniczych umiejętności powoduje, że są one coraz bardziej doceniane, z kolei inflacja usług projektowo-komputerowych sprawia, że tanieją w tempie pierwiastkowym. Poza pracą akademicką jestem też projektantem biżuterii w Spółce Akcyjnej S&A i wciąż współpracuję ze złotnikami, wciąż także poszukuję pomysłowych i manualnie zdolnych fachowców, którzy chcieliby się wykazać nie tylko na poziomie warsztatowym – więc korzystając z okazji mógłbym wbrew logice zawartej w początkowym pytaniu zamieścić przekorny anons: złotnika zatrudnię od zaraz!

Przedmiot użytkowy, tak samo jak dzieło sztuki, może stać się rozpoznawalny i znaczący dla swojej epoki, a projektant może zdobyć uznanie sławę równie wielką podobne jak artyści reprezentujący inne dziedziny: mistrzowie malarstwa czy rzeźby. Co należałoby zrobić, aby projektanci biżuterii byli równie znani jak choćby projektanci odzieży?

Rzetelna, dogłębna i oparta na uczciwej analizie odpowiedź na to pytanie powinna być podstawą wszelkich strategii promocyjnych – zarówno tych indywidualnych, firmowych, branżowych i wreszcie ministerialnych. W skali indywidualnej wygląda to oczywiście inaczej niż powinno wyglądać na poziomie realizowanego obecnie programu promocji eksportu całej polskiej branży jubilerskiej i bursztynniczej w ramach programu „Innowacyjna Gospodarka”, który w moim przekonaniu powinien być mobilizującym wydarzeniem dla całego środowiska, niepowtarzalną szansą inwestycji w rozwój i wreszcie okazją do zademonstrowania najlepszych przykładów polskiej biżuterii z intencją wykreowania jakościowego punktu odniesienia dla firm, instytucji, mediów i w konsekwencji odbiorców na długie lata. Tymczasem obserwując dotychczasowe rezultaty realizacji wspomnianego programu jakoś nie mam wrażenia, żeby całość zmierzała w tym właśnie kierunku. Oczywiście mam swoje prywatne zdanie na temat, co należałoby w nim zmieni ć, ale właśnie dlatego, że jest prywatne nie chciałbym go upubliczniać, także z tego powodu, żeby nie kwestionować celowości samego programu, który jest wartościowy i niezwykle potrzebny. Niezależnie od krytycznych uwag, dotyczących jego poszczególnych elementów (a właściwie właśnie tego, że składa się on z doraźnie improwizowanych elementów, nie skoordynowanych w przemyślaną całość) warto sprowokować środowiskową dyskusję na temat mechanizmów podejmowania decyzji w tej sprawie i koniecznej korekty dalszej realizacji programu, zwłaszcza, że trwać on będzie jeszcze przez co najmniej 3 lata i szkoda byłoby nie wykorzystać tej możliwości do skutecznej promocji polskiej biżuterii w Polsce i na najważniejszych rynkach międzynarodowych. Zastanawiające jest dlaczego nie pokazujemy na świecie najlepszych przykładów autorskiego designu, wybranych kolekcji renomowanych firm produkcyjnych, wydarzeń wystawienniczych i artystycznych o międzynarodowym znaczeniu, przyzwoicie zaprojektowanej biżuterii z bursztynu, której przecież od wielu lat już nie brakuje i która wszędzie na świecie jednoznacznie kojarzy się z Polską? Myślę, że po pierwszych wnioskach i obserwacjach z już zrealizowanych wydarzeń należałoby się wspólnie zastanowić nad tym, jak efektywniej wykorzystać taką okazję do wytworzenia trwałego zainteresowania biżuterią autorstwa polskich projektantów i polskich firm, tak żeby naprawdę kojarzyła się ona z czymś unikatowym i „nadzwyczajnym” (a na pewno nie jest nim sznur bursztynowych korali, niedbale rozrzucony w witrynie o standardzie: oktanorma).

Współczesna biżuteria autorska, coraz częściej rozumiana jako dzieło sztuki komunikujące światu postawy i idee artysty, jest dość nową dziedziną. Pojawiała się dopiero w latach 70. ubiegłego wieku, wcześniej bowiem mieliśmy do czynienia z biżuterią rozumianą jako sztuką utylitarną, która podkreślała prestiż i pozycję społeczną jej posiadacza, manifestowała poglądy osoby noszącej. Jak pan profesor ocenia szansę, aby współczesna biżuteria autorska mogła w pełnym stopniu zaistnieć w świadomości Polaków? Aby dzieła sztuki złotniczej i jej twórcy mogli pokazywać swoje poglądy, idee, szerokiemu gronu odbiorów?

W mojej ocenie myślenie o biżuterii, jako o hermetycznej dziedzinie jest właśnie podstawowym powodem tego, że traktowana jest ona przez liderów opinii i w konsekwencji przez samych odbiorców jako odrębne zjawisko wyłączone poza zakres pojęciowy designu lub funkcjonujące na jego marginesie. Przekonanie o tym, że nie można interpretować biżuterii wyłącznie w kategoriach branżowych było jednym z powodów, dla których tworząc własną pracownię projektową na Wydziale Architektury i Wzornictwa w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku od samego początku postanowiliśmy traktować biżuterię jako element szeroko rozumianej kultury materialnej, starając się jednocześnie odnosić do niej takie same kryteria oceny, jak w przypadku produktu. Z każdym rokiem upewniamy się coraz bardziej, że jest to strategia właściwa ponieważ zasięg informacyjny i medialny, ale także terminologia, w jakiej opisujemy biżuterię znajduje odzew wśród zdecydowanie większego kręgu fachowych odbiorców, niż gdybyśmy przyjęli wyłącznie złotniczo-jubilerski paradygmat. Oczywiście traktujemy naszą działalność przede wszystkim jako element edukacji samych projektantów (nie tylko biżuterii, ale właśnie produktu), ale pośrednio również środowisk opiniotwórczych – dziennikarzy, kuratorów wystaw, kompetentnych krytyków, menadżerów designu, próbując przekonywać ich do naszego punktu widzenia. Filozofie działania designerów są nam zdecydowanie bliższe niż artystówzłotników, również poziom dyskusji na forach internetowych poświęconych biżuterii utwierdza mnie w przekonaniu, że o przyszłości należy raczej dyskutować z projektantami biżuterii.

