Praca złotnika to nie tylko perfekcyjne umiejętności warsztatowe, ale także wiedza na temat odpowiedniego doboru narzędzi. W każdej pracowni jubilerskiej powinny znajdować się narzędzia, które znacznie usprawnią pracę z metalami szlachetnymi.
Zanim zdecydujemy się na wybór odpowiednich narzędzi warto przyjrzeć się ich wadom i zaletom.
Ramki do piłek
Typowe metalowe ramki do piłek (fot. 1) posiadają regulowaną długość ramienia. Ich powszechną wadą jest zbyt wielka sztywność, co można zmienić poprzez zeszlifowanie grzbietu ramki. Napinanie brzeszczotu odbywa się już w trakcie jego mocowania w ramce piłki poprzez oparcie ramki o stół i dociśnięcie jej piersią.
Niektóre ramki, tak jak ta pokazana na fotografii, posiadają na górze nakrętkę motylkową pozwalającą na regulację napięcia brzeszczotu. W trakcie pracy brzeszczot nie może być zbyt napięty ani też zbyt luźno mocowany, gdyż zarówno w jednym jak i w drugim przypadku łatwiej ulega uszkodzeniu. Brzeszczot w ramce piłki musi być jak struna gitary, musi ,,grać” jak mówią starzy złotnicy, czego jednak nie należy rozumieć dosłownie. Każdy praworęki powinien dobierać sobie ramkę z wkrętami mocującymi brzeszczot po lewej stronie, gdy
fot.1
grzbiet ramki zwrócony jest ku górze a brzeszczot ku dołowi. W przeciwnym wypadku motylki (wkręty) mocujące metalowy brzeszczot tnący będą podczas piłowania trącać kołek, na którym opieramy piłowany materiał.
Nr grubość szerokość zęby
mm mm na cm
8/0 0.15 0.33 33
7/0 0.18 0.36 33
6/0 0.18 0.36 30
5/0 0.20 0.41 26
4/0 0.23 0.43 25
3/0 0.25 0.48 22
2/0 0.25 0.53 21
1/0 0.28 0.58 20
1 0.30 0.64 19
2 0.33 0.69 17
3 0.36 0.74 16
4 0.38 0.79 15
5 0.41 0.84 14
6 0.43 0.89 13
Długość brzeszczotów wynosi 13 cm
W trakcie wycinania wzorków, bądź piłowania blachy, brzeszczot powinien układać się pod kątem 90 stopni do powierzchni piłowanej płaszczyzny. Tylko taki kąt pozwala na czyste i idealne cięcie po linii, zaś pociągnięcie powinno brać się z ruchu całej ręki a nie jedynie z nadgarstka. Smarowanie brzeszczotu parafiną i pochodnymi (np. Bur-Life) ułatwia cięcie i wydłuża żywotność piłki. Z praktyki natomiast wiem, że wielu złotników brzeszczot po prostu śliniło.
Należy pamiętać, że brzeszczot zakłada się w taki sposób, aby zęby tnące były skierowane zawsze w dół (w stronę rączki ramki) a samo cięcie było płynne, na całej długości i z wielki wyczuciem. Na kolejnym zdjęciu (fot. 2) pokazano dwa rodzaje brzeszczotów. Brzeszczot górny służy do piłowania wosku. Posiada on zęby rozmieszczone spiralnie.
fot. 2
Dolny przeznaczony jest do piłowania metalu, złota, srebra, platyny. Grubość piłek określana jest numerami. Od nr 8/0 do nr 12. Poniżej podano w kolejności; nr piłki, jej grubość, szerokość i ilość zębów na cm długości (w zestawieniu pominięto nr powyżej 6). Długość brzeszczotów wynosi 13 cm
Kształt, numer i szerokość najpopularniejszych
rylców firmy GRS
ostrze nr szerokość
płaskie 37 0.4 mm
38 0.6 mm
39 0.8 mm
40 1.0 mm
42 1.4 mm
półokrągłe 50 0.2 mm
51 0.4 mm
52 0.6 mm
53 0.8 mm
punktowe 2/0 1.45 mm
1 1.78 mm
3 1.94 mm
nożowe 1 2.0 mm
2 2.2 mm
Najbardziej popularne w Polsce piłki to antylopy firmy Grobet, inne szwajcarskie piłeczki to Prior, nieco gorsze Pike (fot. 3), oraz niemieckie Laser Blades i Laser Gold odznaczające się dobrą giętkością. Piłki wiązane są po 12 sztuk w opakowaniach po jeden gros, tj. 144 szt. w opakowaniu. Przy wyborze piłeczek nie należy przesadzać, dobór zbyt cienkich piłek utrudnia pracę.
