dr Włodzimierz Łapot
Laboratorium Gemmologiczne Uniwersytet Śląski
Światowy rynek jubilerski jest dziś nieomal w całości opanowany przez perły hodowane. Zaledwie w ciągu kilkudziesięciu lat skutecznie wyparły one perły naturalne. Początkowo były to głównie hodowane perły słonowodne. Ostatnimi laty coraz większy udział w rynku mają hodowane perły słodkowodne.
Perły słodkowodne znane były i cieszyły się wielką popularnością od najdawniejszych czasów. Szczególnie przyciągały uwagę w czasach antycznych, w średniowieczu oraz przez całe odrodzenie. Także współcześnie budzą bardzo duże zainteresowanie. Głównym powodem jest ich wizualna atrakcyjność (różnorakość form, barw i efektów optycznych). Obserwowane w ostatnich latach spore ożywienie zainteresowania perłami słodkowodnymi animowane jest w dużej części także przez szybko rosnącą ich dostępność (szybko zwiększająca się podaż przy równoczesnym zmniejszaniu cen) i jakość. Postępy w hodowli pereł słodkowodnych sprawiły, że są one dziś powszechnie dostępne, jednak różne ich katgorie w różnym stopniu. Te o najwyższej jakości pozostają nadal towarem luksusowym.
Chińska hodowla
Chiny są krajem, w którym hodowla pereł słodkowodnych osiągnęła w ostatnich latach rozmiary dotąd nienotowane. Dość powiedzieć, że w 2007 roku kraj ten wyprodukował około 1600 ton pereł słodkowodnych.
Stanowiło to aż 95 proc. światowej ich produkcji. Pierwsze zapiski o hodowli pereł słodkowodnych w Chinach pochodzą z XI wieku. Wówczas polegała ona na introdukcji elementów drewnianych, glinianych bądź wykonanych z masy perłowej do wnętrza muszli małży słodkowodnych. Umieszczano je między muszlą i płaszczem perłoródki. Po kilku miesiącach pokrywały się warstewką masy perłowej.
Pierwszym Europejczykiem, który miał okazję osobiście obserwować zbiór takich pereł hodowanych w chińskich jeziorach, był sławny podróżnik Marco Polo. Współczesna chińska hodowana perła słodkowodna może mieć średnicę od 2 do 15 mm (większość z nich ma 4-7 mm), kształt barokowy bądź mniej lub bardziej jednostronnie, bądź obustronnie spłaszczony, wrzecionowaty (perły ryżowe), aż po idealnie sferyczny (kulista forma pereł jest na razie jeszcze niezbyt liczna, ale jej udział szybko rośnie), barwę białą, bądź kremową (barwy typowe), ale równie dobrze w różnych odcieniach barwy żółtej do purpurowej.
Małż tworzy jakość
Do niedawna chińskie perły słodkowodne hodowane były głównie z wykorzystaniem miejscowej perłoródki Cristaria plicata, przy pomocy której otrzymywano masowo i bardzo tanio perły o stosunkowo niskiej jakości i mało regularnych kształtach. Wśród nich szczególnie liczne były tzw. perły ryżowe (przypominające wielkością i wyglądem ziarenka ryżu). Eksperymenty hodowlane z Hyriopsis schlegeli, perłoródką wykorzystywaną przed laty w Japonii do hodowli pereł słodkowodnych, np. w jeziorze Biwa (tzw. perły Biwa), doprowadziły do wytworzenia chińskiej hybrydy tego małża, którą nazwano Hyriopsis cumingi.
Małż ten w ostatnich latach stał się głównym wytwórcą najwyższej jakości chińskich pereł słodkowodnych, a ich udział z każdym rokiem wyraźnie rośnie. Jest to małż, którego dorosłe osobniki osiągają spore rozmiary (30 cm długości i 20 cm szerokości). Dożywa kilkunastu lat. Zdrowy, dojrzały osobnik może jednorazowo przyjąć nawet 25-50 wszczepów tkankowych (wszczep tkankowy – fragment nabłonka płaszcza małża o wielkości 2-3 mm, który po wszczepieniu stopniowo zamiera i otorbiony staje się zarodkiem typowej słodkowodnej perły bezjądrowej).
Ostanio obserwuje się w chińskiej hodowli pereł słodkowodnych tendencję polegającą na ograniczaniu liczby wszczepów (zwykle już tylko 12-16 sztuk); jest to jeden z elementów walki o poprawę jakości chińskich hodowanych pereł słodkowodnych. Ograniczenie liczby wszczepów wpływa bardzo korzystnie na kształt, wielkość i barwę hodowanych pereł. Przy starannej opiece i dużej trosce o jakość środowiska hodowli wszczepy mogą być ponawiane nawet kilka razy w ciągu życia małża (zwykle 2-3 razy).
Wszczepu tkankowego dokonuje się standardowo do płaszcza perłoródki (w odróżnieniu od słonowodnych perłopławów, u których standardowy wszczep dokonywany jest do gonady). Pierwszy wszczep ma zwykle miejsce w wieku 6-7 miesięcy (muszla małża ma wówczas 5-6 cm wielkości). Ostatnio w hodowli niektórych gatunków pereł pierwszego wszczepu dokonuje się dopiero w małże 2-3-letnie. Hodowla perły słodkowodnej trwa standardowo od 2 do 6 lat.