W czasach gdy wszystko ma swoją wartość wyrażoną w pieniądzu, jakie zadania stają przed artystą, autorem biżuterii?

Gdybyśmy tak łatwo pogodzili się z tym, że wszystko ma swoją cenę, jedyną miarą skuteczności projektanta byłoby saldo jego konta bankowego. Nie lekceważę oczywiście ekonomicznego aspektu pracy projektanta i wcale nie uważam, że „artysta” powinien klepać biedę, ale drugi biegun tego zjawiska, czyli podporządkowanie wszystkich artystycznych ambicji wyłącznie handlowym kalkulacjom z pewnością też nie byłoby trwałym czynnikiem zawodowej satysfakcji. Umiejętność właściwego wyważenia tych dwóch przeciwstawnych oczekiwań byłoby najlepszą gwarancją życiowego sukcesu, ale nie podejmuję się jakiegokolwiek doradztwa w tym zakresie, każdy musi znaleźć swój indywidualny „złoty środek”, poza tym nigdy nie udaje się tego zrobić raz na zawsze, więc chyba ów stan zawieszenia i ciągłego niedosytu powinien być stałym impulsem napędzającym projektantów do działania.

Czy można, według pana profesora, scharakteryzować współczesną polską sztukę biżuteryjną? Czym różni się ona na tle biżuterii powstającej poza granicami naszego kraju?

Zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym współczesna polska biżuteria nie różni się już prawie niczym od swoich zagrani cznych odpowiedników. Byłoby zresztą dziwne i niepokojące gdyby wciąż się różniła – obieg informacji jest zglobalizowany, podobne są oczekiwania odbiorców, zbliżony poziom systemów edukacyjnych. Osiągnęliśmy w tym zakresie przyzwoity standard i raczej warto byłoby zacząć poszukiwać własnej odrębności, która pozwoliłaby polskiej biżuterii autorskiej zaznaczyć lokalną specyfikę. Dobrym przykładem może być w tym kontekście działalność Galerii Sztuki w Legnicy, która dzięki konsekwentnie organizowanemu Międzynarodowemu Konkursowi Biżuterii Artystycznej wypracowała sobie niekwestionowaną renomę miejsca, w którym prezentowane są najbardziej eksperymentalne przejawy sztuki złotniczej. I choć znaczenie tej instytucji dla rozwoju współczesnej biżuterii dostrzegane i doceniane jest zdecydowanie bardziej właśnie za granicą, niż w Polsce, według mnie to właśnie taki stan, w którym nikomu – nawet sobie samym – nie musimy udowadniać, że „Polak potrafi” jest stanem naturalnym i wyznacznikiem profesjonalizmu.

Biżuteria to już nie tylko przedmiot sztuki użytkowej, czy obiekt muzealny, ale także „ozdoba ulicy”. Twórcy, między innymi artystka Lieset Bussche, umieszcza swoje prace w przestrzeni miejskiej. Jej biżuteria wyłamuje się ze schematów – nie jest ani rzeźbą, ani przedmiotem użytkowym. Co sądzi pan o formie sztuki złotniczej, która przekracza granice? Jak ocenia pan to zjawisko?

Ostatnio dyskutowaliśmy z grupą doktorantów o tym, czy możliwe jest jeszcze dzisiaj bycie oryginalnym i czy w ogóle jest jakiś inny niż tylko osobisty powód, żeby do tego dążyć. Generacji projektantów z mojego pokolenia (a wkraczaliśmy na scenę raptem kilkanaście lat temu) opłacało się „iść pod prąd” i na pewno nie wynikało to wówczas z wyrachowania lub kalkulacji ekonomicznych, ale właśnie z przekonania oraz wewnętrznej potrzeby zamanifestowania własnego zdania i zakwestionowania ówczesnych autorytetów. W przypadku projektantów dzisiaj wkraczających do akcji jedynym i raczej dość krótkotrwałym efektem takiej postawy może być co najwyżej obecność w zakładce „Świr Tygodnia” na You Tube’ie. Treść odpowiedzi na wszystkie wcześniejsze pytania potwierdza, że w moim przekonaniu najlepszą drogą twórczą jest właśnie omijanie doktrynalnych definicji „biżuteria”, „jubilerstwo”, „sztuka złotnicza” – w przeciwnym razie skazujemy się na ocenę publiczności, złożonej wyłącznie z „kolegów po fachu”. Staram się tego unikać w swojej własnej pracy zawodowej i staram się do tego zachęcać także swoich studentów z Pracowni Projektowania Biżuterii i Form Użytkowych, którą aktualnie prowadzę na Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, każdorazowo podkreślając, że umiejętność zapominania jest konieczną podstawą do uczenia się wciąż od nowa. Wszystkich bliżej zainteresowanych taką filozofią designu zapraszamy na naszą stronę: www.infraviolet.pl

Polskie marki zegarków w natarciu

Rozmowa z Władysławem Mellerem,
współtwórcą i prezesem honorowym Klubu
Miłośników Zegarów i Zegarków,
prowadzącym salon odCzasu doCzasu
w warszawskich Złotych Tarasach.

Polski Jubiler: Czy mógłby pan pokusić się o podsumowanie ubiegłego roku w branży zegarmistrzowskiej?

Władysław Meller: Nie, jeszcze nie – na podsumowanie roku w branży jest jeszcze za wcześnie. Wprawdzie ocenę mogą sobie już wystawić poszczególne sklepy i lokalni dystrybutorzy, ale takie pojedyncze i niepełne dane nie mogą być przyjęte jako obiektywna światowa, czy krajowa statystyka. Wiadomo, że na wyniki konkretnych sklepów i marek znaczący wpływ mają lokalne uwarunkowania. Mogą być nimi intensywniejsza reklama, zwiększony (czy zmniejszony) ruch turystyczny, lub choćby pojawienie się nowej lokalnej konkurencji. Trudno także taką statystykę oprzeć na danych pochodzących z naszego Urzędu Celnego, jako że monitoruje on tylko import towaru spoza Unii Europejskiej i dużych importerów towarów unijnych. Jak się okazuje, z takim importem wewnątrz unijnym mamy coraz częściej do czynienia. Szwajcarscy producenci, dla ułatwienia logistyki dostaw bazują na unijnych składach celnych, a część towaru spoza Europy także dociera do Polski poprzez europejskich przedstawicieli i ich magazyny. W takiej sytuacji musimy czekać na dane eksportowe pozyskane od producentów. Najlepiej znanymi i od wielu lat ogólnie dostępnymi są statystyki Federacji Szwajcarskiego Przemysłu Zegarkowego. One jednak będą opublikowane w czasie targów w Bazylei, które w tym roku odbędą się dopiero pod koniec kwietnia. To dobrze – będzie okazja, by jeszcze raz w Polskim Jubilerze napisać o zegarkach.

