Biżuteria odgrywa ważną rolę w życiu wielu ludzi, ale jej znaczenie i przyczyna noszenia są powszechnie niedostrzegane. Dlatego też w 1994 roku za sprawą londyńskiego Crafts Council powstała wystawa “What is Jewellery?”, której kuratorem był artysta jubiler David Poston
Wystawa miała dać odpowiedź na pytanie: what is jewellery? (co to jest biżuteria?) z perspektywy społecznych funkcji, jakie pełnią ludzie noszący ozdoby. Związek między ludźmi a ich biżuterią nie był do tej pory badany w kontekście współczesnego rzemiosła.
Biżuteria nie jest piękna
Zdecydowana większość, poproszona o zdefiniowanie biżuterii, wypowiada się na temat jej funkcji zdobienia, piękna i szlachetności, ale przecież ludzie noszą różne ozdoby, które w wielu przypadkach nie dopasowują się do deklarowanych właściwości. Nawet gdy ktoś ogląda konwencjonalną biżuterię wykonaną ze złota lub innego szlachetnego materiału, często nie może opisać jej za pomocą zwykłych kryteriów, które zastosowałby do każdego innego obiektu. Skoro biżuteria nie musi być piękna, zatem dlaczego stanowi ozdobę?
Mechaniczna produkcja znakomitej większości konwencjonalnej biżuterii usuwa z niej drogocenny element rękodzieła, za to zawyża wartość użytego materiału, którego cena przyczynia się w niektórych przypadkach do sztucznego utrzymywania kosztów całości na wysokim poziomie. Konsekwencją jest fakt, że drogocenność i piękno lwiej części biżuterii stanowią iluzję, pobożne życzenie wynikające z potrzeby idealizowania własnego wizerunku. Zjawisko ogólnego postrzegania piękna i materialnej wartości biżuterii długo było niejasne.
Umiejętność noszenia
Kiedy myślimy o biżuterii, naszą uwagę zazwyczaj przyciąga jej design, to, jak i przez kogo została wykonana. Ale czy zastanawiamy się nad tym, kto ją nosi i dlaczego? Co wybierają ludzie? I dlaczego preferowana przez nich biżuteria jest tak zróżnicowana? Coś, co nie może być noszone, nie może także być biżuterią – zdatność noszenia (wearable) jest ogólnie przyjętym, podstawowym warunkiem, aby coś mogło być zakwalifikowane jako biżuteria. Skoro osoba nosząca ozdobę jest niezbędna, aby rzecz stała się biżuterią, to każda definicja biżuterii musi być inna i zindywidualizowana.
Powody posiadania biżuterii
Wystawa zadała każdemu zwiedzającemu pytanie: “Co to jest biżuteria?”, umożliwiając mu odkrycie osobistego wyjaśnienia. Eksponaty zdefiniowane jako biżuteria podzielono na grupy odpowiadające przyczynom ich noszenia. Autorzy wystawy sugerowali dziewiętnaście powodów, dla których ludzie ozdabiają swoje stroje biżuterią. Proces zgadzania się lub niezgadzania z sugestiami, zobrazowanie różnych powodów oraz ilustrujących je obiektów stworzyły w rezultacie definicję biżuterii dla każdej osoby odwiedzającej wystawę. Mogła ona tym sposobem pewnie zakończyć zdanie: “Ten obiekt jest biżuterią, ale ten nie, ponieważ”. Trzeba dodać, że ekspozycja zaprezentowała przedmioty, które mogą być umieszczone na ciele, ale pominęła tatuaż i stylizację włosów, które w rzeczywistości pełnią podobne funkcje co biżuteria. Odzież również została wykluczona.