Chiński skarb
W Chinach hodowla pereł słodkowodnych skoncentrowana jest w okolicach Weitang i Zhuji, tj. około 250 km na SE od Szanghaju, największego miasta Chin, położonego w delcie rzeki Jangcy. Miasto to jest jednocześnie największym chińskim ośrodkiem gospodarczym, finansowym i komunikacyjnym, a także trzecim co do wielkości portem morskim na świecie. Jest oknem na świat chińskiej gospodarki, w tym także dla chińskiej perły.
Początkowo hodowla pereł słodkowodnych była tutaj bardzo opłacalna (niski koszt robocizny, zdrowe środowisko naturalne). W zasadniczy sposób stymulowało to bardzo szybki przyrost produkcji. W ciągu niewielu lat Chiny wyrosły na głównego producenta pereł słodkowodnych. Ale nie pozostało to bez konsekwencji. W ciągu ostatnich paru lat opłacalność hodowli pereł słodkowodnych obniżyła się znacznie, w niektórych rejonach nawet dziesięciokrotnie. Wpłynęła na to bardzo wysoka podaż pereł przy stosunkowo niskiej ich jakości oraz szybko rosnące zatrucie środowiska naturalnego, a także inne szkody spowodowane intensyfikacją hodowli.
Unowocześniona produkcja
Wody jezior, w których prowadzona jest hodowla, stają się z każdym rokiem coraz żyźniejsze (mętne i zielone od mieszaniny zanieczyszczeń i nawozów, którymi przyspiesza się wzrost glonów – pożywienie małży). Jest to proces analogiczny do tego, jaki miał miejsce w latach osiemdziesiątych minionego wieku w Japonii i doprowadził do załamania się hodowli japońskich pereł słodkowodnych, choćby na przykład w jeziorze Biwa.
Chińscy hodowcy, nauczeni błędami japońskich poprzedników, zawczasu podjęli działania naprawcze. Jednym z nich jest stopniowe ograniczenie wielkości produkcji i kompensowanie powstałego wskutek tego ubytku w dochodach rosnącą troską o poprawę jakości produktu. Skorzystano w tym względzie z doświadczeń innych regionów świata, które w swoim czasie przeżyły już podobne problemy. Doświadczenia te wyraźnie pokazują, że poprawa jakości zwiększa dochody i kompensuje ubytki wynikające z ograniczenia skali produkcji. W związku z tym w niektórych regionach produkcyjnych decyzją administracyjną ograniczono hodowlę pereł tylko do akwenów wód stagnujących (jezior, stawów), wdrażając jednocześnie program poprawy jakości produktu.
Jednym z ważnych jego elementów było wprowadzenie nowej metody hodowli. W dużym skrócie polega to na tym, że wszczepy tkankowe w ograniczonej liczbie otrzymują dopiero małże 2-3-letnie. Z tak zaszczepionych małży już po roku może być wyjęta perła (wszczep tkankowy obrośnięty masą perłową – w najlepszym razie perła płaskowypukła typu guzik), a opróżniony woreczk perłowy może być pozostawiony pusty dla samorzutnego wytworzenia się w nim nowej perły (typu “keshi”).
Możliwe jest też niewyjmowanie obrośniętego masą perłową wszczepu tkankowego i pozostawienie go na następny rok lub dwa dla dalszego rozrostu (w konsekwencji urośnie większa perła płaskowypukła typu guzik). Gdy małż osiągnie wiek 5 lat, możliwe jest zastąpienie w woreczku perłowym wzrosłej przez ten czas perły “keshi” lub w drugim przypadku dużej perły płaskowypukłej (typu guzik) przez nowego typu zarodek – kuliste jądro o wielkości 9-12,5 mm (zarodki takie wytwarzane są w Chinach z morskich muszli małża Tridacna gigas, mimo że te objęte są ochroną, wynikającą z postanowień konwencji waszyngtońskiej CITES).
Wzorem małży słonowodnych bywa czasem praktykowany wszczep kulistego zarodka wprost w gonadę (w takim wypadku zwykle ma to miejsce już na etapie małża 3-letniego). Gdy małż osiąga wiek 6-7 lat, wyjmuje się z woreczka perłowego wyhodowaną perłę. Przeważnie uzyskuje ona postać tzw. fireball (ognistej kuli, komety). Bardzo rzadko są to perły idealnie kuliste. “Kometarny” ogon i różne powierzchniowe nierówności powstają wskutek różnicy wielkości woreczka perłowego i wsuniętego doń zarodkowego jądra (bardzo trudno jest je idealnie dopasować).
Początkowe obkurczenie woreczka perłowego jest ich zasadniczym powodem. Znaczącą rolę w formowaniu się kometarnego ogonka takich pereł zdaje się odgrywać nacięcie wykonywane przy otwieraniu woreczka perłowego. Bez niego niemożliwe byłoby wsunięcie doń zarodkowego jądra. W wyniku dokonujących się zmian coraz większą część produkcji chińskich słodkowodnych pereł hodowanych stanowią perły sferyczne, aczkolwiek jeszcze o dość zróżnicowanej jakości. Z pewnością będzie się ona jednak dość szybko poprawiać.
Barwy i forma najwyższej jakości hodowanych chińskich pereł słodkowodnych
Naszyjnik z najwyższej jakości hodowanych chińskich pereł słodkowodnych
Barwy i formy przeciętnej jakości hodowanych chińskich pereł słodkowodnych
Perłoródka o ograniczonej liczbie wyhodowanych pereł
Chińska kulista słodkowodna perła hodowana
Perłoródki używane do hodowli chińskich pereł słodkowodnych
Chińskie sferyczne słodkowodne perły hodowane
Chińska słodkowodna perła hodowana typu “fireball” (ognista kula, kometa)
