“Polski Jubiler”: Polska jest jednym z głównych producentów biżuterii bursztynowej, a sprzedaż biżuterii wykonanej z bursztynu z roku na rok się zwiększa. Muzeum Ziemi PAN również aktywnie uczestniczy w rynku jubilerskim. Od wielu lat współpracują państwo z branżą jubilerską. Na jaką pomoc z państwa strony może liczyć polskie środowisko bursztynnicze?
Alicja Pielińska, Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk: Nasza obecność w branży jubilerskiej objawia się wielotorowo. Rokrocznie uczestniczymy w targach jubilerskich Amberif, Ambermart oraz Złoto Srebro Czas. Na naszym stoisku badamy autentyczność bursztynu, udzielamy informacji i staramy się pracować nad edukacją branży na temat bursztynu. Organizujemy też seminaria oraz wykłady specjalistyczne, pokazy zbiorów i publikacji Muzeum Ziemi PAN. Jednocześnie Muzeum Ziemi PAN prowadzi studia nad genezą złóż bursztynu i ich rozprzestrzenieniem, których rezultaty mogą być przydatne przy projektowaniu prac poszukiwawczych, a także badania nad identyfikacją żywic kopalnych z osadów kredowych, paleogeńskich i młodszych, prowadzone metodą spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni (IRS). Nasza działalność przekłada się na wzrost świadomości polskich bursztynników na temat “polskiego klejnotu”.
Można także powiedzieć, że mamy wpływ na sposób projektowania biżuterii. Profesor Barbara Kosmowska-Ceranowicz podczas jednej z wystaw zdecydowała się na pokazanie szerszej publiczności “kropli” bursztynu, co poskutkowało faktem, że projektanci bursztynowej biżuterii zaczęli jej używać i tworzyć z niej swoją biżuterię. Tak więc można powiedzieć, że poza rolą edukacyjną, muzeum inspiruje także artystów do ponownego odkrycia form bursztynu.
W Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk znajdują się największe w Polsce zbiory bursztynu. Skąd one pochodzą i jak pozyskują państwo nowe okazy?
Od 1951 roku muzeum gromadziło bursztyn, teraz znajduje się u nas około trzydzieści tysięcy okazów. Większość z nich została przez muzeum po prostu zakupiona. Niektóre okazy zostały przez naszych pracowników znalezione w terenie. Jednak nie do przecenienia jest rola, jaką odegrali wszyscy ofiarodawcy, którzy przekazywali na rzecz muzeum swoje kolekcje bursztynu. Od kilku lat niemal wszystkie nowe okazy zawdzięczamy już tylko osobom, które decydują się na przekazanie muzeum swoich kolekcji.
Okazy, jakie znajdują się w muzeum, są imponujące. W swoich zbiorach macie państwo zarówno naturalne bryły, bursztyn z inkluzjami, różne odmiany bursztynu a także liczną kolekcję biżuterii. Czy mogłaby pani powiedzieć więcej na temat odmian bursztynu?
Bursztyn bałtycki odznacza się dużą liczbą odmian, od nieprzezroczystych po zupełnie klarowne oraz od białych przez słonecznożółte do zupełnie ciemnych – koniakowych. Bursztyn przezroczysty ma budowę warstwową. Szczególnie interesująca jest odmiana biała, porowata. W mikropęcherzykach struktury porowatej zostały odkryte mikrokryształy kwasu bursztynowego.
W Muzeum Ziemi PAN każdy ma okazję obejrzeć wystawę poświęconą bursztynowi. Czego może się dowiedzieć osoba, która się na nią wybierze?
W naszym muzeum od roku 2006 można obejrzeć kolejną wystawę stałą “Bursztyn – od płynnej żywicy do sztuki zdobniczej”. Ciąg zagadnień ilustrowanych bursztynem pozwala poznać 40 mln lat historii powstawania polskiego klejnotu – ukazujemy dokonania ewolucji, jakiej podlegała zwykła żywica od eocenu do współczesności, kiedy stała się kamieniem, który inspiruje jubilerów. Prezentowane są zarówno bryły bursztynu, jego różne odmiany, jak i bursztynowa biżuteria. Na naszej wystawie można zobaczyć najciekawsze okazy, jakimi dysponuje muzeum. Odnośnie genezy bursztynu bałtyckiego, nie do przecenienia są bryłki, w których “odcisnął się” czas sprzed wielu milionów lat, a wierny zapis w żywicy nie uległ zatarciu.
Mamy bowiem w swojej kolekcji bursztyn z odciskami drewna lub kory drzewa bursztynodajnego, liści innych drzew z lasów eoceńskich, w tym palm, a nawet bryłkę z odciśniętym śladem łapy złotokreta, zwierzęcia, które możemy teraz spotkać tylko na kontynencie afrykańskim. Podobnie cenne są bursztynowe sople z inkluzjami zwierzęcymi i roślinnymi, dzięki którym jesteśmy w stanie odtworzyć bogactwo flory i fauny, która istniała ponad czterdzieści milionów lat temu.
Złoża i nagromadzenia bursztynu, dobrze już rozpoznane, ilustrowane między innymi największymi bryłami ze zbiorów Muzeum Ziemi PAN, zaprezentowane są na fotografiach oraz na mapach – wśród nich szczególnym zainteresowaniem cieszy się mapa znalezisk i dawnych kopalni bursztynu w Polsce. Oprócz złóż europejskiego sukcynitu zaprezentowano lokalizację i wiek licznych żywic kopalnych i subfosylnych zwanych bursztynem, których próbki umieszczono na ekspozycji. Nasza wystawa ukazuje nie tylko szczególne piękno indywidualnych bryłek bursztynu bałtyckiego, które składają się na przebogatą paletę odmian barw i deseni zależnych od struktury zastygłej niegdyś żywicy, ale opowiada zaklętą w tym klejnocie historię.
Dzięki ekspozycji możemy zobaczyć również pierwsze próby wykorzystywania bursztynu w sztuce biżuteryjnej, odkryte przez archeologów, a także zmiany wzornictwa, jakie wprowadzali twórcy. W części dotyczącej technik obróbki umieszczono między innymi próbki tak zwanego bursztynu poprawianego. Przegląd bursztynnictwa nowożytnego otwierają wyroby mistrzów rzemieślników, następnie pokazane są dzieła sztuki warsztatów z XVII-XX wieku. Muzeum Ziemi dysponuje biżuterią pochodzącą z różnych części świata, do produkcji której wykorzystany został bursztyn.
I tak, odwiedzający mogą zobaczyć biżuterię wykonaną z bursztynu bałtyckiego przed trzema wiekami w Chinach, a wśród ozdób współczesnych – heishi, najdrobniejsze paciorki świata, wyrób Indian z USA, oraz fantazyjne rzeźby z wyspy Bali. Współczesna polska biżuteria artystyczna, jak też tradycyjne naszyjniki kurpiowskie i kaszubskie z naturalnego bursztynu bałtyckiego uzupełniają prezentację wyrobów.
Czy na wystawie możemy się dowiedzieć, do czego wykorzystywany był przez stulecia bursztyn?
Oczywiście. Możemy zaobserwować najczęstsze wykorzystanie bursztynu – czyli tworzoną z niego biżuterię. Jednak nie tylko. Bursztyn bywał i nadal jest wykorzystywany w medycynie. Miał również zastosowanie w rytuałach magicznych, na przykład miał za zadanie odpędzanie złych mocy, zapewnianie udanych łowów czy szczęśliwy powrót z morza.
Rozmawiała Marta Andrzejczak
