Twórcy i projektanci biżuterii coraz częściej borykają się z problemem kopiowania ich dzieł sztuki jubilerskiej. Zgodnie z polskim prawem kopia powinna być oznakowana, tak aby nie nosiła znamion fałszerstwa. Jednak w przypadku biżuterii „naśladowcy” rzadko decydują się na odniesienia do pierwowzoru.
Praktyka pokazuje, że najlepszym sposobem na zapewnienie praw autorskich i majątkowych twórcy jest wystąpienie do Urzędu Patentowego o rejestrację wzoru przemysłowego.
Rzemiosło artystyczne
Biżuteria a dzięki temu także jej twórcy, zgodnie z polskim prawem, objęci są przepisami dotyczącymi rzemiosła artystycznego. Za rzemiosło artystyczne przywykło się uważać dziedzinę sztuki, która zajmuje się wytwarzaniem przedmiotów użytkowych o wysokich walorach estetycznych. Podkreślenia wymaga fakt, że zaliczane jest one do przemysłu kreatywnego. Badania nad sektorami kreatywnymi (creative industries) są prowadzone od niedawna. Termin „przemysły kreatywne” pojawił się w latach 90., ale nabrał mocy dopiero w roku 1997, kiedy w Wielkiej Brytanii powołany został międzysektorowy Zespół ds. Przemysłów Kreatywnych (Creative Industries Taskforce). Pierwszy jego raport zawierał definicję przemysłu kreatywnego, która w Wielkiej Brytanii jest stosowana do dziś: „działania, które biorą się z indywidualnej kreatywności i talentu oraz mają potencjał kreowania bogactwa oraz zatrudnienia poprzez wytwarzanie i wykorzystywanie praw własności intelektualnej”.
Prawa twórcy
Autorowi biżuterii przysługuje prawo do rozporządzania swoim dobrem. Nikt nie może bezkarnie kopiować i upowszechniać biżuterii wykonanej według autorskiego projektu. Prawa własności intelektualnej zastrzeżone są w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z artykułem 78 tejże ustawy „twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny”. Ustawa zabezpiecza prawa twórcy poprzez sankcje karne, którym podlega osoba przywłaszczająca sobie i rozprowadzająca biżuterię wykonaną według projektu jej twórcy. Ustawodawca ustanowił, że kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego dzieła albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. W artykule 115 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stwierdza, że „kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w inny sposób niż określony w ust. 1 lub 2 narusza cudze prawa autorskie lub prawa pokrewne określone w art. 16, art. 17, art. 18, art. 19 ust. 1 lub 2, art. 20 ust. 1-4, art. 40 ust. 1 lub 2, art. 86, art. 94 ust. 4 i art. 97, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”. I mimo że uwarunkowania prawne zdają się być odpowiednio sformułowane, aby zabezpieczyć twórcę przed kradzieżą własności twórczej, to mamy do czynienia niemal z masowym przywłaszczaniem sobie wzornictwa. Przed sądami polskimi toczą się postępowania mające na celu udowodnienie przywłaszczenia sobie wzornictwa. Największym problemem jest udowodnienie pierwszeństwa wykonania danej biżuterii.
Ochrona wzornictwa
Coraz powszechniejszą na polskim rynku praktyką jest zgłaszanie biżuterii do Urzędu Patentowego RP. Zadaniem Urzędu Patentowego jest przyjmowanie i badanie wzorów przemysłowych, orzekanie w sprawach udzielania praw a także prowadzenie rejestru wzorów przemysłowych. Sprawy dotyczące ochrony prawnej wzorów przemysłowych reguluje ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późniejszymi zmianami) oraz rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych (Dz.U. Nr 40, poz. 358 oraz z 2005 r. Nr 106, poz. 893). Zgodnie z obowiązującym prawem za wzór przemysłowy uważa się nową i posiadającą indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadaną mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych (art. 102 ww. ustawy). Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Wzór uważa się za identyczny z udostępnionym publicznie, gdy różni się od niego jedynie nieistotnymi szczegółami. Wzoru nie uważa się za udostępniony publicznie, jeżeli nie mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy. Dzięki Urzędowi Patentowemu twórca nabywa prawo do wyłącznego korzystania ze wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na obszarze całego kraju. Odnotowania godnym wydaje się fakt, że prawa z rejestracji wzoru udziela się na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym, podzielone na pięcioletnie okresy. Udzielenie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego następuje pod warunkiem uiszczenia opłaty za pierwszy okres ochronny. Opłata ta w podstawowym wymiarze wynosi 300 złotych. Decydując się na wystąpienie do Urzędu Patentowego w celu zarejestrowania wzoru przemysłowego należy złożyć podanie zawierające co najmniej oznaczenie zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia oraz wniosek o udzielenie prawa z rejestracji, oraz opis wzoru wraz z ilustracją (w 3 egzemplarzach) przedstawiający przedmiot wzoru.