A jakie perspektywy otwiera przed nami rok 2013?

Oczywiście każda z osób i firm układa sobie plany na rok 2013 indywidualnie, a ich wyniki ekonomiczne będą zależne od wyboru projektów, jak i stopnia ich realizacji. Wiadomo też, że bardzo dużo będzie zależało od globalnej i krajowej sytuacji ekonomicznej, na którą nie bardzo mamy wpływ. Co ciekawe, wpływ na Europę będzie miał także rynek chiński – dziś na nim skupiają się oczy szwajcarskich producentów i u nas czasami brakuje towaru. W każdym razie – to co na rynku krajowym zależy w znaczącym stopniu od każdego z nas, to poziom zegarkowej edukacji. Podniesienie tego poziomu powinno znaleźć się w planach każdego w rozpoczynającym się 2013 roku. Na pewno jest to najpewniejszy sposób zwiększenia obrotów w branży, a patrząc na inne kraje możliwości są tutaj spore.

Jak ocenia pan poziom wiedzy naszych rodaków na temat czasomierzy?

Poziom naszej zegarkowej wiedzy jest w dalszym ciągu niski, ale na szczęście cały czas się poprawia. Dotyczy to niestety całego społeczeństwa, obejmując tak osoby związane zawodowo z branżą, jak i osoby mieniące się miłośnikami zegarków. Przykładem są dyskutanci w Klubie Miłośników Zegarów i Zegarków, z których część bez oporów mówi o swoim braku wiedzy. Dla jej poprawy najbardziej brakuje usystematyzowanych, merytorycznych opracowań, poważnej dyskusji i impusów do szerszego zainteresowania zegarkami. Konieczność zmiany tej sytuacji jest wyzwaniem przede wszystkim dla dziennikarzy, ale także dla osób z branży. Oczywiście jest to równocześnie problem „kury i jajka” w aspekcie funduszy promocyjno-reklamowych i wolumenu sprzedaży. Osobiście mam jednak sporo pretensji tak do dziennikarzy, jak i do dystrybutorów, że nie starają się promować marek poprzez ciekawą, merytoryczną, a nie tylko marketingową informację. Bardzo się cieszę, że w 2003 roku udało się nam powołać Klub Miłośników Zegarów i Zegarków (jako założyciele Klubu są uznawani ich obecni prezesi honorowi – profesor Zdzisław Mrugalski i Władysław Meller), który jest unikatową organizacją i ma wszelkie przesłanki ku temu, by wspólnie z zawodowymi organizacjami branżowymi i firmami z branży wspierać i rozwijać zegarmistrzostwo, co naturalnie wpłynie na podniesienie poziomu wiedzy o nim.

Jakie działania podejmuje Klub Miłośników Zegarów i Zegarków, aby popularyzować wiedzę na temat czasomierzy?

Mimo że Klub w następnym roku będzie obchodził swoje dziesięciolecie istnienia, to cały czas ma przed sobą sporo do zrobienia, tak w aspekcie formalizacji działania, jak i wypracowania systemów wsparcia branży i promocji zegarków. W jego dzisiejszej działalności na pewno najważniejsze jest istnienie bardzo aktywnego i szerokiego forum dyskusyjnego, przede wszystkim w aspekcie poziomu możliwej tam do odnalezienia wiedzy. Niezwykłe są doroczne spotkania, których poziom merytoryczny, rodzaj obecnych na nich firm a także ich organizacja, mogą wzbudzać zazdrość innych zegarkomaniaków. Ciekawym wyzwaniem i cenną inicjatywą była także organizacja Warsztatów Zegarmistrzowskich. Na ostatnim Walnym Zgromadzeniu Stowarzyszenia, podjęto uchwałę, by Klub wspierał wydania książek branżowych. Także dzięki takiemu wsparciu, właśnie w tym czasie na rynku pojawiają się dwie książki – profesora Zdzisława Mrugalskiego o historii zegarów elektrycznych i elektronicznych oraz moja o polskich zegarkach z Błonia. Warunkiem takiej pomocy, jest pozyskanie przez Klub elektronicznej wersji książek, co w efekcie zapewnia możliwy, najszerszy dostęp do wiedzy.

Od dłuższego już czasu istnieje Zielonogórska Manufaktura Zegarkowa – polska marka zegarków. Czy czasomierze przez nią wyprodukowane cieszą się zainteresowaniem klientów?

Tak, rzeczywiście, zegarki polskie cieszą się coraz większym zainteresowaniem klientów, choć oczywiście jeszcze teraz nie możemy mówić o wolumenie sprzedaży porównywalnym nawet z mniej znanymi markami szwajcarskimi. Oddając Polporze prymat pierwszeństwa, trzeba zauważyć kolejne polskie marki na rynku. Coprenicus – która zegarkami Atlas Classic w doskonały sposób nawiązała do modelu Atlas produkowanego w zakładach w Błoniu i modeli Flagship – inspirowanych wyglądem manometru naszego najsłynniejszego okrętu podwodnego Orzeł. Seria Flagship obejmuje pierwsze polskie zegarki sportowe, co było oczekiwane przez potencjalnych nabywców. Jeszcze inną marką jest Xicorr, której premierowym modelem jest sportowy Circle, ale największą sensacją była prezentacja modelu FSOM20 Warszawa. Inspirowany zegarem samochodu Warszawa, limitowany tylko możliwościami produkcyjnymi firmy model zegarka, po raz pierwszy spowodował powstanie takiej kolejki, zapisów i oczekiwania na otrzymanie pożądanego, nielimitowanego zegarka.

Czy Polacy, ze swoimi zegarkami, mają szansę być konkurencyjni na europejskim rynku zegarmistrzowskim?

