Najszlachetniejszy z kamieni jubilerskich, diament, najpiękniej i najpełniej prezentuje swoje wszystkie blaski w platynie, która uważana jest za symbol splendoru, dostojeństwa, zamożności.
Platyna (pierwiastek chemiczny o symbolu Pt) to metal niezwykle cenny, mający bardzo szerokie i różnorodne zastosowanie w elektronice, w przemyśle chemicznym, samochodowym, w medycynie (chemioterapia, implanty) i oczywiście w branży złotniczo jubilerskiej.
Właściwości platyny
Platyna bez domieszek innych metali, jest metalem bardzo miękkim, jej twardości mierzona w skali Mohsa wynosi zaledwie 4–4.5, jest koloru biało-szarego i przypomina aluminium. Ciężar właściwy platyny równy jest 21,45 g/cm³. Topi się w temperaturze 1775º C. a wrze w temperaturze 3825 °C, jest odporna na korozję nawet w wysokich temperaturach. Aby przetopić platynę niezbędnym jest użycie palnika tlenowo-gazowego, lub tlenowo-acetylenowego. Warto wiedzieć, że dla uzyskania jednej uncji platyny w kopalniach przerabia się 8 do 10 ton skały, co stanowi olbrzymią liczbę w porównaniu do 3 do 4 ton przy wydobyciu złota. Platyna została odkryta dopiero w 1557 roku przez hiszpańskich konkwistadorów w południowej Ameryce nad rzeką Pinto. Jej odkrywca Antonio de Ulloa y de la Torze miał ją nazwać– platina del Pinto, co w tłumaczeniu znaczyło – sreberko znad rzeki Pinto. Włoski nauczyciel i poeta Julius Caesar Scaliger pierwszy opisał platynę jako trudno topliwy metal.
Wykorzystywanie platyny w jubilerstwie
Prawdopodobnie pierwszą osobą, która użyła platyny jako materiału dekoracyjnego, był paryski artysta rzemieślnik, Marc Etienne Janet. Platyna była bardzo popularna i chętnie noszona w okresie przed drugą wojną światową, a w czasie trwania wojny uznana została za surowiec strategiczny i zakazano jej użycia do celów innych niż wojenne. W jej miejsce zaczęto powszechnie stosować białe złoto niklowe, z którego biżuteria okazała się równie trwała, przy czym znacznie tańsza. Warto zauważyć, że po zakończeniu wojny, kiedy znów z platyny można było wytwarzać biżuterię, nie udało się jej odzyskać dawnej popularności, którą straciła na rzecz białego złota. Do wyrobu biżuterii używa się stopu platyny z irydem lub rutenem. W takim stopie 90 proc. to platyna, 10 proc. to iryd lub ruten.
Złota a platyna
Na giełdach światowych cena platyny jest wyższa od złota. Różnica cen tych dwóch metali czasem jest jednak dość niewielka. Jeśli zapytamy, dlaczego przy tak nieznacznej różnicy ceny obu metali cena pierścionka z platyny jest wyższa od ceny pierścionka wykonanego ze złota, odpowiedź jest prosta. Zawartość czystego kruszcu w pierścionku złotym wynosi zazwyczaj tylko 0.585 części, w pierścionku platynowym 0.900 części. W dodatku ciężar właściwy platyny jest około 1,6 razy większy od ciężaru złota.
Oznacza to, że ten sam pierścionek wykonany z platyny, będzie ważył 1.6 razy więcej niż pierścionek złoty. Metale szlachetne kupowane są na wagę, nie zaś na objętość. Wyższy stop, czyli większe zużycie czystego metalu, większy ciężar właściwy i wyższa cena platyny jako materiału dają w sumie znacznie wyższą cenę gotowego wyrobu. Do tego należy uwzględnić również większy koszt robocizny, gdyż tylko z pozoru może się wydawać, że w platynie równie łatwo pracuje się jak w złocie. Tygiel do topienia platyny kosztował mnie więcej niż tygiel do złota. Topienie palnikiem gazowym jest niemożliwe. Potrzebny jest palnik gazowo-tlenowy. Oprócz butli gazowej, potrzebna jest zatem butla z tlenem. Oczy podczas topienia, wyżarzania i lutowania muszą być chronione tak jak przy spawaniu żelaza, specjalnymi okularami. Wynika to z konieczności ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowym. Okulary, jakich musimy używać podczas topienia platyny, nie bardzo nadają się przy jej lutowaniu ze względu na zbytnie przyciemnienie. Do obróbki złota można używać tego samego pilnika przez dziesięć lat. Do platyny pilnik musi być nowy.