Eksponaty prosto z domu
Jako że wystawa dotyczyła zarówno aktu noszenia, jak i tego, co jest noszone, preferowanym źródłem eksponatów wystawy stały się ozdoby zakładane na co dzień przez zwykłych ludzi. Zazwyczaj pokazywane przedmioty pochodzą z kolekcji twórców, ale w tym przypadku “żyjąca” biżuteria była konieczna. Zwiedzających poproszono o wypożyczenie ulubionej biżuterii. Wielu czyniło to z niechęcią wynikającą z przywiązania, jakie ludzie żywią do swoich osobistych przedmiotów. Każdą osobę, która nosiła ozdobę, poproszono o pisemną odpowiedź na pytanie, dlaczego ją nosi. Nie chodziło o to, dlaczego ta im się podoba, ale dlaczego ją noszą. Wielu respondentów uznało, że wyjaśnienie jest trudne. Następnie ich wypowiedzi i ich przedmioty zostały poddane selekcji. Odpowiedzi wykorzystano do zdefiniowania kategorii, w której konkretna ozdoba mogłaby się znaleźć. Owe kategorie miały na celu raczej ilustrowanie niż definiowanie. Dużą wagę przywiązywano do prób skategoryzowania przedmiotu zgodnie z wypowiedzią jego właściciela. W wielu przypadkach zaowocowało to prowokującymi i niezwykłymi rezultatami.
Drogocenna uniwersalność
W celu zaproponowania szerszej, czasami bardziej jednoznacznej, ilustracji społecznych i innych funkcji biżuterii wykorzystano również źródła inne niż te, pochodzące od osób je noszących. Włączenie do wystawy obiektów z różnych okresów i kultur zasugerowało, że rola biżuterii jest uniwersalna i ponadczasowa. Przykłady mogą stanowić różaniec buddyjski czy pierścień Eye of Horus. Ponieważ w tym przypadku nie można było zapytać o powód ich noszenia, zostały skategoryzowane zgodnie z zaleceniami antropologów i historyków.
Najważniejsze pytanie
Kategorie wystawy były następujące: Status, Bogactwo, Inwestycja, Przynależność, Propaganda, Wiadomość, Wizerunek, Sentyment, Dotykowy/Zmysłowy, Erotyczny, Seksualny, Pornograficzny, Rytuał, Ikona i Symbol, Wewnątrz grupy, Na zewnątrz grupy, Leczniczy, Broń, Mechanika. Jakie odpowiedzi padały na zadawane pytania? Maria Hanson wypowiedziała się na temat swojego własnego obiektu “Body Piece Five” wykonanego ze stali szlachetnej: “Noszę go, ponieważ skupia uwagę i ułatwia kontemplację. Jest przedmiotem z kategorii tych, wymagających użycia ciała dla wydobycia jego znaczenia. Odrzucam jego wartość jako czysto dekoracyjnego akcesorium.
Nie jest “przyjemny” czy “ładny”. Jego wizualny i zmysłowy język wywołuje wiele innych reakcji. “Czy jest to seksualna wypowiedź?”. Jest śmiała, a nawet agresywna. Jak dla mnie, zmysłowo-kojąca”. Wypowiedź pani J. M. Corbett, dotycząca naszyjnika i kolczyków autorstwa Brett Payne wykonanych z czerwonego i żółtego złota oraz ze srebra, brzmi: “Noszenie mojego naszyjnika sprawia mi dużo przyjemności, ponieważ wspaniale wygląda. Jest pięknie wykonany i wymowny.
Porusza się zgodnie z moimi ruchami. Prezentuje się tak samo dobrze w świetle dziennym, jak i wieczorem, kiedy padające na niego światło wywołuje efekt migotania”. Natomiast Piedro Diablo wypowiedział się na temat naszyjnika Lyn Medcalf wykonanego z barwnych gumek następująco: “Założenie go po raz pierwszy było bardzo ekscytujące. Jego barwy i jego artyzm wywoływały komentarze wszystkich osób w moim gronie. Naszyjnik jest bardzo erotyczny i intensywnie gumowaty.
Poza tym jest to bardzo ważny obiekt biżuteryjny, który wymaga uwagi nawet wtedy, kiedy nie jest noszony. To dzieło sztuki”. A czy ty, drogi czytelniku, zastanawiałeś się, dlaczego nosisz biżuterię? Niech idea tej wystawy zachęci nas do głębszej analizy. Na zdjęciach uczestnicy interaktywnej wystawy “What is Jewellery?”.
Karolina Bik
Źródło: “What is Jeweller?” by David Poston