Niestety nie mamy (już i jeszcze) zegarkowego przemysłu, nie ma żadnego wyróżniającego się indywidualnego zegarmistrza – kreatora zegarków, więc trudno spodziewać się pojawienia się i sprzedaży na rynku światowym. Najpoważniejszą przeszkodą jest na pewno brak silnego lokalnego rynku, co ogranicza możliwości zwykłych inwestycji finansowych w branżę. Na pewno nie można myśleć o najwyższej sztuce mikromechaniki, której osiągnięcia są wynikiem pokoleniowego doświadczenia i wieloletnich prac. Nie mamy odpowiedniego, lokalnego rynku dla unikatowych modeli wykonywanych raczej jako sztuka jubilerska. Patrząc jednak na wysoką jakość projektów Copernicusa, niezwykłą pomysłowość marki Xicorr i znając ambicje wszystkich wskazanych trzech polskich marek zegarkowych, nie można wykluczyć pojawienia się modeli, które będą z sukcesem sprzedawane w innych krajach.

Sztuka jubilerska od wieków łączy się ze sztuką zegarmistrzowską. Złote czasomierze, czy drogocenne bransolety to elementy sztuki biżuteryjnej, która towarzyszy historii zegarków. Obecnie producenci nie tylko używają kosztownych kruszców, ale także oferują swoim klientom własną biżuterię. Jak według pana będą egzystowały oba te segmenty rynku?

Historycznie obie branże są klasyfikowane razem, choć niektóre osoby (przykładowo wspomniany powyżej profesor Mrugalski) zdecydowanie oponują przeciw takiemu ich szufladkowaniu. Jest równocześnie prawdą, że w ostatnim czasie wyraźnie nasila się współtworzenie zegarków i biżuterii. Ja jednak zupełnie inaczej widzę tę korelację. Początkowe połączenie zegarmistrzostwa i złotnictwa wynikało z systemu organizacji cechowej, dla której wyznacznikiem była wspólna dla branż działalność – obróbka metalu. Warto też zauważyć, że tak dla zegarmistrzostwa, jak i złotnictwa, wytwory tych branż były elementami zbytkowymi i równocześnie świadczącymi o wysokiej pozycji materialnej właściciela. Zegar, czy zegarek mechaniczny nie był dokładniejszym od zegara słonecznego, symbolizowanego przez patyk wbity w ziemię. Co więcej zegary mechaniczne korygowane były dzięki wskazaniom zegarów słonecznych. Przez ten długi czas identycznego podejścia do biżuterii i zegarków, obydwa zawody rzeczywiście były ze sobą skorelowane. Jednak już później, w trakcie rozwoju cywilizacyjnego, dążenie zegarmistrzów i całego zegarmistrzostwa pojmowanego jako dziedzina nauki, do uzyskania najwyższej dokładności pomiaru czasu, różniło się zdecydowanie od jubilerstwa. Trzeba podkreślić, że ten rozwój zegarmistrzostwa jako nauki, zakończyło się niezwykłym sukcesem. Zauważamy, że dzisiaj pomiar czasu wykonujemy z najwyższą dokładnością i jest on drogą wyznaczenia wartości innych wielkości fizycznych (np. długość), czy niezbędny dla rozwoju cywilizacji (podbój kosmosu, system GPS). Mamy do czynienia z zupełnym rozdziałem na dwa różne aspekty zegarmistrzostwa. To „metrologiczne” – które jest dziedziną techniki i „użytkowodekoracyjne”. Pomijając w tych wywodach zegarmistrzostwo naukowe, oparte na elektronice, fizyce molekularnej, czy astronomii, w naszych rozważaniach pozostajemy przy wyrobach użytkowo-dekoracyjnych. W ten sposób wracając do czasów „przednaukowych” widzimy, że czasomierze stają się podobnie jak pierwsze zegarki, przede wszystkim wyznacznikiem i synonimem prestiżu swojego właściciela. To dlatego w zegarmistrzostwie goszczą najbardziej unikatowe materiały i kosztowne technologie wykonania. Dowodem takiego postrzegania zegarków jest choćby dokładność, uważanych za najbardziej prestiżowe, wyrobów mechanicznych, w stosunku do popularnych i masowo produkowanych – elektronicznych. W tym sensie ponownie więc, zegarki zbliżają się do wyrobów biżuteryjnych i mamy wyjaśnioną kwestię wyrobów biżuteryjnych oferowanych przez producentów zegarków, czy zegarków oferowanych przez marki biżuteryjne. Oczywiście niektóre z nich, jak choćby Chopard mają swoją korelację produktów zapisaną w rodowodzie. Zjawisko to nie jest wcale tak proste do wytłumaczenia, jak wydawałoby się na podstawie lektury powyższego tekstu, a rozważając dzisiejszą sytuacje w branży musimy wziąć choćby pod uwagę niezwykłą zmianę jaką jest wzrost znaczenia marki. Ta zmiana jest oczywiście wynikiem szybkości wymiany informacji i jej zasięgu. Popularne odwołanie do globalnej wioski jest w tym przypadku, jak najbardziej uzasadnione. Jeszcze nie tak dawno temu wskaźnikiem prestiżowych marek była oferta lokalnych salonów jubilerskich, a jej zasięg ograniczał się do mieszkańców tej samej miejscowości i przybywających turystów. Dziś, dzięki działaniu internetu, popularność wyrobu zależy od szerokiej rozpoznawalności marki. Z tego powodu łatwiej jest z powodzeniem sprzedawać wyroby taką marką oznaczone, niż nawet najlepsze wyroby lokalnych producentów.

Dziękuję za rozmowę.

STFZ tworzy wirtualne wernisaże

Rozmowa z Marcinem Tymińskim, prezesem Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych o planach na przyszłości i podejmowanych inicjatywach mających na celu promocję polskiej biżuterii.

Polski Jubiler: Ostatni raz rozmawialiśmy na początku roku. Mówił pan wtedy o planach STFZ na stworzenie profesjonalnej strony internetowej, na której będzie można odbywać wirtualne wycieczki po galeriach z biżuterią czy uczestniczyć w wernisażach. Czy udało się zrealizować ten cel?