Obróbka platyny
Łączenie złota z platyną w wielu układach jest bardzo trudne, gdyż oba te metale mają różne temperatury topnienia, a więc i nagrzewania się, a co zatem idzie ich kurczenie i rozkurczanie następuje w różnym czasie. Nawet polerowanie wydaje się być trudniejsze i bardziej czasochłonne. Jedynie sama oprawa kamieni szlachetnych w platynie jest pracą przyjemniejszą, łatwiejszą i mniej nastręczającą kłopotów. Platyna nie sprężynuje tak jak złoto. Raz dogięta łapka czy oprawka ściśle i trwale przylega do kamienia. Nie jest ona przy tym podatna na pękanie tak jak białe złoto. Oprawa w korny / kulki / jest również bardzo wygodna, gdyż platyna nie ma tendencji do zrywania, co już daje się zauważyć przy jej obrabianiu pilnikiem.
O ile, więc w pracy z pilnikiem stwarza ta cecha trudności, to podczas naprowadzania rylcem wiórka formowanej kulki na kamień, jest bardzo pomocna. Podczas topienia platyny nie używamy boraksu, gdyż platyna nawet w wysokiej temperaturze nie oksyduje. To samo dotyczy lutowania. Zbędne jest stosowanie lutówek i bejcowania wyrobu po przeprowadzonym lutowaniu. Lutowanie dwóch kawałków platyny odbywa się nieco inaczej niż złota. Złoto powinno być podgrzewane również w obszarze wokół miejsca lutowania. Lutując platynę możemy ogień palnika kierować bezpośrednio na styk obu lutowanych krawędzi, bez konieczności szerszego podgrzewania jak złoto. Redukowanie gr materiału. Walcując platynę odpalamy ją tak ubości poprzez walcowanie nigdy nie może przekroczy 70 proc. pierwotnej grubości bez kolejnego rozhartowania. Nadmierne i długotrwałe wyżarzanie, może być przyczyną pojawienia się pomarańczowych przebarwień na powierzchni platyny, bardzo trudnych do usunięcia w czasie polerowania.
Zamówienie platynowej biżuterii
Jeśli zamawiamy szkielet pierścionka z katalogu, gdzie wytwórca podaje wagę jedynie w odniesieniu do złota żółtego próby 0.585 bądź 0.750, a zamawiamy platynę, aby obliczyć ciężar pierścionka platynowego w stopie z irydem korzystamy z tabeli (tabela 2). Ciężar właściwy danego stopu platyny dzielimy przez ciężar stopu złota, w jakim określony jest wyrób w katalogu. Otrzymany wynik mnożymy przez wagę modelu pierścionka podaną w katalogu. Pierścionek ze złota żółtego, próby 0.585 o wadze katalogowej 4 gram będzie ważył / 4×1.65=6.6 / sześć i sześć dziesiątych grama, jeśli wykonany zostanie ze stopu platynowo irydowego. Odlew wykonany zostanie z tej samej formy, jego masa objętościowa będzie ta sama. Ciężar tej masy jednak będzie inny. Warto wiedzieć, że jeśli chcemy odlać ze złota kilka pierścionków to, aby obliczyć ilość potrzebnego materiału, ważymy modele woskowe wraz z woskowym korpusem i mnożymy przez 13. Cyfra trzynaście wzięła się z tabeli, w której znajduje się ciężar właściwy złota odpowiedniej próby i barwy.
Wosk ma ciężar właściwy zbliżony do 1 g/cm². Poszczególne gatunki wosku mogą różnić się nieznacznie wagą. Pamiętamy, że zwykły wosk wylany na wodę pływa na powierzchni. Masę srebra, potrzebną do odlewu, obliczamy analogicznie, mnożąc ciężar właściwy srebra przez ciężar wosku, który znajdzie się w formie. Platyna może być także w stopie z miedzią, kobaltem, srebrem. W USA dopuszcza się 14-karatowy stop platyny w skład, której wchodzi 36.55 proc. palladu i 5 proc. miedzi. Jako ciekawostkę można dodać, że korona Elżbiety królowej matki na jej koronację została wykonana nie ze złota lecz z platyny. Była to pierwsza korona wykonana z tego metalu. Obecnie około 80 proc. światowej produkcji platyny pochodzi południa Afryki, 11 proc. z Rosji, pozostałe z innych krajów świata.