fot.3
Czasem, pożądane jest, aby
rozcięcie miało odpowiednią szerokość,
ze względu na czytelność i wyrazistość
wykonywanego wzoru. Do zwykłych prac
jak cięcie blachy, rozcinanie obrączki itp.,
dobrym wyborem jest brzeszczot nr. 3/0.
Rylce
Rylce grawerskie w zakładzie złotniczym są
używane nie tyle do grawerowania, co do
oprawy diamentów, a szerzej, wszystkich
małych, okrągłych kamieni oprawianych
w kulki, lub, jak kto woli, w korny.
Rylce firmy Grobet, Mulle, ostatnio firmy
GRS wykonane ze stali szybko tnącej są
najbardziej rozpowszechnione. Złotnikowi
najpotrzebniejsze są: rylec półokrągły
nr. 52 i rylec płaski nr. 40. Rylec półokrągły
do formowania kulki, rylec płaski, do
wycinania lustra przy oprawianych kamieniach.
Tymi rylcami stale pracowałem przez
kilkadziesiąt lat swojej praktyki, ale zauważałem,
że większość tych którzy zajmowali
się zawodowo tylko oprawianiem małych
diamentów preferowała rylce punktowe
(onlette), którymi można było szybciej
i z mniejszym ryzykiem wykonywać swoją
pracę. Wadą jaką dostrzegałem w
fot. 4
pracy
tymi rylcami były zbyt głębokie wcięcia,
w których następnie gromadziła się w trakcie
polerowania pasta polerska, trudna do
usunięcia nawet przy myciu elektronicznych
myjek. Rylce najlepiej tną, jeśli są
ostrzone pod kątem 70º do 75º. Koniec
nowego rylca tak ścinamy na szlifierce, aby
jego wysokość pozwalała na jego szybkie
podostrzenie kilkoma pociągnięciami po
kamieniu.
Główki do oprawy rylców
Główki do oprawy rylców wykonane są
z twardego drzewa wzmocnione metalową
opaską, która chroni je przed pękaniem
podczas oprawiania. W główki okrągłe
oprawiamy nowe rylce. Gdy rylec się zedrze
na skutek ciągłego ostrzenia i stanie się
krótki, wówczas, aby dalej z niego korzystać,
możemy go oprawić w główki wydłużone.
Rylce w większości przypadków używamy
do oprawiania małych kamieni.
fot.5
Możemy
je także wykorzystywać do grawerowania,
lub po małej przeróbce jako płaskich zakuwaczy
w przypadku zakuwania kamieni
w oprawki. Ponieważ najczęściej używa się
rylców płaskiego i półokrągłego, powinniśmy
posiadać pewien, niewielki ich zapas. Jeśli
będziemy zakuwać dużo kamieni, to zużywać
będą się one dość szybko od ciągłego
ich ostrzenia (fot. 5).
Kształt i wielkość rylcy w grawerkach na
sprężone powietrze jest w zasadzie identyczny
z podanymi wyżej.
Główki; kształt i wymiar w calach (1cal = 2.55 cm)
Styl kształt średnica x długość
w calach
4 ścięta 1-1/16″ x 1-1/2″
5 ścięta 1-1/4″ x 2-1/4″
7 ścięta 1-1/4″ x 1-3/4″
8 ścięta 1-1/4″ x 1-1/2″
9 wydłużona 1-5/8″ x 1-7/8″
11 okrągła 1-3/8″ x 1-5/8″