Marcin Tymiński, prezes Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych: Prace nad nową stroną dobiegają końca, mam nadzieję, że już wkrótce będzie możliwość nie tylko dowiedzieć się co nowego słychać w branży, również jak zapowiadałem będzie możliwość wirtualnie obejrzeć wernisaż i wystawę. W każdym razie zapraszam już dziś do śledzenia naszej nowej strony pod nowym adresem www.STFZ.pl

Jako prezesowi STFZ zależało panu na budowaniu marki STFZ. Czy udaje się panu realizować ten szczytny dla promocji polskiej biżuterii plan?

Budowanie marki to proces, który albo musi potrwać albo sporo kosztować, niestety skromne środki artystów pozwalają jedynie na to pierwsze i to staramy się czynić. Myślę, że potrwa to jeszcze trochę, ale już wkrótce STFZ będzie rozpoznawalną marką i najwyższą jakością.

Jakie plany ma przed sobą STFZ w najbliższym czasie?

Obecnie pracujemy nad konkursem „Prezentacje”, wystawa poza premierą na targach Złoto Srebro Czas była już w czeskiej Pradze i w planach jest tourne po Europie za pośrednictwem PAiZu, z którym podpisaliśmy umowę o stałej współpracy. Poza tym STFZ pracuje nad nową Galerią Projektantów na targach Amberif. Jeśli nie będzie przeszkód to mam nadzieję, że zobaczymy nową jakość Galerii Projektantów, według mnie znacznie lepszą.

Można zauważyć, że powoli acz stopniowo rośnie w Polsce zainteresowanie biżuterią autorską. Co według pana ma wpływ na takie zachowanie klientów?

Być może wzrosło zainteresowanie biżuterią autorską, nie mniej jednak moje odczucia co do sytuacji na rynku są zupełnie odwrotne, nie ma sensu zanudzać czytelników statystykami, które można znaleźć w innych źródłach, ale stanowczo można podsumować, że sprzedaż biżuterii w Polsce i na świecie mocno siadła i jest to bez wątpienia silnie związane z globalnym kryzysem ekonomicznym.

Projektanci biżuterii coraz częściej nawiązują współpracę z projektantami ubrań i razem ukazują szerokiej publiczności swoje projekty. Zdarza się także, że projektanci biżuterii także samodzielnie tworzą kolekcje odzieży, która idealnie komponuje się ze stworzoną przez nich biżuterią. Czy można założyć, że w tym kierunku będzie podążać coraz większa rzesza projektantów?

Zawsze te dwie branże uzupełniały się, natomiast dziś często żyją w symbiozie, żeby wzajemnie napędzać sprzedaż i dotarcie do klienta końcowego, poza tym wspólna inspiracja często wynika właśnie podczas takiej współpracy.

Nie można nie zauważyć, że Polki i Polacy zabrali się do tworzenia biżuterii. Pojawia się coraz więcej kursów dla młodych projektantów biżuterii. Co pan jako prezes Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych sądzi o tym zjawisku?

Często jest to poszukiwanie nowego fajnego zawodu, a często realizacje własnych pasji. Powstały kursy, szkoły, które zajęły się edukacją i po kilku latach mamy dowód na to, że wyłuskały kilka naprawdę wspaniałych talentów.

Rośnie również zainteresowanie uczestnictwem w różnego rodzaju wystawach i konkursach. Czy wydaje się panu, że liczba konkursów organizowanych w naszym kraju jest wystarczająca? Czy może powinny pojawić jakieś nowe inicjatywy?

Ilość konkursów w porównaniu do lat 90. znacznie zmalała więc chcielibyśmy żeby było ich więcej… Każdy następny mile widziany.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Nigdy nie rezygnuj z celu

Rozmowa z Cezarym Łutowiczem, człowiekiem legendą,
który w 1972 roku wprowadził krzemień na salony.

Polski Jubiler: Jest pan człowiekiem, którego nazwisko stało się niemal synonimem biżuterii z krzemieniem pasiastym. W tym roku mija 40 lat od powstania pierwszej biżuterii z tym kamieniem. Jak zmieniło się pana życie jako artysty od kiedy „odkrył” pan krzemień dla biżuterii?

Cezary Łutowicz: Początki mojego zainteresowania krzemieniem pasiastym, to lata bardzo trudne. Byliśmy krajem cywilizacyjnie zacofanym. Trzeba przypomnieć, że w tamtych czasach posiadanie telefonu było rzadkością. Nie było internetu, komórek, druk praktycznie był niedostępny. Fotografia kolorowa prawie nie istniała. Możliwości wyjazdu za zachodnią granicę – niemożliwe. Technologie znane na „Zachodzie” prawie do nas nie przenikały, podobnie wystawy i udział w nich… Tupaliśmy wokół jednej nogi. Pierwsze krzemienie pasiaste łupałem – jak przed wiekami, odłupki szlifowałem na tarczach szlifierskich. Najlepsze były tarcze używane przez tokarzy do ostrzenia noży tokarskich ze spiekami /vidia/. Proszki do polerowania, powstawały po spaleniu i pławieniu w wodzie papierów ściernych pochodzących z ówczesnego NRD. Potem pojawiały się piły diamentowe oraz tarcze, przemycane z ZSRR . Twardy kamień w twardych warunkach życia. Poznawałem ludzi, archeologów, geologów, etnografów. Oni mi dali wiedzę i pewność, że mimo wszystko warto. Znajomość funkcji krzemienia pasiastego w pradziejach oraz świadomość unikalności minerału, kazała mi iść dalej. To wszystko rozwijało mnie jako człowieka i rozbudzało wrażliwość artystyczną. Nauczyłem się pokory, szacunku dla kamienia. Staram się być z nim w zgodzie, on często podpowiada rozwiązania formalne, ale i onieśmiela…

Jak wyglądają oraz jak będą wyglądały obchody „Czterdziestki” krzemienia pasiastego?

