Szkło libijskie − klejnot Sahary
dr Włodzimierz ŁapotLaboratorium Gemmologiczne
Uniwersytet Śląski
Fig.
Szkło jest twardym, kruchym i zwykle przezroczystym materiałem powstającym
wskutek stopienia, a następnie dość szybkiego schłodzenia wytworzonego stopu,
bez jego krystalizacji.
Podstawowym surowcem do produkcji szkła jest piasek
kwarcowy. Szkło wytwarzane jest już od tysięcy lat.
Jednak pierwszym szkłem, z którym zetknął się człowiek,
było z pewnością szkło naturalne. Najpewniej był to
obsydian, czyli najbardziej rozpowszechniona postać
szkła wulkanicznego powstająca wskutek szybkiego schłodzenia
lawy bogatej w krzemionkę (SiO2 > 75%), będącej naturalnym
stopem emitowanym przez niektóre wulkany (fig. 1).
Szkło wpisane w cywilizację
Obsydian, dający twarde i ostre krawędzie, był dawniej chętnie
stosowany do wyrobu narzędzi, broni oraz rzeźb, ozdób, talizmanów
i amuletów. Pierwsze narzędzia obsydianowe produkowane
były już w dolnym paleolicie, czyli w istocie u zarania ludzkości.
Dużo mniej rozpowszechnione, a przez to i mniej znane są pozostałe
szkła naturalne. Są nimi: fulguryty zwane też piorunkami,
tektyty sensu stricto (np. mołdawity, czyli wełtawity) oraz tektyty
sensu lato, czyli impaktyty szkliste, na przykład szkło libijskie
z Sahary czy szkło Darwina z Australii.
Kruche fulguryty
Fulguryty są tworami o kształcie nieregularnych rurek, sopli lub
gałązek (fig. 2). Powstają przez zeszklenie piasku działaniem skrajnie
wysokiej temperatury atmosferycznych wyładowań elektrycznych, pospolicie zwanych piorunami, sięgającej nawet 3000 0C. Jest to
aż nadto dużo by skutecznie stopić kwarc. W momencie powstania
mają do kilku metrów długości i kilkunastu centymetrów średnicy.
Ale są dość kruche. Podczas próby wydobycia przeważnie łamią się
na mniejsze fragmenty, zwykle kilkunastocentymetrowe. Ich zasadniczym
tworzywem jest lechatelieryt, czyli bezpostaciowa krzemionka
naturalnego szkliwa krzemionkowego. Od tektytów różni je
rurkowata postać i wielokrotnie większa zawartość wody.
Tektyty – ciała szkliste
Tektyty są natomiast drobnymi szklistymi ciałami uformowanymi
podczas kolizji meteorytów z kontynentalną powierzchnią globu
ziemskiego. Powstawały przez aeryczne krzepnięcie stopu wyrzuconego
fontannowymi strugami daleko poza miejsce kolizji, często
na odległości sięgające nawet kilkuset kilometrów. Ukazują szerokie
spektrum kształtów i cech powierzchni. Podczas lotu w powietrzu
uzyskiwały dość regularną postać, np. dysku, kropli czy łezki,
często z charakterystycznym kolistym kołnierzem. Ich wielkość
zawiera się w przedziale od około 1 mm [...]
Udostępniono 30% tekstu, dostęp do pełnej treści artykułu tylko dla prenumeratorów.
Wszyscy prenumeratorzy dwumiesięcznika w ramach prenumeraty otrzymują login i hasło umożliwiające korzystanie z pełnych zasobów portalu (w tym archiwum).
Prenumerata POLSKIEGO JUBILERA to:
Prenumeratę możesz zamówić:
Jeśli jesteś prenumeratorem a nie znasz swoich danych dostępu do artykułów Polskiego Jubilera skontaktuj się z nami, bok@pws-promedia.pl
|
Włodzimierz Łapot