Trudno mi mówić o obchodach czterdziestej rocznicy z racji, że jestem jej podmiotem. Wystarczającym akcentem jest zorganizowana przez niezastąpionego Mariusza Pajączkowskiego wystawa „Czterdziestka” /czterdziestu autorów na czterdziestolecie/. Ostatnio pokazywałem ją na Międzynarodowych Targach Biżuterii i Zegarków „Midora” w Lipsku. Organizatorzy targów uhonorowali naszą wystawę w kategoriach wydarzenia targowego. Reprezentowała ona Polskę, polskich projektantów biżuterii, polski kamień oraz Sandomierz jako „Światową stolicę krzemienia pasiastego”. Promocyjnie było to bardzo dobre posunięcie. Pisano na jej temat w „GZ” /Goldschmiede Zeitung/ oraz w „Midora News”. Kręciła nas niemiecka telewizja, jak też były sesje fotograficzne. Wystawa ma już swój „terminarz” pokażemy ją na targach „Złoto Srebro Czas” w Warszawie.

Jest pan jednym z pomysłodawców stworzenia Festiwalu Krzemienia Pasiastego, którego premiera miała miejsce w ubiegłym roku. Czy w najbliższym czasie możemy spodziewać się podobnych inicjatyw?

Następny festiwal w przyszłym roku. Poprzedni był bardzo udanym, wiele osób pyta nas co dalej. Organizację całego festiwalu wziął na siebie Mariusz Pajączkowski, ja pomagałem w ograniczonym zakresie. Nasze promocyjne działania są „non profit” dlatego też trudno takie wyzwanie podejmować co rok. Ale tworzy się tradycja…

Podczas 35-lecia krzemienia pasiastego powiedział pan, że eksploatacja i wywóz za granicę krzemienia przerosły pana wyobrażenia i skupia się pan na zapewnieniu mu osłony prawnej. Czy udało się panu osiągnąć swój cel?

W każdym wywiadzie prasowym czy telewizyjnym, również w swoich referatach w czasie innych wystąpień, kładę nacisk na ochronę naszego wspólnego dobra. Ponieważ jestem sprawcą rosnącego zainteresowania, uważam, że powinienem też chronić ten kamień. Krzemień pasiasty powinien być wyróżnikiem polskiej biżuterii, a nie zdobić stragany. Wiem, że nasz minerał zauważył minister środowiska i objął go swą opieką. Mam pomysł na stworzenie w Sandomierzu giełdy krzemienia pasiastego. Tam kamień będzie selekcjonowany, wyceniany i sprzedawany z certyfikatem pochodzenia. Będzie to jedyne miejsce legalnej sprzedaży i zakupu. Da to wartość kamieniowi i stworzy warunki do kontrolowanego wydobycia.

Pana życie związane jest z krzemieniem, jest pan nie tylko jego miłośnikiem, ale także wielkim jego propagatorem. Udało się panu sprawić, że kamień stał się nie tylko kamieniem jubilerskim, ale także kamieniem, który może promować nasz kraj. Jakie działania należy jeszcze podjąć, aby krzemień pasiasty stał się kamieniem szeroko rozpoznawalnym poza granicami naszego kraju?

Tak, czterdzieści lat w życiu człowieka, to lata jego największej aktywności zawodowej, twórczej, społecznej… Były chwile trudne, ale i wspaniałe, nigdy nie liczyłem, że takich sytuacji będę uczestnikiem. Mahatma Gandhi, powiedział kiedyś „(…) pierw cię nie zauważą, potem zignorują, potem wyśmieją, potem znienawidzą – potem zwyciężysz (…)” Trudno mi określić, w którym miejscu jestem, lecz kilka z tych etapów mam za sobą. Musimy pokazywać nasz kamień, na wystawach zagranicznych w najlepszej prezentacji autorskiej. Moim marzeniem od lat jest światowa wystawa „Expo”. Wiem, że marzenia się spełniają. Powinien na stałe zaistnieć jako kamień polskiej dyplomacji. Krzemień – to kamień z iskrą, to kamień optymizmu, to kamień rzadszy niż diament. Wystarczy, myślę powodów, aby go dalej promować.

Od wielu lat prowadzi pan Sandomierskie Warsztaty Złotnicze „Krzemień pasiasty – kamień optymizmu”, podczas których uczy pan umiejętności pracy z krzemieniem. Jak dużym zainteresowaniem się one cieszą i kim są osoby, które w nich uczestniczą?

Przez lata zgromadziłem pewną wiedzę, źródła, bibliotekę tematyczną. Postanowiłem się tym podzielić i stąd pomysł na warsztaty złotnicze „Krzemień pasiasty – kamieniem optymizmu”. Warsztaty prowadzimy wspólnie, moja galeria „Gold & Silver Gallery” oraz Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. Zajęcia adresowane są do określonych zawodowo twórców, którzy chcą poznać nasz minerał i się z nim zaprzyjaźnić. Współpracujemy z Akademią Sztuk Pięknych z Łodzi /katedra projektowania biżuterii/. Przyjeżdżają do nas studenci jak i pracownicy dydaktyczni, których zapoznajemy z krzemieniem pasiastym. Osobną grupę stanowią artyści projektanci z grona Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych. W tym roku do naszego grona doszła Wyższa Szkoła Sztuki i Projektowania z Łodzi oraz Zespół Szkół Plastycznych w Częstochowie kierunek – złotnictwo. Jak widać nasza działalność coraz bardziej się rozwija. Efektem warsztatów jest jedyna w świecie kolekcja biżuterii z krzemieniem pasiastym w zbiorach Muzeum Okręgowego w Sandomierzu (na dziś ok. 250 prac). Powstały dwie prace magisterskie, pięć lat temu odbyła się Sesja Naukowa pt: „35 lat krzemienia pasiastego w biżuterii”. Materiały wydano drukiem. Na sesji ogłoszono „Sandomierz światową stolicą krzemienia pasiastego”. W mieście powstały sklepy, galerie, pracownie oprawy oraz szlifiernie tego „rzadszego niż diament” minerału.

Nie można nie zauważyć, że coraz większa liczba twórców wykorzystuje krzemień pasiasty w swoich pracach. Co sądzi pan o wzornictwie, które stosowane jest przez młodych twórców?

Zauważam biżuterię z „kamieniem optymizmu” w witrynach sklepów, jak i galeriach. Jest podobnie jak z bursztynem, są autorzy, którzy rozumieją tworzywo i tacy co robią to z przypadku. Biżuteria młodych, gdzie warsztat nie nadąża za pomysłami, za dużo „nawlekanek” i kleju a za mało wiedzy warsztatowej. Pamiętajmy, że w tym zawodzie warsztat jest bardzo ważny. Nie da się zrobić kielicha używając kleju czy nawlekanych koralików. Znani malarze abstrakcjoniści, najpierw byli malarzami klasycznymi. Rozwijając myślenie dochodzili do syntezy. Odwrotnie się nie da…

Na pana stronie internetowej można znaleźć stwierdzenie, że biżuteria to nośnik emocji, relacji człowiek-kamień, człowiek-człowiek, człowiek-grupa. Jakie emocje wzbudza w panu biżuteria z krzemieniem?

Tak, ten kamień wyraźnie wypełnia relacje, człowiek-grupa. Z wiekiem łatwiej o uogólnienia, pewne rzeczy powinniśmy sobie uświadomić. Otóż, na przestrzeni czterdziestu lat, mała grupa ludzi pełnych wiary w powodzenie dała Polsce „Polski kamień” i tak już będzie… Nie dało się to zrobić bez głębokich emocji. W czasie Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej nasz krzemień był jednym z prezentów dyplomatycznych /wyróżnik polskości/. W tym roku, Pierwsza Dama Anna Komorowska promowała nasz minerał na spotkaniu z ludźmi sztuki, dyplomacji, biznesu w Ambasadzie Polski w Pekinie. A jeszcze w 1972 roku, był brukiem polnej drogi, od krawędzi lasu do Bazy Kółek Rolniczych w Glinianach k/Ożarowa.

Centralne miejsce w pana twórczości zajmuje krzemień pasiasty jednak jako artysta realizuje się pan także na innych polach. Jest pan zarówno artystą-złotnikiem, jak i malarzem, rzeźbiarzem i fotografikiem. Jedną z pana inicjatyw było „Zakotwiczenie Nieba”. Skąd znajduje pan energię na tak, zdawałoby się różne, inicjatywy artystyczne?

Nie świadczy to, o wypaleniu się na gruncie projektowania biżuterii. Od jakiegoś czasu jestem członkiem ZPAF. Malarstwo było znacznie wcześniej /lata sześćdziesiąte, plenery w Osiekach k/Koszalina – tam awangarda polskiego malarstwa z Tadeuszem Kantorem, Marianem Boguszem, Jackiem Siennickim, i wieloma innymi…/ Powrót do innych technik przekazu jest tylko uzupełnieniem wypowiedzi.

Jakie ma pan plany na najbliższą przyszłość?

Jak każdy mężczyzna bez względu na wiek powinienem mieć plany na następne sto lat. Ja takie plany mam – na razie sadzę duży ogród. Pomaga mi w tym „kamień optymizmu” i najbliższa mi kobieta…

Dziękuję za rozmowę

Rozmawiała Marta Andrzejczak

Biżuteria wszech czasów

Rozmowa z Mariuszem Pajączkowskim, złotnikiem, miłośnikiem
nowoczesnej biżuterii, twórcą Galerii Otwartej w Sandomierzu.

Polski Jubiler: Rynek współczesnej sztuki jubilerskiej stale się rozwija. Zauważalne są coraz to nowe inicjatywy, projekty, ale przede wszystkim pojawiają się młodzi artyści, którzy starają się zmień oblicze złotnictwa. Jak ocenia pan zmiany na polskim rynku jubilerskim?

Mariusz Pajączkowski: No to znowu wyjdę, i to już na początku rozmowy, na osobę krytycznie nastawioną do potocznie używanych określeń. I – podobnie jak w wywiadzie z maja 2011 roku – ponownie zaapeluję: nie mylmy pojęć przynajmniej my! Bo co to jest „sztuka jubilerska”? No, ale nie dlatego się przecież spotkaliśmy, aby mówić o tym samym, co rok temu. Podobnie jak wtedy – dziś również uchylę się od pytania dotyczącego „rynku jubilerskiego”. Nie znam go. Jest przedmiotem analiz dla ekonomistów, mistrzów marketingu, handlu, promocji i upustów. Ja się po prostu na tym nie znam. Zaś co do tej części pytania, która dotyczy starań młodzieży chcącej zmieniać oblicze złotnictwa, cóż, naprawdę nie mogę sobie przypomnieć żadnego nazwiska. Wszystkie, które mi się nasuwają, to artyści i projektanci o których można dyskutować długo i z emocjami, ale określenie „młodzież” do nich na pewno nie pasuje. Co innego, jeżeli myślimy o biżuterii w jej szerokim pojęciu. Tu oblicze zmienia się radykalnie. Biżuteria modowa, recyklingowa, chińskie składaki, sutasz, art clay itp. jest nie do przeoczenia na rynku salonów, galerii, sklepów i jarmarków. I znowu muszę się uchylić od udzielenia odpowiedzi, bo ta biżuteria jest daleka od tego, czym się interesuję i czym żyję. Ocenę pozostawię innym.

Jest pan pomysłodawcą i twórcą Galerii Otwartej w Sandomierzu, która zajmuje się promocją niezwykłego kamienia – krzemienia pasiastego. Jak ocenia pan wpływ działania Galerii na promocję krzemienia w Polsce?

Z całą mocą chciałbym zaprotestować! Galeria Otwarta zajmuje się promocją sztuki złotniczej i biżuterii ze sztuką złotniczą powiązaną. To jest pierwszy jej cel, po to powstała. Zaś krzemień pasiasty z racji miejsca i – nie ukrywam – mojej fascynacji tym kamieniem, znajduje w niej poczesne miejsce. Ale działania te są na drugim miejscu. Fakt, jesienią 2011 roku wraz z Cezarym Łutowiczem, Muzeum Okręgowym w Sandomierzu i władzami miasta zorganizowaliśmy I Festiwal Krzemienia Pasiastego. Dziś kolejne miasta odwiedza wystawa będąca efektem tego wydarzenia, ale nie zapominajmy, że w Galerii Otwartej do tej pory odbyło się 14 innych wystaw sztuki złotniczej (kolejne w przygotowaniu) nie mających z krzemieniem nic wspólnego. Krzemień pasiasty jest kamieniem o nieocenionym potencjale. Jest tak graficzny, że możliwość edycji jego rysunku jest nieprawdopodobną przygodą. To kamień dla tych, którzy kochają estetykę fotografii czarno-białej, mających wyobraźnię, czytających obraz. Stoi na pewno w przeciwieństwie do pstrokacizny biżuterii zalewającej dziś półki sklepowe. Jest elegancki, elitarny, absolutnie unikatowy. Tworzy prawdziwe wyzwania przy złotniczym stole. Fakt, jest trudny, ale kto powiedział, że każda praca ma być szybka i łatwa? Ma niełatwy start, bo pokazać go brzydko i rzucić na bazarowy stragan jest tak samo łatwo jak bursztyn. Rozpoczyna dopiero swoją drogę przez współczesną biżuterię. Bo czymże jest 40 lat jego promocji i to przez większość tego czasu prowadzonej tylko przez jednego człowieka w porównaniu z czasem, siłą i ilością energii setek osób i instytucji promujących np. bursztyn? Jestem bardzo rad, że Galeria Otwarta mogła włączyć się w działania informujące i pokazujące ten kamień. Ale na oceny poczekajmy i niech nie będą one samooceną.

Czy w ostatnim czasie zmienił się stosunek Polaków do biżuterii wykonanej z krzemienia pasiastego?

Tak. Powoli, ale przebija się w świadomości fakt, że jest to kamień charakterystyczny dla polskiej ziemi. Że występuje jedynie tu, że chcąc mieć przy sobie lub obdarować kogoś biżuterią z polskim kamieniem – najlepszym wyborem jest krzemień pasiasty. Bursztyn, który przez dziesięciolecia kojarzył się z Polską, już dawno przekroczył granice. Ile dziś bursztynu wydobytego w kraju znajdziemy w galeriach, sklepach i na targach? 5 procent? Mniej? Zaś oryginalność biżuterii z krzemieniem pasiastym nie podlega dyskusji. Doceniły go również nasze władze. Coraz częściej przedmioty z krzemieniem pasiastym stają się prezentami, które Kancelaria Sejmu i Senatu wręcza oficjalnym gościom odwiedzającym nasz kraj. Ma jednak krzemień pasiasty pewien kłopot. Jakiś „geniusz” od marketingu pomylił określenie „rzadszy niż diament” (co może być prawdą!) i wymyślił, że jest to „polski diament” – i śmiech nie milknie do dziś. Inny, pewnie też w innym nastroju dnia – że to „kamień smutny” – i ciężko walczyć z taką niesprawiedliwą opinią. To duża satysfakcja, gdy wyznawczyni takiej teorii zmienia zdanie oglądając piękne, starannie przygotowane kamienie, które można zobaczyć w dobrej biżuterii, a wykonane przez najlepszych polskich szlifierzy. Znowu porównując – jak smutny może być bursztyn, który przeszedł przez ręce niektórych producentów, a jak piękny w innych rękach?

Minęło 40 lat od kiedy Cezary Łutowicz „odkrył” krzemień pasiasty dla biżuterii. Od tego czasu rola i znaczenie krzemienia niezwykle się zmieniła – choćby fakt, że stał się on kamieniem polskiej prezydencji w Radzie UE. Czy doczekamy czasów kiedy ten niezwykły kamień będzie się cieszył podobnym jak bursztyn zainteresowaniem klientów w kraju i za granicą?

Mam nadzieję, że tak się stanie. Jest tego wart. Jest niepowtarzalny, a jednocześnie łatwo rozpoznawalny. Pewnie nie stanie się to szybko, gdyż dzisiejsza promocja wymaga znacznych środków finansowych, nie wystarczy pasja kilku osób. Ale kto wie, może znajdzie się osoba lub instytucja, która śmiało zajmie się promocją krzemienia pasiastego?

Galeria OTWARTA to nie tylko krzemień pasiasty, ale także promocja polskiej sztuki biżuteryjnej. Od maja w Galerii można oglądać wystawę „60x biżuteria”, której celem jest szerzenie wiedzy na temat sztuki złotniczej a także zapoznanie publiczności z najciekawszymi projektami biżuterii z pracowni polskich projektantów. Czy wydaje się panu, że Galeria może zmienić stan wiedzy Polaków na temat sztuki złotniczej? 

Polacy lubią nosić biżuterię

Rozmowa
z Ewą Sereczyńską,
dyrektor zarządzającą Swarovski Poland

Polski Jubiler: Firma Swarovski dysponuje w Polsce już 19 sklepami z biżuterią. Czy w najbliższym czasie planujecie Państwo otwarcie nowych salonów?

Ewa Sereczyńska, Managing Director Swarovski Poland: Rzeczywiście, obecnie firma posiada 19 butików w Polsce, z czego 4 (Warszawa Arkadia, Warszawa Promenada, Echo Kilelce, Malta Poznan) zostały otwarte w ubiegłym roku. Swarovski planuje dalszy rozwój sieci detalicznej – na najbliższe 2 lata planowane są kolejne otwarcia, m.in. w Gdyni, Wrocławiu, Poznaniu, Zakopanem, Bydgoszczy, Toruniu, Szczecinie i Lublinie. Sklepy w większości zlokalizowane są w największych centrach handlowych, wyjątkiem jest butik w Krakowie przy ul. Floriańskiej oraz butik w Zakopanem, planowany jako tzw. street location.

Na świecie istnieje już niemal 2000 salonów sprzedaży firmy Swarovski. Konsumenci na całym świecie zainteresowani są kupnem produktów z kryształami Swarovskiego. Czym według Pani można tłumaczyć ten fenomen?

Sukces firmy Swarovski opiera się na wyjątkowym materiale, jakim jest kryształ, który daje niezliczone możliwości tworzenia. Odkąd Daniel Swarovski wynalazł maszynę do cięcia kryształu, firma nieprzerwanie doskonali techniki obróbki tego surowca, co czyni ją liderem w tej dziedzinie na rynku światowym. W Austrii stworzyliśmy Instytut Naukowy, w którym nasi naukowcy pracują nad nowymi technologiami udoskonalania naszego produktu – zarówno w formie, jak i kolorze. Projektowaniem biżuterii, zegarków i akcesoriów Swarovskiego zajmuje się dyrektor artystyczna Nathali Colin wraz ze swoim zespołem. Każda kolejna kolekcja powstaje z bardzo dużym wyprzedzeniem, tak jak to bywa w przypadku innych modowych marek. Wszystko to sprawia, że nasza biżuteria doskonale wpisuje się w obowiązujące trendy sezonu, od wielu lat zachwycając niepowtarzalnym blaskiem, jaki daje kryształ.